گزارش «شرق» از ادعاهای ترامپ درباره نامه به رهبری و برنامه هسته‌ای ایران به موازات هشدارهای گروسی پیرامون تنش‌های هسته‌ای در پی تصمیمات کاخ سفید
نامه‌ای در باد؛ آیا دیپلماسی ترامپ بوی صلح می‌دهد؟
ادعای ترامپ مبنی بر ارسال نامه به تهران، حاکی از تغییر احتمالی در رویکرد ایالات متحده است. این اقدام ترامپ می‌تواند نشانه‌ای از تلاش برای حذف میانجیگران سنتی مانند کشورهای اروپایی و عربی منطقه در روند مذاکرات هسته‌ای باشد. در گذشته، کشورهای اروپایی به‌ویژه در مذاکرات برجام، نقش میانجی را ایفا می‌کردند و تلاش می‌کردند تا میان ایران و آمریکا پل ارتباطی ایجاد کنند. کما انیکه کشورهای چون قطر و عمان هم چنین نقشی داشتند. حتی کشورهایی مانند چین که قبلاً نقش میانجی‌گر در روابط ایران و آمریکا را ایفا می‌کردند، دیگر جایگاهی برای این کار ندارند. ترامپ به‌طور واضح به دنبال حذف میانجیگران خارجی است و نشان می‌دهد که ترجیحش بر این است که به‌طور مستقیم با ایران مذاکره کند.
عبدالرحمن فتح الهی: در فضای پرتنش روابط ایران و آمریکا، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در مصاحبه‌ای با شبکه «فاکس بیزنس» که قرار است یک‌شنبه پخش شود، از ارسال نامه‌ای به رهبری خبر داد. او در این مصاحبه که بخش‌هایی از آن پیش‌از پخش اصلی منتشر شده، اظهار داشت که در این نامه، ترجیح خود را برای مذاکره بر سر یک توافق به جای اقدام نظامی بیان کرده است. ترامپ با لحنی که ترکیبی از تهدید و تمایل به گفت‌وگو بود، با لحنی تحکم آمیز هشدار می دهد» «گزینه دیگر این است که باید اقدامی انجام داد، زیرا ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد.»
رئیس‌جمهور آمریکا با اشاره به تمایل خود برای رسیدن به یک توافق با ایران، مدعی شده که «مطمئن نیستم همه با من موافق باشند، اما ما می‌توانیم توافقی انجام دهیم که به همان اندازه خوب باشد که گویی شما از نظر نظامی پیروز شده‌اید. اکنون زمان آن فرا رسیده و به هر طریقی، اتفاقی رخ خواهد داد.» او در ادامه، با اشاره به محتوای نامه‌اش به رهبر انقلاب، ادعا کرده که «امیدوارم شما [رهبری] مذاکره کنید، چون این برای ایران بسیار بهتر خواهد بود.» ترامپ همچنین با اطمینان خاطر بیان کرده که «فکر می‌کنم آن‌ها خواهان دریافت این پیام هستند.»
ساعاتی پس از پخش بخش‌هایی از این مصاحبه، ترامپ در جمع خبرنگاران در کاخ سفید نیز بار دیگر به موضوع ایران پرداخت. او با اشاره به تحولات آینده و ذیل ادبیاتی مبهم و کلی گویانه ادعا کرد که «در رابطه با ایران خیلی زود اتفاقی رخ خواهد داد.» هرچند که او هیچ توضیح بیشتری درباره زمان یا ماهیت این اتفاق ارائه نداد، اما با تأکید بر مواضع همیشگی خود، ادامه داد که «ما نمی‌توانیم اجازه دهیم ایران سلاح هسته‌ای داشته باشد. امیدوارم آن‌ها توافق و صلح را انتخاب کنند تا رقبا را از دستیابی به سلاح هسته‌ای باز دارد.»
واکنش تهران
درحالیکه دقایقی پیش، رسانه ها از قول یک مسئول آمریکایی خبر دادند که نامه رئیس جمهور آمریکا به حضرت آیت الله خامنه‌ای هنوز ارسال نشده، ترامپ در مصاحبه با فاکس نیوز بیزنس مدعی ارسال نامه شده بود که مویدی بر صحت نخستین واکنش رسمی به این گفته خلاف واقع رئیس جمهور آمریکا بود. در پیوست این نکته، هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد، جمعه ۱۷ اسفند، اعلام کرد که تاکنون نامه‌ای از دونالد ترامپ دریافت نکرده است. البته عباس عراقچی، وزیر امور خارجه نیز در حاشیه نشست وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، بدون آن که رسما به خبر ارسال نامه ترامپ واکنش نشان دهد، صراحتا عنوان داشت که «برنامه هسته‌ای ایران را نمی‌توان از طریق عملیات نظامی نابود کرد.»
این واکنش، ابهاماتی را درباره ادعای ترامپ ایجاد کرد و این سوال را به وجود آورد که آیا این نامه واقعاً ارسال شده است یا صرفاً بخشی از بازی دیپلماتیک و رسانه‌ای واشنگتن است. وب‌سایت «نورنیوز»، که نزدیک به دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی است، نامه ترامپ را «نمایش تکراری» واشنگتن توصیف کرد. این وب‌سایت در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که «الگوی ترامپ در سیاست خارجی؛ شعار، تهدید، اقدام موقت و عقب‌نشینی! درباره ایران: اول گفت برخورد نمی‌خواهد، بعد فشار حداکثری را امضا کرد، سپس تحریم‌های جدید را اجرا کرد و حالا از ارسال نامه به رهبری و دعوت به مذاکره می‌گوید! نمایش تکراری آمریکا.»
از سوی دیگر، خبرگزاری تسنیم نیز طی مطلبی با عنوان «نامه لازم نیست؛ توافق آماده است!» این اقدام را یک «عملیات روانی» خواند. تسنیم باور دارد که «این نامه به دلایل مختلف، بیش از هر چیز یک عملیات روانی است و نه یک اقدام صادقانه سیاسی.» این خبرگزاری افزود که «مهم‌ترین دلیل این است که اساساً توافقی که ترامپ مدعی آن است، حتی توافقی بالاتر از صورت مسئله ادعایی آمریکا، سال‌هاست که روی میز است!»
تسنیم در ادامه، بدون اشاره به افراد یا گروه‌های خاص، نوشت: «آمریکا -حداقل در برهه حاضر- واقعاً به دنبال توافق نیست؛ اما روی جنگ شناختی و عملیات روانی علیه ایران حساب کرده است. به ویژه اینکه می‌داند رمانتیک‌ها و ساده‌سازان و همکارانی هم در داخل ایران دارد که برای نامه‌ها، حتی اگر عملیات روانی باشد، غش و ضعف می‌روند.»
آینده‌ای نامشخص و احتمال حذف میانجی گران سنتی!
در حالی که ادعای ترامپ درباره ارسال نامه و هشدارهایش درباره اقدام نظامی، فضای روابط ایران و آمریکا را بیش از پیش پیچیده کرده است، واکنش‌های محدود و محتاطانه ایران نشان می‌دهد که تهران ترجیح می‌دهد در این مرحله، مواضع خود را با احتیاط بیان کند. سکوت رسمی مقامات و واکنش‌های رسانه‌های نزدیک به حکومت، نشان‌دهنده این است که ایران ترجیح می‌دهد پیش از هر اقدامی، تحولات بعدی را زیر نظر بگیرد. در این میان، آینده روابط دو کشور همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
از زاویه دیگر، ادعای ترامپ مبنی بر ارسال نامه به تهران، حاکی از تغییر احتمالی در رویکرد ایالات متحده است. این اقدام ترامپ می‌تواند نشانه‌ای از تلاش برای حذف میانجیگران سنتی مانند کشورهای اروپایی و عربی منطقه در روند مذاکرات هسته‌ای باشد. در گذشته، کشورهای اروپایی به‌ویژه در مذاکرات برجام، نقش میانجی را ایفا می‌کردند و تلاش می‌کردند تا میان ایران و آمریکا پل ارتباطی ایجاد کنند. کما انیکه کشورهای چون قطر و عمان هم چنین نقشی داشتند. حتی کشورهایی مانند چین که قبلاً نقش میانجی‌گر در روابط ایران و آمریکا را ایفا می‌کردند، دیگر جایگاهی برای این کار ندارند. ترامپ به‌طور واضح به دنبال حذف میانجیگران خارجی است و نشان می‌دهد که ترجیحش بر این است که به‌طور مستقیم با ایران مذاکره کند.
برخلاف دوران نخست ریاست‌جمهوری ترامپ که برای ارسال پیام به ایران از کشورهایی مانند ژاپن استفاده می‌کرد، این‌بار او خود مستقیماً اقدام به ارسال نامه کرده است. این تغییر رویکرد حاکی از تلاش ترامپ برای مدیریت معادلات به‌طور مستقیم و بدون واسطه است، به‌ویژه در شرایطی که نقش کشورهای دیگر در کاهش تنش‌ها و دستیابی به توافق‌ها ضعیف‌تر شده است. این حرکت می‌تواند به معنای تلاش برای تسلط بیشتر بر فرآیند مذاکرات و فشار مستقیم به ایران باشد.
البته اگر نامه ادعایی ترامپ از طریق روسیه یا به‌طور مستقیم به ایران ارسال شده باشد، این مسئله می‌تواند به تغییرات عمده‌ای در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی منجر شود. چنین اقدامی نشان می‌دهد که ترامپ می‌خواهد تأثیرگذاری بر ایران را به‌طور مستقیم و بدون نیاز به واسطه‌ها دنبال کند. این رویکرد می‌تواند به معنی افزایش فشار به تهران برای پذیرش مذاکرات بدون مداخلات خارجی باشد، به‌ویژه اینکه ترامپ در گذشته تمایل چندانی به حضور میانجیگران نداشت.
هشدار گروسی پیرامون تنش‌های هسته‌ای در سایه تصمیمات ترامپ؛ زنگ خطر برای ایران و جهان
در روزگاری که با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، جهان بیش از هر زمان دیگری دستخوش بی‌ثباتی و تزلزل شده، بحث‌های بسیاری درباره ضرورت برخورداری از بازدارندگی هسته‌ای در کشورهای مختلف شکل گرفته است. رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گفت‌وگویی با بلومبرگ، پرده از این واقعیت برداشت که اکنون در ایران نیز این مباحث شدت گرفته است. جناح‌های گوناگون در این کشور در حال بررسی این پرسش اساسی هستند که آیا برای تأمین امنیت خود، باید به سلاح هسته‌ای متوسل شوند یا خیر. اما ایران در این مسیر تنها نیست.
به نظر می‌رسد نظم بین‌المللی که بر پایه قوانین و تعهدات دیپلماتیک بنا شده، بیش از هر زمان دیگری شکننده است. در حالی که ایالات متحده از چندجانبه‌گرایی فاصله گرفته و توجهی به هنجارهای دیپلماتیک ندارد، فرانسه نگران آینده امنیت اروپا شده است. امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در پنجم مارس اعلام کرد که کشورش در حال مذاکره با متحدان اروپایی برای گسترش چتر هسته‌ای خود است، زیرا بیم آن می‌رود که آمریکا حمایت خود را کاهش دهد. در جهانی که روز به روز ناامن‌تر می‌شود، کشورهای بیشتری این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا برای حفاظت از خود به یک عامل بازدارنده نیاز دارند یا نه.
گروسی با اشاره به تغییر نگرش جهانی، اظهار داشت که در گذشته، صحبت درباره گسترش سلاح‌های هسته‌ای یک تابو محسوب می‌شد، اما اکنون برخی کشورها به صراحت این موضوع را مورد بحث قرار می‌دهند. به عقیده او، این تغییر تدریجی در رویکرد بین‌المللی، نشان از فرسایش مداوم هنجارهای منع گسترش تسلیحات هسته‌ای دارد.
در گزارشی که اواخر فوریه منتشر شد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران ذخایر اورانیوم با غنای بالا را تنها در سه ماه، ۵۰ درصد افزایش داده است. با وجود تحریم‌های شدید، مقامات ایرانی به گروسی اطمینان داده‌اند که کشور توانسته است با توسعه تولید داخلی و ایجاد زنجیره‌های تأمین جایگزین، فعالیت‌های هسته‌ای خود را ادامه دهد. گروسی به پیشرفت چشمگیر ایران اشاره کرده و از ساخت پنج مدل جدید سانتریفیوژ از زمان خروج آمریکا از برجام خبر داده است.
تحریم‌ها، که روزگاری به عنوان ابزاری مؤثر برای کنترل برنامه‌های هسته‌ای ایران تلقی می‌شدند، اکنون تأثیر کمتری دارند. کارشناسان بر این باورند که با گذشت زمان، کشورها راه‌های دور زدن تحریم‌ها را می‌آموزند. لورا هولگیت، سفیر پیشین آمریکا در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌گوید که تحریم‌های طولانی‌مدت می‌توانند انگیزه‌ای برای کشورها ایجاد کنند تا به دنبال تسلیحات هسته‌ای بروند.
در این میان، دولت ترامپ اعلام کرده که آماده مذاکره برای توافقی جدید است، اما ایران تأکید کرده تا زمانی که تحریم‌ها پابرجا باشند، مذاکره‌ای در کار نخواهد بود. افزون بر این، خطر بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران نیز وجود دارد. مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که چنین اقدامی می‌تواند منجر به خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) شود.
در سطح بین‌المللی، روسیه پیشنهاد کرده که برای حل این بحران، نقش میانجی را ایفا کند. اما کارشناسان کنترل تسلیحات هشدار داده‌اند که سیاست‌های آمریکا، که بر تهدید و اجبار اقتصادی متکی است، نه تنها امنیت جهانی را به خطر می‌اندازد، بلکه کشورهای بیشتری را به سمت تسلیحات هسته‌ای سوق می‌دهد. کشورهای آلمان، ژاپن، لهستان، عربستان سعودی و کره جنوبی همگی در سال‌های اخیر درباره امکان دستیابی به بازدارندگی هسته‌ای صحبت کرده‌اند.
در میان این تحولات، کورسویی از امید نیز دیده می‌شود. ترامپ پیشنهاد داده که آمریکا ذخایر هسته‌ای خود را کاهش دهد و با روسیه و چین درباره خلع سلاح مذاکره کند. گروسی این اقدام را گامی مثبت دانسته و آن را با تلاش‌های دیپلماتیکی مانند توافق میان ریگان و گورباچف در سال ۱۹۸۷ مقایسه کرده است. به باور او، کنترل تسلیحات باید از بالا به پایین صورت گیرد و نیازمند رهبری قوی در سطح جهانی است.
