پرسش مهر یا پویش مهر

در آستانه شروع سال تحصیلی جدید آقای رئیسی، رئیس‌جمهور پویش مهر را جایگزین پرسش مهر در آموزش و پرورش کرد و یک سنت حسنه تعلیم و تربیتی را که بیش از 26 سال سابقه طراحی و اجرا در آموزش و پرورش داشته و دارای الزامات قانونی از سوی شورای عالی آموزش و پرورش بود، کنار نهاد و مفهوم جدیدی را جایگزین آن کرد. اینجانب به عنوان فردی که از ابتدا در جریان پرسش مهر در آموزش و پرورش بودم، لازم دیدم نکاتی را یادآوری کنم:

1- پیشینه: پرسش از دانش‌آموزان برای نخستین بار توسط آقای خاتمی رئیس‌جمهور اسبق در آغاز سال تحصیلی 1376 در روستای بنمار استان اردبیل با دو پرسش مهم بنیان گذاشته شد و در آن بیش از 6.5 میلیون دانش‌آموز به سؤالات ایشان پاسخ دادند و حاصل پرسش‌ها در مراسمی با حضور رئیس‌جمهور در یک مراسم سه‌ساعته ارائه شد و این طرح که ابتدا با نام طرح بنمار آغاز شده بود، با تصویب شورای عالی آموزش و پرورش هرساله با عنوان پرسش مهر توسط رؤسای جمهور وقت از دانش‌آموزان و معلمان انجام می‌شده و طی سال‌های گذشته دستاورد‌های فراوان تربیتی، آموزشی، اجتماعی و فرهنگی را برای آموزش و پرورش به همراه داشته است.

2- قانون مصوب شورای عالی آموزش و پرورش: اجرای پرسش مهر یک تکلیف قانونی از سوی شورای عالی آموزش و پرورش است که به منظور توسعه و تقویت فرهنگ پژوهش، جست‌وجوگری، مشارکت‌جویی و ارتقای سطح بینش دانش‌آموزان و ایجاد شور و نشاط و شادابی در مدارس، در مراسم بازگشایی و سال تحصیلی، پرسش‌هایی متناسب با شرایط زمانی و موقعیت اجتماعی توسط عالی‌ترین مقام اجرائی کشور (رئیس‌جمهور) متناسب با مطالعات و پژوهش‌های دفتر رئیس‌جمهوری برای دانش‌آموزان و معلمان سراسر کشور مطرح و از آنان خواسته می‌شود در فرصت مقتضی پاسخ‌های لازم را ارائه کنند و این نادیده‌گرفتن قوانین مصوب است. جالب است بیان شود که رئیس‌جمهور براساس قانون مصوب مجلس رئیس شورای عالی آموزش و پرورش است!!

3- فلسفه پرسش مهر: مهم‌تر از الزام قانونی توجه به فلسفه پرسش مهر در برنامه‌های آموزش و پرورش است. پرسش مهر با اهداف متعالی ازجمله تقویت مهارت پرسشگری در میان دانش‌آموزان، ایجاد ارتباط و تعامل مؤثر میان دانش‌آموزان و معلمان، ایجاد نشاط و شادابی و تحرک در مدارس و دانش‌آموزان برای انجام کارهای تحقیقاتی، افزایش روحیه انجام کار گروهی و تقویت هویت اجتماعی دانش‌آموزان، شناسایی و کشف و پرورش استعدادهای برتر دانش‌آموزان، احترام به شخصیت و اندیشه دانش‌آموزان و تربیت اجتماعی و سیاسی آنان و... بنیان‌گذاری شده است؛ حذف آن در بعد تربیتی و اجتماعی دانش‌آموزان خسارت به دنبال خواهد داشت.

4- نظام آموزش و پرورش دو نقیصه اساسی در امور دانش‌آموزی دارد که با وجود همه تلاش‌های انجام‌شده تاکنون از توفیقات قابل قبولی برخوردار نشده است. نقیصه نخست: حافظه‌محوری است و این رویکرد انتقال یک‌طرفه دانش به دانش‌آموزان و رویکرد غیرفعال در تدریس بدون جلب مشارکت دانش‌آموزان در فرایند یاددهی و یادگیری را به دنبال دارد. نقیصه دوم: رویکرد ابزاری به دانش‌آموزان در نظام آموزش و پرورش و نگاه از بالا به پایین به دانش‌آموزان بدون درنظرگرفتن شخصیت و اندیشه یادگیرندگان به عنوان رکن مهم در یادگیری است. حال آنکه در نظام‌های توسعه‌یافته دانش‌آموزان خود بخشی از فرایند یادگیری و دارای منشور و حقوق معینی هستند. بنیاد پرسش مهر بر این استوار بوده و هست که دانش‌آموزان دارای هویت مستقل و قابل اعتنا و احترام هستند در نتیجه چه در بهبود امور آموزش و پرورش و چه در حل مسائل اساسی کشور باید نظرات دانش‌آموزان را شنید و به راه‌حل‌های آنان توجه کرد.

5- پرسش مهر طی دو دهه گذشته دستاوردهای فراوانی را در آموزش و پرورش به همراه داشته است ازجمله:

الف: منشور حقوق دانش‌آموزی: از نتایج مفید و مؤثر برنامه پرسش مهر به رسمیت شناختن حقوق دانش‌آموزان (حقوق کودک) در ساختار آموزش‌و پرورش و تصویب آن در شورای عالی آموزش و پرورش است. امروز دانش‌آموزان درون مدرسه به استناد آیین‌نامه اجرائی مدارس از ارکان شورا و مدیریت مدرسه‌اند و ضمن حضور در سطوح میانی تصمیم‌سازی‌های مدیریتی در سطح وزارت به عنوان مشاوران دانش‌آموزی وزیر در کنار مجلس دانش‌آموزی در عالی‌ترین سطح تصمیم‌سازی وزارت آموزش و پرورش حضور دارند.

ب: شوراهای دانش‌آموزی: یکی از دستاوردهای پرسش مهر تشکیل و فعال‌سازی شوراهای دانش‌آموزی در مدارس است. شوراهای دانش‌آموزی با هدف مشارکت حداکثری دانش‌آموزان در فرایند امور آموزشی و پرورشی طراحی و اجرا شده‌اند. شوراهای دانش‌آموزی گرچه با محدودیت‌هایی مواجه‌اند اما طی سال‌های گذشته توانسته‌اند ظرفیت بی‌بدیلی را برای حضور و مشارکت و فعالیت مؤثر دانش‌آموزان در مدارس فراهم آورند و هر میزان زمینه برای توجه به نظرات و خواسته‌های دانش‌آموزان در محیط مدرسه هموار شود به همان میزان مسئولیت‌پذیری و همراهی و همکاری دانش‌آموزان در امور مدارس ارتقا می‌یابد تا جایی که خود برای اداره امور مدرسه پیشگام می‌شوند.

ج: مجلس دانش‌آموزی: تأسیس و فعالیت مجلس دانش‌آموزی که نماینده آحاد دانش‌آموزان در سطح کشور هستند محصول اندیشه دانش‌آموزمحوری در برنامه‌های آموزش و پرورش و بستر‌سازی برای تقویت روحیه پرسشگری دانش‌آموزان از مسئولان در سطح ملی است.

د: سازمان دانش‌آموزی: تأسیس سازمان دانش‌آموزی نخستین ثمره پرسش مهر دانش‌آموزان در سال 1376 بود آن‌گاه که شور و شوق دانش‌آموزان با مشارکت گسترده آنان (بالای 6.5 میلیون نفر) به سؤالات رئیس‌جمهور خاتمی پاسخ دادند، براساس درخواست مسئولان آموزش و پرورش و با هدف گسترش مشارکت دانش‌آموزان در برنامه‌های آموزشی و تربیتی، سازمان دانش‌آموزان به عنوان یک نهاد ملی و پشتیبان فعالیت‌های دانش‌آموزی تصویب و اجرا شد و توانست طی بیش از دو دهه خدمات فراوانی را به جامعه دانش‌آموزی عرضه کند.

6- اما چرا جناب رئیس‌جمهور پویش مهر را جایگزین پرسش مهر کردند؟

سه پاسخ قابل پیش‌بینی است؛ نخست آنکه حذف برنامه پرسش مهر ناشی از کم‌اطلاعی مسئولان مربوطه در وزارت آموزش و پرورش بوده که در چنین شرایطی می‌توان به جبران این اشتباه راهبردی امیدوار بود. در حالت دوم، خرق عادت باشد بدین معنی چون گذشتگان یعنی رؤسای جمهور گذشته (حداقل سه رئیس‌جمهور با گرایش‌های متفاوت و بعضا متضاد) بر این سنت تعلیمی و تربیتی پایبند بودند، ایشان ترجیح دادند بعد از 26 سال اجرای پرسش مهر خرق عادت کنند. در حالت سوم، حذف پرسش مهر به دلیل رویکرد آگاهانه رئیس‌جمهور و وزارت آموزش و پرورش نسبت به تعطیلی برنامه پرسشگری دانش‌آموزان در امور آموزشی و پرورشی و امور اجتماعی و سیاسی جامعه است و خواسته‌اند طرحی نو دراندازند. امید است مسئولان به عواقب تصمیمات خود عنایت بیشتری  داشته باشند.