تالاب انزلی را دریابیم

در بازدید روز 16 آذر 1402 از تالاب انزلی و در ساحل آبکنار وضعیت این تالاب زیبا و در خطر را از نزدیک بازدید کردم. تالاب با ورود زباله و نخاله‌های شهری و صنعتی به‌شدت تهدید می‌شود. فاضلاب‌ خانه‌‌های مسکونی و کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن یا به داخل رودخانه‌هایی که به تالاب می‌ریزند، سرازیر می‌شوند. رسوب‌های ته‌نشین‌شده در تالاب در دهه‌های اخیر موجب کاهش ژرفای تالاب شده و همچنین تغییر کاربری اراضی حاشیه تالاب با خانه‌سازی و گسترش محدوده‌های کسب‌وکار و تغییر کاربری‌ها، محدوده تالاب را تهدید می‌کند. فاضلاب گوهررود و زرجوب بعد از ریخته‌‌شدن به رودخانه پیربازار به تالاب انزلی می‌ریزد. تالاب با یک کانال (که با دو موج‌شکن محافظت می‌شود) به دریای کاسپین متصل است. حوضه‌های زهکشی تالاب انزلی 374 هزار هکتار اعلام شده است. تالاب انزلی به‌عنوان یک تالاب بین‌المللی به ثبت رسیده و در مجامع بین‌المللی به‌عنوان زیستگاه مهم پرندگان مطرح شده است.

تالاب‌ها همه انواع اکوسیستم‌های شرایط مرطوب هستند. با این حال، از نظر پوشش گیاهی، منابع آب و دیگر خصوصیات متفاوت هستند. این واژه 

(تالاب –WETLAND) واژه‌ای کلی است برای ناحیه‌ای از زمین که آب در برخی یا تمام سال، خاک را می‌پوشاند. در این مناطق معمولا آب کم‌ژرفاست. تالاب‌ها به چهار نوع مرداب، باتلاق، خلاش (خاک باتلاقی) و پوداب (Fen) تقسیم می‌شود. مرداب یا Marsh تالابی است که مشخصه آن علف و نیزار است. مرداب‌ها معمولا در نزدیکی لبه‌های دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و نهرها یافت می‌شوند و ممکن است دارای آب شیرین یا شور باشند. باتلاق تالاب جنگلی است و خلاش، خاک باتلاقی است. پوداب، تالاب سرشار از پوده (توربی) و حاصل زهکشی خاک‌های معدنی مجاور است و پوشش گیاهی درختی و درختچه‌ای و علفی دارد. کولاب یا خور lagoon یک پیکره آبی کم‌ژرفاست که با مانعی مانند جزیره یا شن‌ریزه از حجم آبی بزرگ‌تر جدا می‌شود. خور‌ها می‌توانند دارای آب شیرین یا شور باشند و اغلب در نزدیکی خط ساحلی هستند.

تالاب انزلی اکوسیستمی پیچیده و متنوع است که زیستگاه‌های مختلفی از‌جمله باتلاق‌ها، گِل‌زارها mudflats و نیزارها Reed Beds را در خود جای داده است. به‌عنوان یک زیستگاه حیاتی برای طیف وسیعی از گونه‌های گیاهی و جانوری از‌جمله پرندگان مهاجر عمل می‌کند. تالاب نقش بسزایی در حمایت از تنوع زیستی و ارائه خدمات مختلف اکولوژیکی از‌جمله تصفیه آب و کنترل سیل دارد. با این حال، تالاب انزلی با تهدیدات ناشی از فعالیت‌های انسانی از‌جمله آلودگی، تخریب زیستگاه و تغییر در جریان آب مواجه است. برخی تلاش‌های حفاظتی برای حفاظت و احیای این اکوسیستم مهم تالاب در حال انجام است.

فاضلاب‌ها مهم‌ترین تهدید اکوسیستم رودخانه‌ها و تالاب انزلی هستند. با ورود فاضلاب‌های شهرک صنعتی که حاوی فلزات سنگین و دیگر آلاینده‌هاست، ذخایر ماهیان رودخانه‌ها در معرض تهدید قرار دارد. با ورود فاضلاب، زندگی ماهیان در این چرخه از بین می‌رود. تالابی به نام «سایت رامسر» نامیده می‌شود که بر‌اساس کنوانسیون رامسر (کنوانسیون تالاب‌ها) - معاهده محیط‌زیستی سازمان ملل که در دوم فوریه 1971 در رامسر، ایران- به ثبت رسیده است. یکی از این سایت‌ها تالاب انزلی است. کنوانسیون رامسر تالاب‌هایی را با اهمیت بین‌المللی شناسایی می‌کند؛ به‌ویژه تالاب‌هایی که زیستگاه پرندگان آبزی را فراهم می‌کنند. تا نوامبر 2023، دوهزارو 500 سایت رامسر در سراسر جهان وجود دارد که از 257 میلیون هکتار تالاب (از کل 635 میلیون هکتار موجود) محافظت می‌کند و 172 دولت ملی در آن مشارکت دارند. معیارهای 9گانه برای پذیرفته‌شدن تالاب به‌عنوان سایت رامسر عبارت‌اند از: معیار 1: «شامل نمونه‌ای نماینده، نادر یا منحصر‌به‌فرد از نوع تالاب طبیعی یا تقریبا طبیعی است که در منطقه جغرافیایی زیستی مناسب یافت می‌شود». معیار 2: «از گونه‌های آسیب‌پذیر، در معرض خطر یا به‌شدت در معرض خطر یا جوامع محیط‌زیستی در معرض تهدید حمایت می‌کند» معیار 3: «از جمعیت گونه‌های گیاهی یا جانوری که برای حفظ تنوع زیستی یک منطقه جغرافیایی زیستی خاص مهم هستند، پشتیبانی می‌کند». معیار 4: «گونه‌های گیاهی یا جانوری را در مرحله حساسی از چرخه زندگی آنها پشتیبانی می‌کند یا در شرایط نامطلوب پناه می‌دهد». معیار 5: «به طور منظم زیستگاه 20 هزار یا بیشتر پرنده آبی است». معیار 6: «به طور منظم از یک درصد از افراد در جمعیت یک گونه یا زیرگونه پرنده آبی حمایت می‌کند». معیار 7: «از بخش درخورتوجهی از زیرگونه‌ها، گونه‌ها یا خانواده‌های ماهیان بومی، مراحل تاریخ حیات، تعاملات گونه‌ها یا جمعیت‌هایی که نماینده فواید یا ارزش‌های تالاب هستند، حمایت می‌کند و در نتیجه به تنوع زیستی جهانی کمک می‌کند». معیار 8: «منبع مهم غذا برای ماهی‌ها، محل تخم‌ریزی، نهالستان یا مسیر مهاجرت است که ذخایر ماهی چه در داخل تالاب و چه در جاهای دیگر به آن وابسته است». معیار 9: «به طور منظم از یک درصد از افراد در جمعیت یک گونه یا زیرگونه از گونه‌های جانوری غیر پرندگان وابسته به تالاب در آن ساکن‌اند».

تالاب‌ها مناطقی هستند که آب در آنها خاک را می‌پوشاند و آب‌های کم‌ژرفا از توده‌های آبی بزرگ‌تر جدا شده‌اند. مرداب‌ها تالاب‌هایی هستند که با علف‌ها و دیگر پوشش‌های گیاهی مشخص می‌شوند. تالاب انزلی در وضع کنونی تالاب انزلی سایت «رامسر» در معرض خطر است و با ادامه روند موجود کل آن به مرداب تبدیل می‌شود. از 30 سال قبل، تالاب انزلی در لیست سیاه کنوانسیون رامسر قرار دارد.