مکان‌یابی درست و کاهش مخاطرات
سوگند ربانی، دانشجوی دکتری آمایش سرزمین در یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: امـروزه آسـیب‌پـذیری سـکونتگاه‌های انسـانی در برابر مخاطرات طبیعی، به عنوان چالشی فراروی توسعه کشورهای جهان تبدیل شده است؛ به طوری کـه در اکثر نقاط دنیا به دلایل متعدد از جمله توسعه فیزیکی نامناسب، عـدم رعایـت اصـول و مقـررات شهرسـازی، تمرکز بیش از حد جمعیت و سـاختمان‌هـا در منـاطق مستعد بروز زلزله و مکان‌گزینی نامناسـب، همـواره در معرض خطرات ناشی از بلایای طبیعی قرار دارنـد؛ بنابراین باید به منظور کاهش خطرات محیطی، استانداردسازی مصالح ساختمانی، افزایش ضریب اطمینان و ایمنی در ساخت‌وسازهای جدید را در دستور کار قرار داد. زلزلـه پدیده‌ای است طبیعی که یکی از عوامل بـروز حـوادث پیش‌بینی‌نشده در سطح جوامـع است. قرارگیـری کشور ایران در مناطق با خطرپـذیری بـالای زلزلـه در سطح جهان و وجود نقاط جمعیتی متراکم، ایران را بـه کشوری به شـدت آسـیب‌پذیر در برابـر زلزلـه تبـدیل کرده است. مسکن از اساسی‌ترین کالاهای زندگی هر انسان است و تأمین آن در وهله نخست و کیفیت آن مرتبه بعدی اهمیت را به خود اختصاص می‌دهد. از این رو در برنامه‌ریزی فضایی و آمایش سرزمینی توجه به نحوه و طراحی و شکل قرارگیری مساکن و به‌طور کلی سکونتگاه‌های انسانی دارای اهمیت است.
در فرایند مکان‌یابی برای استقرار سکونتگاه‌های انسانی شرایط عمومی زمین مورد توجه قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر به علت افزایش جمعیت شهرها و کمبود فضای مناسب سکونتی مردم اغلب به مسکن ارزان‌قیمت (مسکن مهر) روی آورده‌اند. ساخت واحدهای مسکن مهر با مشارکت تعداد بسیاری از پیمانکاران و سازندگان کوچک و بزرگ و با سطح توانایی مالی و دانش تجربی و فناوری متفاوت صورت گرفته است. مسکن مهر سرپل ذهاب تنها قربانی زلزله در این سال‌ها نبوده است؛ مسکن مهر بسیاری از شهرهای کشور در اثر زلزله یا حتی سیل آسیب دیده یا تخریب شده‌اند. در کنار ضعف ساخت‌وساز مساکن و عدم استفاده از مصالح باکیفیت و استاندارد، عدم توجه به بحث مکان‌گزینی مناسب این مجموعه‌های سکونتی با تراکم جمعیتی بالا، ریسک مخاطرات را دوچندان افزایش می‌دهد. عدم مطالعه ویژگی‌های ژئومورفولوژی در زمان احداث این مساکن اثرات زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری را به همراه دارند و همین‌طور عدم مطالعه و توجه به ویژگی‌های زمین‌شناسی منطقه، عدم رعایت حریم گسل‌ها و حریم رودها منجر به افزایش چند‌برابری خطر در زمان وقوع بحران می‌شود. بنابراین برای جلوگیری از ایجاد شهرهای جدید و گسترش سکونتگاه‌های فعلی در مناطق پرخطر و عدم استقرار فعالیت‌های گوناگون اقتصادی در این مناطق و با هدف کاهش آسیب‌پذیری لرزه‌ای، انجام پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه، تعیین حریم امن شهرها، تعیین حریم گسل و درنهایت مکان‌یابی صحیح سکونتگاه‌های انسانی ضروری می‌نماید. ساخت‌وساز مسکن‌های اقشار کم‌درآمد بدون مطالعه همه‌جانبه و با مصالح فاقد کیفیت فاجعه‌ای را رقم می‌زند که در مسکن مهر سرپل ذهاب در زلزله 21 آبان 1396 شاهد آن بودیم. با توجه به رشد شتابان شهرهای کشور و افزایش میل به شهرنشینی و مهاجرت به شهرهای بزرگ و کلانشهرها که منجر به افزایش لجام‌گسیخته جمعیت می‌شود، لزوم تأمین مسکن برای این سیل جمعیت ضروری و مهم است اما نکته مهم و حائز اهمیت در این میان توجه به چگونگی رشد شهرها و مکان‌یابی صحیح سکونتگاه‌هاست. تجربه تخریب مساکن مهر در زلزله‌های اخیر در کشور خصوصا زلزله ازگله این نکته مهم را خاطرنشان می‌کند که صرفا ساختن یک بنا نمی‌تواند به معنای ایجاد مسکن و سرپناه باشد. مسکن فضایی است ورای سکونت، فضایی است دارای حس تعلق و امنیت.
