سد چم‌شیر تشنه رویکرد علمی
سیدباقر حسینیان، کارشناس فنی امور ژئوتکنیک پروژه سد و نیروگاه چم‌شیر در یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: چندی پیش مقاله‌ای تحت عنوان «سد چم‌شیر و چالشی مشابه سد گتوند» در روزنامه «شرق» منتشر شد که متأسفانه فاقد مشخصه‌های لازم برای یک مقاله فنی و علمی بود. بنابراین به‌منظور شفاف‌سازی افکار عمومی جامعه توضیحاتی ارائه می‌شود.
1- به نظر می‌رسد نگارنده گران‌قدر مقاله فوق‌الذکر، اطلاعات نادرستی از زمین‌شناسی ساختگاه سد چم‌شیر دارد. مطالعات مبسوط زمین‌شناسی این پروژه، نشان‌دهنده آن است که سازه سد چم‌شیر به‌طور مستقیم بر روی لایه‌های آهک و آهک مارنی سازند میشان (و نه سازند گچساران) قرار دارد. این سازند در ساختگاه سد چم‌شیر از سنگ آهک‌های بخش میانی به ضخامت بالغ از صد متر و مارن‌های میشان تحتانی به ضخامت بیش از 200 متر تشکیل شده است. بر اساس یافته‌های حاصل از چال‌های اکتشافی، پرده آب‌بند و تزریقات تحکیمی پی سد (بالغ بر 480 هزار متر طول حفاری)، حفرات بزرگ کارستی در ساختگاه سد چم‌شیر مشاهده نشده است و از طرفی لیتولوژی سازند میشان (وجود بین لایه‌های مارنی و آهک مارنی) مستعد کارست‌زایی در زمان‌های کوتاه نیست. از سوی دیگر طراحی پرده آب‌بند سد چم‌شیر در سازند میشان به گونه‌ای انجام شده است تا جریان احتمالی نشت آب از زیر بدنه سد مانند سایر سدها در محدوده ایمن و مجاز قرار گیرد؛ بنابراین استدلال‌های انجام‌شده مبنی بر انحلال سنگ گچ در زیر سد چم‌شیر و افزایش نشت و ناپایداری پی سد کاملا بی‌پایه و خلاف واقعیت است.
2- درون مخزن سد چم‌شیر حدود 36 درصد از سطح مخزن را واحدهای گچ و مارن سازند گچساران پوشش داده که در تماس با آب مخزن قرار می‌گیرد. مابقی سطح مخزن نیز در مجاورت واحدهای مارن و آهک سازند میشان، ماسه سنگ‌های سازند آغاجاری و نهشته‌های رودخانه‌ای هستند. زمین‌شناسان باتجربه به‌خوبی می‌دانند که سازند گچساران عملا از هفت بخش (ممبر) مختلف تشکیل شده و فقط برخی از بخش‌های آن دارای لایه‌های نمک‌دار است. بنابراین مترادف قراردادن سازند گچساران با توده نمکی، بسیار عامیانه و غیرعلمی است. نکته حائز اهمیت آنکه در مخزن سد چم‌شیر هیچ برونزد توده نمک یا لایه‌های نمکی وجود ندارد. علاوه بر این در مطالعات زیرسطحی که در نقاط مختلف مخزن و با حفر چال‌هایی اکتشافی تا اعماق
130 متر انجام شده نیز لایه یا توده نمکی مشاهده نشده است.
از سوی دیگر نتایج حاصل از حفاری چاه‌های نفت در محدوده مخزن عمق رسیدن به لایه‌های نمک‌دار سازند گچساران را بیش از 400 متر نشان می‌دهد که این اعماق خارج از محدوده هیدروژئولوژی مخزن سد است.
3- قیاس سد چم‌شیر با سد گتوند که از نظر زمین‌شناسی شرایط متفاوتی دارد، به‌هیچ‌وجه صحیح نیست. اصولا زمین‌شناسی زاگرس در ناحیه خوزستان و فارس شامل سازندهای آهکی و تبخیری بوده و مخازن بسیاری از سدهای بزرگ مانند کوثر، مارون، سیمره و... بر روی سازند گچساران قرار دارند که در سال‌های بهره‌برداری، به لحاظ کیفیت آب با مشکلی مواجه نبوده‌اند. به‌طور خاص در سد کوثر که در مجاورت سد چم‌شیر (30 کیلومتری شهر گچساران) قرار دارد و زمین‌شناسی آن شباهت‌های بیشتری با سد چم‌شیر دارد، پوشش بسیار وسیع سازند گچساران در مخزن آن، در حدود 15 سال بهره‌برداری سد، مشکلی برای کیفیت آب مخزن سد ایجاد نکرده است.
4- مطالعات انجام‌شده در سد چم‌شیر نشان می‌دهد که حداکثر انحلال‌پذیری (حد اشباع) واحدهای گچی در سازند گچساران بر اساس درجه خلوص آنها در محدوده دو تا هفت گرم در لیتر است.
بنابراین ذکر مقادیر 76 تا صد گرم در لیتر، بسیار بالا و عملا برای سنگ‌های گچی مانند ژیپس و انیدریت غیرواقعی و غیرممکن است. همچنین براساس مطالعات انجام‌شده در رابطه با کیفیت آب مخزن سد چم‌شیر، مخزن سد نقش تعدیل‌کننده در کیفیت آب رودخانه زهره نسبت به رژیم طبیعی رودخانه خواهد داشت.
در پایان خاطر‌نشان می‌شود مطالعات طرح سد و نیروگاه چم‌شیر در حدود سه دهه گذشته توسط هفت مؤسسه دانشگاهی و مهندسین مشاور برجسته کشور انجام شده است و همه داده‌ها و نتایج مطالعات مذکور در دسترس و قابل ارائه به کارشناسان علاقه‌مند برای بررسی دقیق علمی و فنی موضوع است؛ بنابراین شایسته است اظهار‌نظر منتقدان محترم پس از مراجعه به اطلاعات دقیق و نتایج مطالعات به‌روزشده طرح سد چم‌شیر و به دور از فضای ژورنالیستی موجود و در جلسات فنی با حضور کارشناسان متخصص حوزه‌های مختلف مطالعات مربوطه انجام شود. بدیهی است با این نحوه برخورد نتیجه حاصله برای منافع ملی مفیدتر خواهد بود.
