در آستانه دور سوم مذاکرات ایران و ایالات متحده آمریکا

پس از نخستین دیدار غیرمستقیم نمایندگان ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان در مسقط در تاریخ ۱۲ آوریل، پرونده هسته‌ای ایران کماکان ادامه دارد.

روز شنبه ۱۹ آوریل، مذاکرات جدیدی میان نماینده ویژه آمریکا برای خاورمیانه و وزیر امور خارجه ایران در سفارت عمان در رم برگزار شد.

با توجه به اعلام برگزاری مذاکرات جدید در ۲۷ آوریل و همچنین آغاز گفت‌وگوهای فنی میان کارشناسان از چهارشنبه ۲۲ آوریل، به نظر می‌رسد که مذاکرات روند مثبتی دارد.

کشورهای پادشاهی نفت‌خیز خلیج فارس که نگران حفظ ثبات منطقه هستند، از این تلاش‌های دیپلماتیک استقبال کرده‌اند. عربستان سعودی در رأس این کشورها، از فرصت کنونی برای انجام یک دیدار دیپلماتیک در ایران استفاده کرده است؛ اقدامی که با مخالفت شدید قبلی‌اش درباره توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ کاملا متفاوت است.

سفر وزیر دفاع عربستان در چهارشنبه ۱۶ آوریل و دیدار او با رئیس‌جمهور ایران و همچنین رهبر انقلاب، نشان‌‌دهنده تمایل عربستان به گفت‌وگو و مذاکره به جای تشدید نظامی‌گری است. این سفر حامل پیامی معنادار است؛ آن‌هم در شرایطی که این دو رقیب تاریخی دهه‌ها است بر سر قدرت منطقه‌ای در رقابت هستند، و نزدیکی آنها از ماه مارس ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین بسیار ابتدایی و سطحی بوده است. عربستان سعودی همچنان از حملات موشکی سال ۲۰۱۹ به تأسیسات نفتی‌اش که به ایران نسبت داده می‌شود و به‌ طور محسوس صادرات نفت این کشور را مختل کرد، متأثر است.

انفعال آمریکا و ناکارآمدی سامانه‌های پدافند موشکی پاتریوت که با هزینه گزافی از سوی ایالات متحده فراهم شده بود، موجب تردید عربستان درباره حمایت‌های آمریکا شده است. ازاین‌رو محمد بن سلمان که به‌خوبی با قواعد رئال‌پلیتیک آشنا است، اهمیت ایجاد روابط حسن هم‌جواری با ایران را برای حفظ ثبات منطقه‌ای که لازمه اجرای اهداف پس از نفت اوست، درک کرده است. از سوی دیگر، عربستان سعودی احتمالا امیدوار است فعالیت‌های منطقه‌ای حوثی‌ها را با استفاده از روابط ایران با آنها مهار کند.

از ۷ اکتبر و آغاز جنگ در غزه، حوثی‌ها در دریای سرخ و خلیج عدن دست به حملاتی زده‌اند که تجارت دریایی را به‌‌شدت کند کرده و کشتی‌ها را وادار به تغییر مسیر و عبور از دماغه امید نیک کرده است.

درحالی‌که از اواسط ماه مارس ایالات متحده حملات مرگ‌باری علیه این گروه مسلح یمنی انجام داده، حوثی‌ها همچنان به اقدامات خود ادامه می‌دهند و این مسئله باعث افزایش نگرانی‌ها از تشدید تنش در منطقه شده است. دراین‌میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برخلاف مذاکرات منتهی به توافق ۲۰۱۵، در مذاکرات فعلی حضور ندارد. با این حال، مدیرکل این نهاد به‌تازگی به ایران سفر کرده است.

او به‌تازگی در مصاحبه‌ای با روزنامه لوموند نگرانی خود را از احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای ابراز کرده و از تلاش‌های آمریکا و ایران برای دستیابی به توافق حمایت کرده است. او همچنین هشدار داد که در صورت پیشرفت مذاکرات، حضور آژانس برای تأیید جزئیات فنی ضروری خواهد بود.

با این حال، چارچوب توافق احتمالی هنوز مبهم است.

روز سه‌شنبه ۲۲ آوریل، وزیر امور خارجه ایران به چین که به همراه روسیه از حق ایران برای داشتن برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز دفاع می‌کند، سفر کرد.

ایران بدون‌شک در تلاش است تا از حمایت این کشورها برای پافشاری بر موضع خود در مخالفت با توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم و برچیدن برنامه هسته‌ای ‌بهره‌برداری کند.

در سوی دیگر، خواسته‌های دقیق آمریکا در نوسان است. درحالی‌که مشاور امنیت ملی و وزیر خارجه آمریکا خواهان برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران هستند، به نظر می‌رسد استیو ویتکاف که مسئول مذاکره با نمایندگان تهران است، رویکرد منعطف‌تری در برابر مقامات ایرانی دارد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم، وزیر خارجه ایران اعلام کرده «آمریکایی‌ها تاکنون هیچ موضوعی غیر از مسئله هسته‌ای را مطرح نکرده‌اند».

آیا دونالد ترامپ آماده است برای دستیابی به یک پیروزی دیپلماتیک و جلوگیری از رویارویی نظامی، توافقی شبیه به آنچه را که هشت سال پیش خود لغو کرد، احیا کند؟ در طرف ایران نیز همین نبود قطعیت حاکم است. آیا طرفداران توافق که نگران وضعیت داخلی هستند و برای رهایی از تحریم‌ها به فرصت نیاز دارند، می‌توانند بر نگاه ایدئولوژیک حاکم بر کشور تأثیر بگذارند و در راستای منافع ملی به اتفاق نظر برسند؟