سامانه اطلاع‌رسانی زلزله مدیریت بحران و زلزله فین
در زلزله‌های دوگانه 23 آبان 1400 فین بندرعباس، مختصات زلزله به‌درستی اطلاع‌رسانی نشد و مرکز لرزه‌نگاری کشوری، بزرگای 6.4 و 6.3 را اعلام و حتی محل زلزله را جزیره قشم عنوان کرد. درباره چگونگی این عدم دقت آنچه به‌عنوان توضیح غیررسمی بیان می‌شود، به‌روزنبودن سامانه و عدم سرمایه‌گذاری مناسب و کافی و البته دردسترس‌نبودن اطلاعات از سامانه‌های کشورهای دیگر به‌صورت هم‌زمان به‌دلیل اشکالات ارتباطی، دلایل کلی این مسئله بوده است. به نظر می‌رسد باید برای چنین سامانه‌هایی به فکر برقراری یک مسیر جایگزین و اعلام و اطلاع‌رسانی دقیق و درست و سریع زلزله بود. در دهه گذشته چنین سامانه‌هایی براساس وضعیت لرزه‌خیزی و زلزله‌های ایران طراحی شده‌اند و در دسترس هستند. سامانه‌های واکنش سریع به زمین‌لرزه با تخمین‌های قابل اعتماد و تقریبا واقعی حرکت زمین و تلفات پس از زلزله به مسئولان کمک می‌کنند تا در صورت نیاز اقدامات مناسب را در فاز پاسخ به رخداد انجام دهند. با درنظرگرفتن ثبت‌های زلزله و همچنین مشاهدات شدت زلزله، نقشه‌ای از شدت لرزش زمین به‌سرعت پس از یک رویداد زلزله تهیه می‌شود. امواج کشسان لرزه‌ای ناشی از زمین‌لرزه‌ها به‌طور معمول توسط لرزه‌‌نگار‌ها در سراسر جهان ثبت می‌شوند. زلزله‌شناسی زلزله‌ها رشته‌ای در ژئوفیزیک است که به مطالعات پدیدارشناختی زمین‌لرزه‌ها و فیزیک و مکانیک تولید و انتشار گسیختگی‌های لرزه‌ای در سنگ‌های پوسته می‌پردازد. در 20 سال ابتدای سده بیست‌ویکم پیشرفت‌های متعددی در توانایی بشر برای پایش جهانی زلزله‌ها و تجزیه‌وتحلیل سریع آنها رخ داده است. این پیشرفت‌ها در زمینه ابزار دقیق، ارتباطات و رایانه و انتقال اطلاعات از طریق اینترنت موجب شده حتی اگر در کشوری شبکه ملی برخط لرزه‌نگاری موجود نباشد یا از ایستگاه‌های موجود آن نتوان به پردازش سریع اطلاعات پرداخت، مانند افغانستان، نپال و بوتان با اطلاعاتی که در شبکه‌های جهانی از زلزله‌های با بزرگای چهار یا بیشتر ثبت می‌شود، تعیین محل، اندازه و زمان دقیق رخداد زلزله‌ها عملا در سراسر جهان از جمله کشور ما ممکن شده است؛ بنابراین حتی با خاموش‌بودن ایستگاه‌های لرزه‌نگاری داخل یک کشور نمی‌توان اشتباه در تعیین محل رخداد و اندازه آن را در یک ساعت بعد از رخداد زمین‌لرزه پذیرفت. اکنون ارزیابی آسیب و تلفات به‌روزشده را می‌توان علاوه بر داده‌های ثبت‌شده در ایستگاه‌های لرزه‌نگاری، با استفاده از مشاهدات شدت احساس‌شده و گزارش خرابی‌ها یا حتی با استفاده از مقدار زیاد داده‌های رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر و اینستاگرام انجام داد. یک زلزله در کالیفرنیا در 2.5 دقیقه (به‌طور متوسط) و در تهران در حدود 6 دقیقه در مرکز شبکه لرزه‌نگاری قابل پردازش و ارسال به سامانه اطلاع‌رسانی است.
در این نواحی شبکه لرزه‌نگاری بسیار گسترده است و جمعیت نیز در این نواحی بسیار زیاد است. در بسیاری از مناطق کشور ما که در آن شبکه لرزه‌نگاری در برخی مناطق پراکنده است، پردازش و ارسال اطلاعات زلزله به‌طور متوسط20 دقیقه طول می‌کشد. از زمانی که هر سامانه اطلاعات را دریافت می‌کند تا زمانی که کاربران اطلاعات را دریافت می‌کنند، برای همه سامانه‌ها یکسان است، معمولا در چند ثانیه انتقال اطلاعات انجام می‌شود، مگر آنکه انتقال اطلاعات در سامانه‌های مخابراتی به‌دلیل ترافیک سنگین کاربران در بخش‌هایی -مثلا ارسال پیامک متنی- با اختلال مواجه شده باشد. اطلاع یک زلزله بزرگ که اعلان‌های زیادی ایجاد می‌کند و ارسال اطلاعات تکمیلی و تفصیلی علمی از‌طریق ایمیل ممکن است تا 45 دقیقه طول بکشد تا به آخرین حساب موجود در فهرست کاربران برسد. یک زلزله کوچک که اعلان‌های کمتری ایجاد می‌کند تنها چند دقیقه طول می‌کشد تا به همه حساب‌ها برسد. مدت‌زمانی که طول می‌کشد تا اعلان‌ها ارسال شوند، به ظرفیت دستگاه‌هایی که ایمیل را ارسال می‌کنند، بستگی دارد. رسانه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و توییتر، در سال‌های اخیر ممکن است حتی بتوانند وقوع زلزله را سریع‌تر از مراکز ملی و بین‌المللی زلزله مشخص و اطلاعات را پخش کنند. البته شبکه‌های اجتماعی نمی‌توانند هیچ داده کمی مانند مکان و بزرگی زلزله را ارائه دهند. آنچه باید برآن تأکید شود آن است که تمامی این مراحل برای اطلاع‌رسانی درست و بهنگام حتی با احتمال قطع ارتباط با ایستگاه‌های محلی اکنون در ایران قابل انجام است و تولید اطلاعات درست برای بهره‌گیری در مدیریت بحران انجام می‌شود که قابل استفاده است. به نظر می‌رسد باید در گردش کار رسمی در اطلاع‌رسانی زلزله اکنون در آغاز دهه سوم سده بیست‌ویکم تجدیدنظر شود.
