چگونه می‌توان مانع نهایی مذاکرات هسته‌ای را حل کرد*

انریکه مورا، هماهنگ‌کننده مذاکرات هسته‌ای قدرت‌های جهانی و ایران در یازدهم مارس 2022 گفت مذاکرات پیشرفت‌های لازم را داشته، اما یک توقف موقت ضروری است. هفته آخر مارس او به تهران و واشنگتن سفر کرد تا برای اختلاف باقی‌مانده تلاش کند. دو دلیل برای توقف موقت مذاکرات وجود داشت؛ اول حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا که در دوره ترامپ صورت گرفت و دوم درخواست تضمین روسیه از آمریکا و اروپا برای اینکه تجارت با ایران از تحریم‌های آنها در مورد اوکراین مستثنا شود. روسیه راضی شد؛ چون آمریکا و اروپا متعهد شدند همکاری‌های هسته‌ای روسیه با ایران از تحریم‌های مربوط به اوکراین مستثنا شود. بنابراین تنها موضوع کلیدی باقی‌مانده، حذف سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکاست. جمهوری‌خواهان کنگره آمریکا و متحدان این کشور در منطقه، به‌ویژه اسرائیل و عربستان، مخالف حذف سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا هستند و ادعا می‌کنند این اقدام موجب افزایش تهدیدات منطقه‌ای از سوی ایران خواهد شد. اما موضوع حذف سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا، خط قرمز ایران است. اخیرا رابرت مالی، مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا، گفته است حتی در صورت حذف سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا، تحریم‌ها علیه سپاه را حفظ خواهد کرد.

تسهیل گفت‌وگو

دو نکته حائز اهمیت است:

نکته اول اینکه بدون حضور سپاه، هیچ توافقی با ایران در مورد موضوعات منطقه‌ای ممکن نخواهد بود. این واقعیت است که دولت بایدن با حذف سپاه از لیست سازمان تروریستی، شانس گفت‌وگوی منطقه‌ای را تسهیل خواهد کرد. ژنرال مک‌‌کنزی، فرمانده سنتکام که از تندروهای پنتاگون علیه ایران است و دستور ترور شهید سلیمانی را اجرا کرد، اخیرا اعتراف کرده آمریکا برای هر راه‌حلی نیاز به ایران دارد. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز اعتراف کرد که بعد از خروج ترامپ از برجام در سال 2018 و بعد از ترور ژنرال سلیمانی و قراردادن سپاه در لیست سازمان‌های تروریستی، حملات علیه تأسیسات آمریکایی در منطقه بین سال‌های 2019 و 2020 حدود 400 درصد افزایش یافته است.

نکته دوم اینکه دولت بایدن در داخل آمریکا در وضعیت بسیار دشواری برای حذف سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی قرار خواهد گرفت؛ چون ایران تهدید کرده از مسئولان آمریکایی دخیل در قتل سردار سلیمانی انتقام خواهد گرفت. ترور سردار سلیمانی نقض مقررات و قوانین بین‌المللی بود. در عملیات انتقام از ترور سردار سلیمانی، ایران پایگاه نظامی آمریکا در عراق را با موشک‌های فراوان مورد حمله نظامی قرار داد. برای حل این مشکل، یک سناریو می‌تواند این باشد که دولت آمریکا رسما از ایران به خاطر ارتکاب جنایت ترور سردار سلیمانی عذرخواهی کند و سپس طرفین توافق کنند به اصول منشور سازمان ملل درباره مداخله‌نکردن و عدم به‌کارگیری زور متعهد خواهند بود.

درعین‌حال آمریکا و متحدانش توقع خواهند داشت ایران درخصوص کاهش تنش‌های منطقه‌ای همکاری کند. ایران همیشه آماده همکاری برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای بوده است، اما حاضر نیست این موضوع به توافق هسته‌ای مرتبط شود؛ زیرا در چنین صورتی و بعد از احیای برجام، جبهه ضد ایران در واشنگتن هر اتفاقی در منطقه را به ایران نسبت داده و برای خروج مجدد آمریکا از برجام فشار خواهند آورد.

همکاری  منطقه‌ای

هفته قبل وزیر خارجه قطر تأکید کرد ضروری است که با ایران در موضوع هسته‌ای توافق کرد تا بتوان به یک همکاری جامع منطقه‌ای دست یافت. در حقیقت بعد از پایان جنگ عراق علیه ایران در سال 1987، همه دولت‌های ایران اعم از اصولگرا، اصلاح‌طلب یا اعتدال‌گرا، پیشنهاد تنش‌زدایی در منطقه از طریق ایجاد یک سیستم همکاری و امنیت جمعی درخلیج فارس را داده‌اند. من در کتاب جدید خود تحت عنوان «ایجاد ساختار جدید امنیت و همکاری در خلیج فارس»، جزئیات این پیشنهادها را تشریح کرده‌ام. راه برون‌رفت از وضعیت موجود، این است که اول برجام احیا شود، سپس بلافاصله گفت‌وگو بین کشورهای منطقه بر سر ایجاد سیستم همکاری و امنیت جمعی در خلیج فارس آغاز شود تا این مهم بر اساس اصولی همچون احترام به حاکمیت ملی، برابری، پرهیز از استفاده از زور، حل‌وفصل مسالمت‌آمیز بحران‌های جاری، خدشه‌ناپذیری مرزهای موجود، مداخله‌نکردن در امور داخلی و احترام به حق تعیین سرنوشت، شکل گیرد. قطع‌نامه 598 شورای امنیت سازمان ملل چارچوب لازم برای حل‌وفصل مشکلات بین ایران و کشورهای همسایه عرب، به‌ویژه عربستان را فراهم کرده است. یک سیستم همکاری امنیت جمعی می‌تواند به امر مقابله با تروریسم، فرقه‌گرایی، جنایات سازمان‌یافته، قاچاق مواد مخدر و بسیاری از تهدیدهای دیگر کمک کند. قدم اول این است که شعارها و تبلیغات خصومت‌آمیز متوقف و سریعا مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای تشکیل شود. مذاکرات منطقه‌ای بین ایران و دولت‌های همسایه موفق خواهد بود اگر اهداف‌شان سازگار باشد و همه طرف‌های ذی‌نفع از محاسبات سیاسی با نتیجه حاصل جمع صفر پرهیز کنند. سیستم همکاری جمعی مذکور نیازمند اقدامات اعتمادساز خواهد بود؛ همچون دیدارهای نظامی، تبادل اطلاعات درباره تمرینات نظامی، شفافیت در خرید تسلیحات، کاهش هزینه‌های نظامی، پیمان عدم تجاوز، نیروهای ویژه مشترک برای موارد مهم امنیت منطقه از‌جمله عاری‌سازی منطقه از سلاح‌های کشتار جمعی و ایمنی هسته‌ای و مدیریت بحران‌ها. اتخاذ این مسیر و پایبندی به چنین اصول و همکاری‌هایی می‌تواند نگرانی‌های همه طرف‌های ذی‌نفع ازجمله ایران، آمریکا و عربستان را برطرف کند.

* اصل این مقاله به زبان انگلیسی در سایت میدل‌ایست‌آی منتشر شده است.