قصور نابخشودنی در کار خبرنگاری!

سیدیحیی عظیمی

رسانه‌های جمعی و خبرنگاران مسئولیت‌شناس در فرایند توسعه به عنوان رکن آگاهی‌دهنده، جایگاه منحصربه‌فردی را برای دفاع از آزادی اندیشه، عقیده، بیان و رفتار در قیاس با سایر ارکان دموکراسی دارند و رسانه‌ها با فعالیت‌های آگاهانه و آزادانه می‌توانند به شکل فزاینده‌ای زمینه ارتقای سواد سیاسی و آشناسازی مردم با حقوق‌شان را در قالب مطالبات بحق در سطوح مختلف اجتماعی فراهم آورند.

در عصر ارتباطات، مقام رسانه‌ها و خبرنگاران را باید رفیع دید و رسانه‌ها را یکی از ارکان مهم دموکراسی در اشاعه اندیشه، پرسشگری، تضارب آرا، آزادی‌خواهی و عدالت‌طلبی به حساب آورد که در جریان دموکراسی‌خواهی و پیشرفت، می‌توانند راه‌های درست و مناسبی را فراروی مردم باز کنند. با این اوصاف، اگر همین رسانه‌ها و خبرنگاران دچار نوعی از سیاست‌زدگی شوند، خواسته یا ناخواسته از دایره انصاف خارج خواهند شد و شور را جایگزین شعور در جامعه خواهند کرد و با حمایت‌های متعصبانه از یک جریان سیاسی خاص، چشم را روی بیان و بازگوکردن حقایق خواهند بست. متأسفانه این آفت در کشورهای درحال‌توسعه به دلیل فقر فکری و مالی، دامن‌گیر برخی از رسانه‌ها و خبرنگاران شده و آنها را دچار جمود و کج‌اندیشی کرده و موجب شده بعضی از رسانه‌ها و خبرنگاران با تعصب خاصی، منزلت خود را در حد یک ابزار سیاسی تقلیل دهند و درهای تبادل‌نظر بین اندیشه‌های گوناگون را در کشور قفل بزنند و مردم را از بازتاب دیدگاه‌های متنوع در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی محروم کنند.

طبیعی است اگر در کار رسانه‌ای، خبرنگاری بخواهد فقط در اندازه یک منعکس‌کننده رویداد ظاهر شود، او دیگر توانایی فرایندی دیدن پدیده‌ها را نخواهد داشت و از تأمین نیازهای خبری مخاطبان خود عاجز خواهد ماند. و با خطارفتن در دیدن نادرست وقایع، ذهنیت‌ها یا تصورات یک جریان سیاسی خاص را به جای واقعیت به خورد مردم خواهد داد. از سوی دیگر، داشتن رویکرد انتقادی و آگاهی از پیشینه درست موضوعات و سیاست‌های مطرح‌شده حکومت‌ها و دولت‌ها در حوزه‌های مختلف، مستلزم نگاه عینی، تشریحی، تحقیقی و توسعه‌ای یک رسانه و خبرنگار است. نگاه علمی و منطقی خبرنگار در یک رسانه به رخدادها موجب می‌شود او بتواند رویدادها را به درستی نقد کند و در مقایسه‌های تطبیقی، با شناخت درست قوت‌ها، ضعف‌ها، تفاوت‌ها و تشابهات توسعه‌ای در مناطق مختلف کشور و حتی با سایر کشورهای دیگر، دید دست‌اندرکاران را نسبت به واقعیت‌ها تغییر دهد و شرایط مناسبی را برای رفتن به سمت توسعه در جامعه فراهم کند. همچنین اثبات ادعاهای بدون پشتوانه برخی مسئولان در موفقیت‌ها، نیازمند درایت خبرنگار است و یک خبرنگار هم هرچه بیشتر به قرارداد نانوشته‌ای که با مردم دارد پایبند باشد به همان میزان، شانه از زیر بار مسئولیت اجتماعی و تاریخی خود در انعکاس عینی رویدادها خالی نخواهد کرد. 

‌چنین خبرنگاری با شناخت خوبی که از مسائل جامعه دارد می‌تواند پیش‌بینی مناسبی از نیازهای آینده جامعه، براساس واقعیت‌ها داشته باشد.

در واقع اگر امروز در جامعه، برخی از مسئولان خود را در برابر مردم و رسانه‌ها پاسخ‌گو نمی‌دانند و با خطاهای ناصوابی که در تصمیم‌گیری‌های مختلف داشته‌اند ولی هنوز خود را از مردم طلبکار می‌دانند یا اینکه بعضی‌ها در عرصه‌های اقتصادی همچنان روی ریل رانت‌خواری حرکت می‌کنند و دست به فساد و اختلاس می‌زنند و بیت‌المال را به یغما می‌برند، در بازشناسی علل این پدیده‌های شوم از زوایای مختلف، هرگز نباید قصور رسانه‌ها و خبرنگاران را دست‌کم گرفت، چراکه اگر آنان به مسئولیت‌های مدنی خود به‌موقع و درست عمل می‌کردند و اتفاقات را بدون اغماض برملا و سبب پاسخ‌گونبودن برخی از دست‌اندرکاران در برابر رسانه‌ها را به درستی تبیین می‌کردند، شاید فرایند دموکراسی‌خواهی در این مرز و بوم با پشتوانه‌های غنی فرهنگی و تمدنی، این‌قدر کند، سخت، پرحاشیه و طولانی نمی‌شد؛ بنابراین در جهان کنونی هر خبرنگاری باید بداند که فرزند عصر دانایی و ارتباطات است و در یک دهکده و کلبه جهانی زندگی می‌کند و اینکه هیچ اتفاقی با وجود شبکه‌های ارتباطی بین‌المللی از دید مردم پنهان نخواهد ماند. بدون تردید در این عصر، اگر خبرنگاری به مسئولیت اجتماعی خود عمل نکند، برخلاف جریان جهانی‌شدن شنا کرده و با بیراهه‌رفتن، از مخاطبان خود فاصله می‌گیرد و موجبات رویگردانی آنها را از رسانه‌ای که در آن کار می‌کند، فراهم می‌‌آورد.

باری قرارگرفتن در جایگاه رکن چهارم دموکراسی، کار ساده‌ای نیست و با نگاه صرفا شاغل‌شدن در یک رسانه، این مهم برآورده نمی‌شود. رسیدن به مقام شامخ خبرنگاری با آگاهی، دانایی، عدالت‌طلبی، انصاف، شهامت، شجاعت، آزادی‌خواهی، واقع‌بینی و بیان درست واقعیت‌ها ممکن است و اگر خبرنگاری در کار رسانه‌ای، درک درستی از مقام، موقعیت و مسئولیت اجتماعی خود نداشته باشد، هرگز توان عبور از سطح رویدادها به عمق آنها را در کشورهای در‌حال‌توسعه پیدا نخواهد کرد و همچنین، توان بیرون‌کشیدن هیچ حقیقتی را از دل واقعیت‌های شبهه‌ناک نخواهد داشت و هر روز بر دامنه قصور خود در دیدن درست واقعیت‌ها خواهد افزود و چنین قصوری در کار رسانه‌ای برای یک خبرنگار نابخشودنی خواهد بود.