پیری دیجیتال والدین، مانع گفت‌وگو در خانواده
اختلال در ارتباطات انسانی و گفت‌وگوی بین نسلی فرزندان و والدین در خانواده تحت تأثیر متغیرها و عوامل متخلف درون‌خانوادگی و برون‌خانوادگی است. از عوامل درون‌خانوادگی کاهش گفت‌وگوی بین والدین و فرزندان، ازدسترفتن «مرجعیت فکری و اطلاعاتی و نقش والدگری والدین» و «پیری دیجیتال والدین» است.
اختلال در ارتباطات انسانی و گفت‌وگوی بین نسلی فرزندان و والدین در خانواده تحت تأثیر متغیرها و عوامل متخلف درون‌خانوادگی و برون‌خانوادگی است. از عوامل درون‌خانوادگی کاهش گفت‌وگوی بین والدین و فرزندان، ازدسترفتن «مرجعیت فکری و اطلاعاتی و نقش والدگری والدین» و «پیری دیجیتال والدین» است. منظورم از ازدسترفتن مرجعیت والدین و کاهش والدگری والدین در خانواده این است که نسل فرزندان به دلیل دسترسی به رسانه‌ها و فناوری‌های ارتباطی، توانایی توسعه ارتباطات فراخانوادگی و دریافت و مبادله اطلاعات از منابع اطلاعاتی وکانال‌های گوناگون را دارند و دانش و تجربه والدین را پاسخ‌گوی مسائل و نیازهای فکری و دغدغه‌ها و ارزش‌های نوگرایانه خود نمی‌دانند و بنابراین مرجعیت فکری و اطلاعاتی والدین دچار اختلال شده است.درواقع یکی از کارکردهای رسانه‌ها به‌عنوان پدیده‌های جامعه مدرن، تولید و توزیع ایده‌ها و ارزش‌های نو به جامعه است. رسانه‌ها معمولا سنت‌ها و عرف رایج را به چالش می‌کشند؛ در نتیجه نسل‌های جدید که تولیدکننده، مصرف‌کننده و کاربر رسانه‌های نوین هستند، محتوا و معنایی را خلق و دریافت می‌کنند که چندان با عرف و ارزش‌های رایج همخوان نیست. بنابراین نسل جدیدی که دسترسی به منابع اطلاعاتی جدیدی دارد، مسائل و پرسش‌های جدیدی هم دارد. در چنین شرایطی اطلاعات و تجربه‌های پدر و مادرشان را به‌عنوان منابع اطلاعاتی قدیمی و بلااستفاده می‌بینند. به همین دلیل فکر می‌کنند گفت‌وگو با چنین نسلی برایشان بی‌فایده است و این ارتباطات را در بیرون از خانواده در رسانه‌ها و نهادهای دیگر یا در بین همسالان جست‌وجو می‌کنند.از دیگر سو، خود نسل والدین نیز دچار بحران هویتی و ارزشی نسلی شده و معتقد است ارزش‌ها و آرمان‌های نسل من به درد نسل امروزی نمی‌خورد و ارزش به‌اشتراک‌گذاری ندارد. درواقع نسل والدین تحت تأثیر تغییرات ارزشی سریع، به‌تدریج و در گذر زمان دچار استحاله ارزشی شده و خودش هم به ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی قبلی بی‌علاقه می‌شود. این بی‌علاقگی ارزشی و فاصله‌گرفتن از ارزش‌های قبلی با وقوع تغییرات شدید ارزشی در بستر زمان اتفاق می‌افتند.
وقتی این تغییر ارزشی صورت می‌گیرد، این انسان قبلی گویا چیزی که قبلا برایش ارزش داشته، حالا برایش بی‌ثبات و تق‌و‌لق می‌شود و آن‌قدر برایش در ارجحیت نیست که بخواهد آن ارزش را با دیگران و نسل‌های بعدی به بحث بگذارد. به عبارتی نسل قدیم گویا وقتی ارزش‌ها و میزان اهمیت و ارج و قرب آنها را با ارزش‌ها و هنجارهای فناوری‌محور مقایسه می‌کند، تصور کهنگی و به‌‌دردنخوری می‌کند. گرچه این تفکر اشتباه است، اما ضربه بزرگی را به تعامل بین نسلی وارد می‌کند. ضربه این است که نسل قدیم احساس می‌کند ارزش‌ها، هنجارها و داشته‌هایش به درد زندگی و نیازهای نسل جدید نمی‌خورد و ارزش به‌اشتراک‌گذاری ندارد و بنابراین وارد گفت‌وگو نمی‌شود.
عامل مهم دیگر در کاهش ارتباطات و گفت‌وگوی بین نسلی، «پیری دیجیتال والدین» است. نسل قدیم توانایی و قدرت سازگاری و همگامی با تغییرات فناورانه و پیامدهای آن نظیر سرعت و شدت مبادله اطلاعات و ارزش‌ها و هنجارها را از دست می‌دهد و دچار پیری دیجیتال می‌شود؛ در نتیجه تجربه زیسته و دانش و اطلاعاتش برای نسل جدید جذابیت ندارد و مشکل‌گشا و کارساز نیست. بر همین اساس، میزان مراجعه به این نسل کمتر می‌شود و برعکس رسانه و فناوری به منبع رجوع و همیشه در دسترس و به‌روز نسل جدید تبدیل می‌شود. نتیجه چنین تغییراتی برافتادن پرستیژ و جایگاه مرجعیت نسل قبلی است و کنش ارتباطی و تعاملی آنها تحت تأثیر آن قرار می‌گیرد.
همچنین ضریب نفوذ بالای رسانه‌های اجتماعی و فناوری‌های ارتباطی در بین نسل فرزندان، به‌ویژه نوجوانان و جوانان، منجر به شکل‌گیری و توسعه تعاملات و ارتباطات درون‌نسلی آنها و کاهش حضور و مرجعیت والدین شده است. در رسانه فرزندان با هم‌نسل‌های خود به‌راحتی اطلاعات، باورها و تجربه‌هایشان را با هم به اشتراک می‌گذارند، آزادانه و راحت مشورت می‌کنند، درددل می‌کنند و...؛ چیزی که والدین به دلیل فقر سواد دیجیتال از آن عاجز هستند. درواقع والدین به دلیل نداشتن سواد فناورانه و دیجیتال، از توان و فرصت گفت‌وگو با نسل فرزندان تکنوفیل و بومیان فناوری محروم می‌شوند؛ زیرا هنوز بسیاری از والدین حضور و ظهور رسانه به‌عنوان یک پل ارتباطی را باور نکرده‌اند و آن را به‌عنوان یک زمینه و عرصه بحث و تعامل بین نسلی به رسمیت نمی‌شناسند.
* استادیار ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
