نهادی مدنی یادگار مهندس مهدی بازرگان

یکی از آثار فروپاشی حکومت استبدادی رضاشاهی، پیدایش احزاب و جمعیت‌های صنفی و سیاسی و نهادهای مدنی با گرایش‌های مختلف بود که به فعالیت پرداختند. تحصیل‌کردگان و روشنفکران در شکل‌دهی این نوع فعالیت‌ها نقش بسزایی داشتند. 
از‌جمله این نهادها «کانون مهندسین ایران» بود که در سال 1321 شروع به فعالیت کرد. در سال‌های بعد، گروهی از اعضای کانون مهندسین ایران که از استادان برجسته دانشگاه یا مهندسان فعال و شخصیت‌های بارز اجتماعی بودند و در فعالیت‌های مدنی و نهضت ملی ایران و ... فعالیت داشتند، از طرفی با توجه به حاکمیت فضای اختناق و نبود امکان فعالیت‌های سیاسی مستقل از چارچوب قدرت حاکم و از طرف دیگر ضعف انجام کار جمعی از سوی عموم مردم و لزوم تمرین و ممارست این مهم در عرصه‌های عمومی‌تر از فعالیت‌های سیاسی و تقویت روحیه کار جمعی، در سال 1334 به این نتیجه رسیدند که باید خود را برای فعالیت‌های بنیادی و مؤثر و ایجاد نهادهای مدنی معطوف به خیررسانی عمومی آماده کنند. به همین منظور مرحوم مهندس مهدی بازرگان و جمعی از کنشگران اجتماعی، جمعیتی را با عنوان «مکتب تربیتی، اجتماعی و عملی» که نام اختصاری آن «متاع» نامیده می‌شد و یک مجموعه کاملا خصوصی بود، بنیان نهادند. یکی از نمونه‌های فعالیت‌های این تشکل در قالب «انجمن اسلامی مهندسین» در سال 1336 بروز و ظهور پیدا کرد. تشکل‌های دیگری مانند انجمن اسلامی پزشکان، معلمان و بانوان و حتی شرکت سهامی انتشار و هنرستان کارآموز نیز از جمله نتایج فعالیت‌های «متاع» بود. «انجمن اسلامی مهندسین» در شرایطی که دین اسلام و پیروان راستین آن از سوی پیروان اندیشه‌های وارداتی مورد هجوم فکری و تبلیغی قرار داشتند، به همت مهندسان دغدغه‌مندی مانند مهدی بازرگان، یوسف طاهری‌قزوینی، عزت‌الله سحابی، علی‌اکبر معین‌فر و مصطفی کتیرایی با هدف رویارویی با اندیشه‌های ضد دینی یا خرافی و ترویج فهم درست و خردمندانه از اسلام پایه‌گذاری شد. «انجمن اسلامی مهندسین» در شش دهه گذشته همواره در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی فعال بوده است. این انجمن به‌ویژه در تحولات دوران انقلاب نقش مؤثری داشته و برخی از اعضای آن در شورای انقلاب و دولت موقت حضور داشته‌اند. در دوران بعد نیز در راستای رسالت آگاهی‌بخشی عمومی خود برای رفع چالش‌های موجود کشور کوشیده است. از اهداف انجمن اجتماع و ارتباط و همکاری مهندسین، تقویت ایمان و کسب آگاهی و معرفت و نیز اصلاحات و اقدامات عملی مفید بوده است. برخی از فعالیت‌هایی که انجمن برای تحقق اهدافش انجام داده، عبارت‌اند از برگزاری جلسات قرآن و نهج‌البلاغه، برگزاری سخنرانی‌های هفتگی درباره مسائل انسانی و اجتماعی با مشارکت صاحب‌نظران و استادان دانشگاه، برگزاری مراسم سالانه از قبیل اعیاد قربان، فطر و مبعث، احیای شب‌های قدر، میلاد و رحلت پیامبر گرامی (ص) و واقعه عاشورا، تأسیس و مدیریت مؤسسات آموزش فنی و حرفه‌ای با هدف تربیت نیروی انسانی ماهر در رشته‌های مورد نیاز توأم با پرورش دینی و اخلاقی، مشارکت و همکاری در تأسیس واحدهای صنعتی مورد نیاز کشور از‌جمله شرکت‌های ایران فولاد (ایرفو) و صافیاد، مشارکت در بازسازی مناطق زلزله‌زده یا محروم و خدمات متعدد دیگر. به‌تازگی کتابی تحت عنوان «انجمن اسلامی مهندسین، روایتی از سرگذشت یکی از نهادهای مدنی ایران در سده اخیر» در چهار بخش اوضاع سیاسی-اجتماعی ایران از شهریور 1320 تا 1332، اوضاع سیاسی-اجتماعی ایران پس از کودتای 28 مرداد تا رویدادهای سال‌های 1342-1339، شکل‌گیری، دلایل و مراحل اولیه تأسیس انجمن اسلامی مهندسین و بخش آخر گستره فعالیت‌های انجمن با تألیف نرگس کلالی در انتشارات کویر به چاپ رسیده و در اختیار عموم علاقه‌مندان قرار گرفته است. اخلاق مهندسی از جمله مسائل مهم چند دهه گذشته مجامع علمی و صنعتی کشورهای توسعه‌یافته و موضوعاتی است که به‌تازگی در دانشکده‌های فنی و نهادهای حرفه‌ای کشور مورد توجه قرار گرفته و از چهار وجه رفتارهای فردی مهندسان، فرایندهای مهندسی، محصولات مهندسی و سازمان‌های مهندسی به بحث اخلاق می‌پردازد. در ادامه فعالیت‌های فرهنگی انجمن اسلامی مهندسین در دی‌ماه امسال سمیناری با موضوع اخلاق مهندسی و طرح مباحثی مانند ملاحظات فرهنگی تحقق اخلاق حرفه‌ای در ایران، ماهیت اخلاق مهندسی و اهمیت و ضرورت آموزش اخلاق مهندسی از سوی سه نفر از استادان دانشگاه و با حضور اعضا و علاقه‌مندان برگزار شد. مسئولیت تداوم رسالت پیشینیان انجمن اینک بر دوش مهندسان متدین قرار دارد. مشارکت دانش‌آموختگان رشته‌های مهندسی در فعالیت‌های انجمن نقش مهمی در احیای ارزش‌های اسلامی از جمله اخلاق حرفه‌ای در سازمان‌ها و عرصه‌های گوناگون جامعه، به‌ویژه در بخش‌های فنی و مهندسی خواهد داشت و به بهبود، تحول و توسعه جامعه کمک خواهد کرد.