زلزله ویرانگر نیست اگر...

آنچه رعب‌انگیز و ویرانگر است، زلزله نیست. زلزله را می‌توان هم‌ردیف دیگر پدیده‌های طبیعی قرار داد؛ پدیده‌هایی مثل شب و روز، سرما و گرما، تابش آفتاب، بارش باران و وزش باد. همه پدیده‌های طبیعی دارای مشخصه‌هایی هستند که زیست انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. انسان از‌آن‌رو که توانسته است با پدیده‌های طبیعی هم‌زیستی داشته باشد، بر کره خاکی دوام آورده است. نحوه مواجهه انسان با این پدیده‌ها است که آنها را مهار‌شده یا زیان‌بار نشان می‌دهد. همه پدیده‌های طبیعی دارای شدت و دوره تناوب هستند. شدت و تناوب آنها در همه نقاط زمین یکسان نیست. شب و روز در همه جا شرایط یکسانی ندارد. مهار سرما و گرما در برخی نقاط با دشواری همراه است. چندان که وزش شدید باد و بارش شدید باران می‌تواند زیان‌بار تلقی شود، تکان‌های شدید زمین هم می‌تواند موجب ویرانی باشد، اگر انسان برای مواجهه با آن آمادگی کسب نکرده باشد.

زیستگاه ما ایرانیان چندان که به سبب بسیاری ویژگی‌های طبیعی مثل طول روز و گردش فصل‌ها معتدل و مطلوب به حساب می‌آید، به سبب قرارگیری در منطقه‌ای لرزه‌خیز، هرازگاهی زلزله‌های نسبتا شدید را تجربه می‌کند.  زلزله مانند تمام پدیده‌‌های طبیعی دیگر زیان‌بار و ویرانگر نخواهد بود، اگر آدمی به نحو مناسبی، چندان که در مهار و مواجهه با پدیده‌های دیگر تدبیر کرده است، تدبیر کند. هنگام بروز زلزله شدید، زمین تکان‌های شدید می‌خورد، ممکن است قسمتی از کوه‌های واقع در منطقه فرو بریزد، برخی نواحی زمین شکافته شود، دریایی اگر در منطقه هست، مواج و خروشان شود و اگر محل زیست و سکونت آدمی در این مناطق باشد از وقوع زلزله تأثیر پذیرد. ممکن است ساختمان‌ها ویران شوند، جاده‌ها ویران شوند و هر مصنوع و محصول بشری از بین برود. و این اتفاقات موجب صدمه به انسان شده، مرگ او را موجب شود. برخی تجربه‌ها از مردمی که در مناطق زلزله‌خیز در نقاط مختلف جهان زندگی کرده‌اند، نشان می‌دهد با ساخت و ایجاد ساختمان‌ها و امکانات به شیوه‌ای مناسب می‌توان تا حد زیادی از آثار زیان‌بار زلزله‌های شدید و نسبتا شدید کاست. ساختما‌ن‌ها و شهرها اگر بر اساس اصول علمی بنا شوند، در برابر آنچه به صورت تجربی و آماری زلزله‌های شدید محسوب می‌شوند تا حد بسیار زیادی مقاومت کرده و تلفات انسانی را تا حد زیادی کاهش می‌دهند. ازاین‌رو رعب‌انگیزی این پدیده را در میان مردمان از بین می‌برند. شهرها و ساخت‌وسازهای اکثر مناطق در کشور ما بر حسب قدمت و سابقه تاریخی به صورت سنتی که کمتر از ویژگی‌ها و اصول علمی جدید برخوردارند، هستند و متأسفانه به دلیل ضعف‌های اقتصادی و اجرائی و با وجود تلاش برای استفاده از محصولات علمی کشورهای موفق در مواجهه با زلزله، مانند ترجمه و تدوین آیین‌نامه‌های فنی و واردات روش‌های اجرائی، در چند دهه گذشته نیز نتوانسته‌ایم شهرها و ساختمان‌هایی چندان مقاوم در برابر زلزله‌هایی که تقریبا هر یکی، دو سال یک بار مناطق مختلف کشور را می‌لرزاند و خسارات جانی و مالی سنگین بر جای می‌گذارد، بنا کنیم. اقداماتی که باید برای فاصله‌گرفتن از شرایط امروزی در مناطق مختلف کشور و برخورداری از ساختمان‌ها و شهرهای مقاوم انجام دهیم، به صورت تیتروار و خلاصه شامل موارد زیر است:

- بازبینی و دقت نظر در مقررات ملی ساختمان و ضوابط شهرسازی و تطبیق آن با اصول علمی روز دنیا و ویژگی‌های بومی به صورت مداوم

- تسهیل واردات و تولید فناوری‌های روز دنیا

- نوسازی و بازسازی بافت‌های فرسوده

- توجه به اصول شهرسازی و ترافیک در طرح و اجرای ساختمان‌ها

- نوسازی تأسیسات شهری و ایجاد سیستم‌های هشدار عمومی

- جلوگیری از رشد و افزایش جمعیت مراکز استان‌ها

- تمرکززدایی از پایتخت و ایجاد تسهیلات برای توسعه و پیشرفت شهرهای کوچک و روستاها.

اینها مواردی است که به صورت مستقیم در کاهش خسارات و آسیب‌های شهرها و روستاهای کشور از بروز زلزله‌ها نقش دارند؛ ولی به طور کلی مسائلی مانند کاستی‌ها و نواقص در حوزه ساختمان و شهرسازی را باید در مشکلات فرهنگی و نحوه حکمرانی کشور جست‌وجو کرد. کاستی‌ها و مشکلاتی ریشه‌ای که همه از مردم و مسئولان در حل‌وفصل‌نشدن آنها سهیم هستیم؛ عموم مردم در تعامل‌نکردن با یکدیگر و نبود مطالبه‌گری مؤثر از مسئولان و حکمرانان با نبود سیاست‌گذاری‌های درست در استفاده بهینه از منابع و سرمایه‌های کشور. امید است که با افزایش آگاهی و مطالبه‌گری عمومی، به نحو مناسبی در راستای توسعه و پیشرفت گام برداریم. آنچه رعب‌انگیز و ویرانگر است، زلزله نیست، بلکه کوتاهی مردم از مطالبه‌گری و ناتوانی مسئولان از حل مشکلات کشور است.