لزوم توافق جدید برای بهبود روابط ایران و اعراب

تلاش برای عادی‌‌سازی روابط که در ماه‌های اخیر به‌طور خیره‌کننده‌ای بین تهران و قدرت‌های اصلی جهان عرب شتاب گرفته است، به‌طور ملموس زمینه‌های مساعدی را برای ثبات در خاورمیانه و توسعه فزاینده روابط تجاری و مالی فراهم می‌کند. مسلما این منطقه ناپایدار مجددا توازن استراتژیک بزرگی را به لطف تعاملات دیپلماتیک تجربه می‌کند که پیامدهای مهمی برای آینده آن دربر خواهد داشت.

این تغییر جهت تا حد زیادی نتیجه آگاهی از میزان قدرت نظامی ایران و ظرفیت آن برای تغییر موازنه منطقه‌ای برای اجتناب از انزواست. این دیدگاه که به‌طور ملموس با حملات به زیرساخت‌های نفتی عربستان در سپتامبر 2019 آشکار شد، بلافاصله توسط همه کشورهای همسایه در خلیج فارس جدی گرفته شد و بدین ترتیب روند عادی‌سازی روابط با تهران آغاز شد. با درنظرگرفتن موفقیت‌های دیپلماتیک اخیر در زمینه تجارت و سرمایه‌گذاری به‌‌ویژه با عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین قطب اقتصادی در خاورمیانه، می‌توان استنباط کرد که ایران توازن قوا را با صبر استراتژیک به نفع خود تغییر داده است. تمام همسایگان ایران به این اصل بدیهی توجه دارند که ناامنی منطقه برای توسعه اقتصادی آنها نتیجه معکوس دارد.

به نظر می‌رسید که با قطع روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران از ژانویه 2016، جبهه مشترک ‌کشورهای عربی نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس به اتفاق آرا بر علیه تهران شکل گرفته است. امارات، کویت و حتی قطر پرسنل دیپلماتیک خود را از ایران فراخواندند و بحرین نیز به نوبه خود از همسایه سعودی الگوبرداری کرد. تنها عمان بی‌طرفی سنتی و کانال دیپلماتیک خود را با ایران حفظ کرد. اما امروز همگی تصمیم گرفته‌اند که به «دشمن» دیروز نزدیک شوند. برخلاف غربی‌ها، همسایگان عرب ایران از هرگونه ملامت و قضاوت درباره وضعیت داخلی کشور پرهیز می‌کنند و متقابلا انتظار دارند تهران نیز به این تسامح پاسخ دهد.

این نگرش به عنوان یک تسهیل‌کننده سیاسی عمل می‌کند. به دنبال توافق منحصربه‌فرد بین عربستان سعودی و ایران که در ماه مارس گذشته اعلام شد، امارات نیز مصمم است تا جایگاه خود را به عنوان شریک اقتصادی پیشرو ایران در مقیاس منطقه‌ای بازیابد. سطح تجارت بین ایران، امارات، قطر و کویت در سال 2022 به رقم تقریبی 35 میلیارد دلار رسید که تنها 24 میلیارد دلار آن سهم ابوظبی بود. در حال حاضر قطر در حدود 800 شرکت ایرانی در خاک خود تأسیس کرده و امیدوار است گردشگری دوجانبه را توسعه دهد. همچنین عمان چندین محدودیت را برای شرکت‌های ایرانی که در حال توسعه مراکز بزرگ تجارت بین‌المللی هستند، لغو کرده است. بدین‌ترتیب، تجارت دوجانبه بین مسقط و تهران در ماه مارس 2022 به 1.3 میلیارد دلار رسید که نسبت به حجم سال قبل از آن 53 درصد افزایش داشته است که در نوع خود یک رکورد محسوب می‌شود. به همین ترتیب، ازسرگیری دیپلماسی بین ایران و عربستان سعودی، وعده افتتاح اتاق بازرگانی مشترک، ازسرگیری صادرات و واردات بین دو کشور و برقراری ارتباطات هوایی حکایت از پروژه‌های متعدد مالی و اقتصادی پویایی دارد که امیدواریم مستحکم و ماندگار باشند.‌با این حال، تحریم‌های آمریکا بر روی تلاش‌های ایران برای خروج از طردشدگی بین‌المللی، به‌‌ویژه از طریق کاهش طیف فرصت‌های اقتصادی ارائه‌شده توسط ایران به کشورهای همسایه همچنان باقی است. براساس بسته‌های تحریمی پی‌درپی که توسط دولت ترامپ از ماه می‌ 2018 اعمال شده است، شرکت‌های خارجی همچنان درباره چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در ایران محتاط هستند. با این حال، تجارت عادی بین تهران و کشورهای همسایه در خلیج فارس همواره ادامه داشته است. تنش‌زدایی دیپلماتیک به‌‌ویژه باید به نفع ساختار شرکت‌های کوچک و متوسط ایرانی باشد که مستقیما تابع دولت و سایر نهادها نیستند. سرنوشت برنامه جامع اقدام مشترک یا هر نوع پیش‌نویس توافق موقت در موازنه منطقه‌ای بسیار تأثیرگذار است و محاسبات راهبردی همسایگان ایران را به وضوح مشخص می‌کند.

ادامه در صفحه 5