گسست دولت-ملت از منظر خطبه‌های نماز جمعه

نماز جمعه یکی از نمازهای واجب است که در قرآن نیز به آن دعوت شده است؛ هرچند در وجوب نماز جمعه در زمان غیبت، برخی نگاه متفاوت وجود دارد؛ اما بر‌اساس یک دیدگاه فقهی، نماز جمعه در زمان غیبت نیز واجب است و بر‌اساس همین دیدگاه، امروز در ایران نماز جمعه جریان دارد. این پرسش مطرح می‌شود که چرا در روز جمعه، به جای نماز ظهر، نماز جمعه واجب شده است. مرحوم صدوق در روایتی معتبر از امام رضا نقل می‌کند که هدف از نماز جمعه، موعظه و دعوت به تقوا و همچنین اطلاع‌رسانی درباره اتفاقاتی است که رخ داده و بر زندگی مردم اثرگذار است (وسائل الشیعه، ج 5 / 40)؛ بنابراین تفاوت مهم نماز جمعه با نماز ظهر این است که علاوه بر جنبه عبادی‌بودن آن، به مسائلی سیاسی و اجتماعی که بر زندگی مردم مؤثر است، پرداخته می‌شود. و امامان جمعه به‌عنوان یک رسانه به بیان و تحلیل خطراتی که کلیت جامعه تهدید می‌کند، پرداخته می‌شود؛ از‌این‌رو در خطبه اول معمولا به بیان مباحث اخلاقی دینی پرداخته و در خطبه دوم نیز به بیان مسائلی که با زندگی مردم گره خورده است. امروز جامعه ایران با انواع ناملایمات روبه‌رو است. یکی از راه‌های رصد مهم‌ترین موضوعات جامعه، علاوه بر فضای مجازی، تیتر روزنامه‌های مهم کشور است. موضوعات ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی، خالص‌سازی، آلودگی هوا و تعطیلی‌های مکرر در کلان‌شهرها مانند تهران و اصفهان، افزایش سن بازنشستگی، چای دبش، فساد مدیران دولتی، افزایش مالیات 49‌درصدی در بودجه سال آینده، تورم و گرانی، استفاده از مازوت در سوخت و مانند آن بوده است. مروری بر چهار نماز جمعه در کلان‌شهرهای ایران نشان می‌دهد که این مسائل جایگاهی در نزد امامان جمعه ندارد. سید‌احمد خاتمی به نقل از عصر ایران، 17 آذر 1402 به مسائل منطقه و به‌ویژه فلسطین پرداخته است. موضوع مهم دیگر از نظر امام جمعه موقت تهران، روز دانشجو و مطالبات رهبری از دانشجویان بوده است. به‌وضوح دغدغه ملی و مردمی در این خطبه دیده نمی‌شود.                

سید‌احمد علم‌الهدی به نقل از ایسنا، 17 آذر 1402 در نماز جمعه مشهد به طور عمده بر دو موضوع دست گذاشته است: موضوع نخست، روز دانشجو و مطالبه استکبارستیزی از آنان بوده و موضوع دوم، فلسطین و مسائل منطقه بوده است.

به نقل از خبرگزاری فارس، برای اولین بار نماز جمعه اصفهان به امامت یوسف طباطبایی‌نژاد 17 آذر 1402 پس از حدود 18 ماه که به دلیل بیماری نتوانسته بود خطبه بخواند، برگزار شد. او نیز در ابتدا به موضوع فلسطین و مسائل منطقه پرداخت و سپس به ضرورت شرکت مردم در انتخابات اسفندماه مجلس پرداخت. او تنها امام جمعه‌ای بوده است که به مسئله گرانی پرداخته است؛ اما در مقام دفاع از دولت سخن گفته است که گرانی‌ها را به گردن این دولت نیندازیم. او سطح توقعات مردم از دولت را بالا و نادرست دانسته است. او علت نادرستی توقع مردم را انحصار منابع درآمدی دولت در مالیات و نفت بیان کرده است. او در پایان خطاب به مردم گفته است که نگوییم انقلاب برای ما چه کار کرد، بگوییم ما برای انقلاب چه کردیم؟

لطف‌الله دژکام نیز در نماز جمعه شیراز به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی، 17 آذر 1402 به مسائل‌ فلسطین، سالگرد شهادت آیت‌‌الله دستغیب، هفته قرآن و عترت و نماز، اهمیت ازدواج و مبارزه با ازدواج سفید و همجنس‌بازان و در نهایت عدم مسئولیت‌پذیری برخی جوانان در تشکیل خانواده پرداخته است.

وجه مشترک همه اینان توجه به مسئله فلسطین، فقدان دغدغه مردمی، مطالبات حاکمیت از دانشجویان و مردم، بی‌توجهی به خواسته‌های مردم و دانشجویان است. به نظر می‌رسد اینان در جریان مهم‌ترین مسائل کشور در هفته گذشته نبودند و هنوز خبر چای دبش به امامان جمعه منتخب نرسیده بود. به واقع از آنجا که همه امامان جمعه منصوب هستند، در نتیجه می‌توان خطبه دوم آنان را دغدغه‌های حاکمیت دانست و از طرفی می‌توان تیتر مهم‌ترین روزنامه‌های کشور را دغدغه جامعه قلمداد کرد. مقایسه این دو دغدغه ما را به عمق شکاف دولت و ملت می‌رساند؛ زیرا هیچ‌کدام از دغدغه‌های مردم در سخنان آنان دیده نشد. تهران همه هفته و اصفهان چند روز به دلیل آلودگی هوا تعطیل بوده است؛ ولی امامان جمعه این دو شهر هیچ اشاره‌ای به این موضوع نداشتند.