پزشکیان و ایده وسط مقتدر

سیدعلی طباطبایی

انتخاب دکتر پزشکیان به مقام ریاست‌جمهوری شرایط خاصی را در کشور به وجود آورده و موجب امیدواری توده‌ها و نخبگان برای خروج از انسداد داخلی و خارجی شده است. اما چگونه می‌توان با انرژی جنبشی حاصل از انتخاب دکتر پزشکیان، شرایطی را به وجود آورد که قطار متوقف توسعه کشور به حرکت درآید و نیروهای پنهان و پیدای متعارض، به قاعده بازی «صندوق رأی داور نهایی است»، تن دهند یا دست‌کم برای مدتی حداقل دو سال به دولت پزشکیان اجازه فعالیت در چارچوب اختیارات قانونی خود دهند و از سنگ‌اندازی فی‌الفور بپرهیزند؟ به بیان دیگر، چگونه می‌توانیم در فضای پساانتخابات و مستند به انبساط محدود سیستمیک در انتخابات و روی‌ کار آمدن دولت دکتر پزشکیان، فضا را به نحوی مدیریت و ضمانت کنیم که این انبساط سیستمیک نه با هدف خروج تاکتیکی از انسداد داخلی و خارجی، بلکه تبدیل به انتخاب استراتژیک برای خروج از وضع موجود کشور شود و ضمن کسب حمایت صریح یا ضمنی مردم، جامعه نیز از کنترل خارج نشود و این گذار تبدیل به گذاری کم‌خطر شود؟ اگر بخواهیم با نگاهی ژرفاساختارانه (Deep structural‌) و توجه به توازن قدرت و مکانیسم سیاست‌ورزی رسمی و غیررسمی و انرژی دولت پنهان (Deep state) در ایران و همچنین دینامیسم جامعه و سینرژی حاصل از انتخاب دولت جدید و پتانسیل «آرای ناصندوق» به شرایط موجود نظر کنیم، باید بگوییم شرایط موجود کشور چه در سطح تحلیل ملی، چه در سطح تحلیل منطقه‌ای و چه در سطح تحلیل بین‌المللی،‌ یک بزنگاه تاریخی (Critical juncture) برای کشور است. شرایطی که هم آبستن فرصت‌ها و هم تهدیدهای بزرگ است که «متغیر زمان‌» به آن ویژگی اضطرار بخشیده است. در این راستا، آنچه ‌من می‌توانم برای گذر «کامیابانه، هدفمندانه و هوشمندانه» از «وضعیت موجود به وضعیت مطلوب» با لحاظ محدویت‌های موجود و فرایندی تدریجی و گذاری کم‌خطر، در ابتدای دولت دکتر پزشکیان پیشنهاد کنم، «ایده وسط مقتدر» است؛ چرا‌که این ایده مبتنی بر عالی‌ترین تعریف از سیاست، یعنی تشخیص ممکن از ناممکن طراحی شده است و با کمترین هزینه می‌تواند بیشترین دستاورد نسبی را برای کشور به همراه آورد و مسیر توسعه کشور را با سرعت کم ولی متداوم به پیش برد. ‌ایده «وسط مقتدر» بر این تفکر کانونی استوار است که «وسط سیاست‌ورزی» کشور که متصف به سه ویژگی «عقلانیت در افکار، اعتدال در رفتار و تمکین به آرای عمومی در کردار» است، با درک الزامات شرایط کنونی، می‌تواند با هم‌افزایی، همکاری، همفکری و همیاری با یکدیگر، تبدیل به مرکز ثقل حرکت بزرگ کشور در این زمان شود. «وسط مقتدر» از دو واژه «وسط» و «مقتدر» تشکیل شده است. «وسط»، ناظر بر مرکزیت جریانات توسعه‌گرا در کشور با لحاظ سه شرط یادشده بالاست و «مقتدر» ناظر بر «قدرت ساختاری» (Structural power) منتج از اراده تغییر معطوف به مطلوبیت در ارکان نظام، تصمیم به بهینه‌سازی فرایند‌ها، مبارزه جدی با فساد و ناکارآمدی، درک عمیق‌تر از ممکنات و فهم دقیق‌تر از الزامات موجود در جامعه و نظام بین‌المللی است. شکل‌گیری «وسط مقتدر»‌ می‌تواند با تغییر تدریجی جهت‌گیرهای بنیادین، تغییر سیاست‌گذاری‌ها، بازسازی سرمایه اجتماعی، تعدیل و باز‌تنظیم کارکرد و جایگاه ساختارها و سازمان‌ها، روند‌ها و فرایند‌های بوروکراتیک کشور و ایجاد «تکانه حرکتی» (Momentum) برایند کنش نیروهای کشور را به سمتی تغییر دهد که جهت‌گیری‌های قدرت‌گرایانه به طرف جهت‌گیری‌های توسعه‌گرایانه حرکت کند یا متمایل شود. نیاز عمومی امروز کشور، «میانه‌گرایی عقلانیت‌محور معطوف به اصلاح» مبتنی بر «ایده وسط مقتدر» در فضای سیاسی کشور است. اگر در هر جامعه‌ای وجود «طبقه متوسط» قوام‌بخش و تداوم‌بخش روندهای توسعه‌گرایانه و آینده‌محورانه معطوف به منافع عموم در بستر جامعه باشد، باید گفت وجود «وسط مقتدر» در این زمان در کشور ما می‌تواند با ایجاد «محیط متعادل و متوازن» در سطوح سیاست‌ورزی در بالادست، آرامش لازم را برای مواجهه منطقی با چالش‌ها و فرصت‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت موضوعات داخلی و خارجی ‌برای دولت دکتر پزشکیان فراهم کند.

ازاین‌رو اگر در وضعیت موجود، نیروهای کنشگر کشور‌‌ حول سه محور یادشده بالا، یعنی «عقلانیت در افکار، اعتدال در رفتار و تمکین به آرای عمومی در کردار»، به کنش معطوف به هدف بپردازند و «وسط مقتدر»ی تشکیل دهند که منافع ملی را بر منافع فردی و‌ جناحی ترجیح دهد، شاید بتوان انتظار داشت کشور با رفتارهای بهینه‌تر و تصمیمات بهنگام‌تر در «ریل توسعه» قرار گرفته و روندهای قدرت‌محورانه تضعیف و روندهای توسعه‌گرایانه تقویت شود. مشخصا باید بیان کرد شرایط خاص انتخاب دکتر پزشکیان به مقام ریاست‌جمهوری موجب شده است‌ فرصت آماده‌سازی برای ارائه تمهیدات نظری لازم برای دولت موجود نباشد. پزشکیان باید از افراطی‌های دو سوی جریان سیاسی کشور دوری کند و ضمن هماهنگی با ارکان قدرت، مرکز ثقل تئوریک و‌ پراتیک دولت خود را بر مرکزیت سیاست‌ورزی در کشور قرار دهد. ‌ایده «وسط مقتدر» می‌تواند میل به آغاز کم‌هزینه و تدریجی تغییرات و گذار کم‌خطر را برای کشور در دولت پزشکیان‌ الگوسازی کند.