تحریم؛ نعمت یا بمب جیبی

صادق زنگنه

در روزهای اخیر، خبر انفجار پیجرهای اعضای حزب‌الله لبنان که گفته می‌شود با نقشه اسرائیل و با دستکاری عمدی یک شرکت ناشناس صورت گرفته، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این دستگاه‌های ارتباطی به طرز ماهرانه‌ای به مواد منفجره آلوده شده بودند و جان بسیاری از کاربران را به خطر انداختند. شرکت تایوانی سازنده این گونه دستگاه‌ها هرگونه ارتباط با پیجرهای دستکاری‌شده را رد کرده است. ردپای دیگری نیز از یک شرکت مجارستانی دیده شده است که او نیز دست‌داشتن در ماجرا را انکار می‌کند.

اما این تنها حزب‌الله لبنان نیست که تلاش می‌کند با دورزدن تحریم‌ها، راهی برای تهیه کالاهای مصرفی و قطعات صنعتی و تکنولوژیکی خود دست‌وپا کند. در سال‌های گذشته، ایران برای مقابله با تحریم‌های گسترده، اقدام به واردات از واسطه‌هایی در جنوب شرق آسیا و کشورهای حوزه خلیج فارس کرده است. این قطعات ابتدا از کشورهای غربی خریداری شده و سپس به این واسطه‌ها ارسال می‌شوند؛ پس از انجام تغییرات و بسته‌بندی مجدد، این قطعات از طریق کانال‌های غیررسمی وارد ایران می‌شوند؛ لقمه‌ای که دور سر چرخانده می‌شود! این فرایند که با خیال جلوگیری از ردیابی مسیر ضد تحریم انجام می‌شود، امکان دستکاری امنیتی در این مرسوله‌ها را به وجود می‌آورد.

ورود کالاهای حساس به‌ویژه در صنایع، ارتباطات، انرژی و دفاعی از طریق کانال‌های واسطه‌ای به‌طور قابل‌توجهی احتمال آسیب‌های امنیتی را افزایش می‌دهد. در این نوع واردات، کالاها نه‌تنها از چندین واسطه عبور می‌کنند، بلکه اغلب به‌طور موقت در کشورهایی قرار می‌گیرند که ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم در خدمت منافع قدرت‌های خارجی باشند. یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات ناشی از دستکاری کالاها، خرابکاری در سخت‌افزارهای وارداتی است. به‌ عنوان مثال، در تجهیزات ارتباطی، تراشه‌های کامپیوتری یا حافظه‌ها ممکن است توسط عوامل خارجی تغییر داده شوند. این نوع دستکاری می‌تواند شامل اضافه‌کردن مدارهای مخفی یا تراشه‌های جاسوسی باشد که اطلاعات حساس کاربران یا دستگاه‌های مرتبط را به‌طور نامحسوس به سرورهای خارجی منتقل می‌کند. چنین تغییراتی اغلب بسیار پیچیده هستند و تشخیص آنها نیازمند تحلیل‌های فنی و تجهیزات پیشرفته است.

علاوه بر تغییرات سخت‌افزاری، یکی دیگر از خطرات جدی، افزودن بدافزار به سیستم‌های نرم‌افزاری کالاهای وارداتی است. بدافزارها می‌توانند از طریق سیستم‌عامل‌ها یا برنامه‌های اصلی تجهیزات نفوذ کنند و قابلیت‌های نظارتی یا تخریبی را در سیستم‌ها فعال کنند. به‌عنوان مثال، یک سرور یا سیستم شبکه‌ای آلوده به بدافزار می‌تواند به‌طور خودکار اطلاعات مهم را به مقصدی خارجی ارسال کرده یا در زمان معین، کل سیستم را غیرقابل استفاده کند.

زیرساخت‌های حیاتی مانند دکل‌های مخابراتی، فیبرهای نوری و سیستم‌های برق‌رسانی نیز در معرض خطرات ناشی از کالاهای دستکاری‌شده قرار دارند. اگر این تجهیزات به مواد منفجره یا نرم‌افزارهای تخریبی مجهز شوند، تنها با یک دستور ساده از راه دور، می‌توانند بخش بزرگی از شبکه‌های ارتباطی کشور را فلج کنند. این نوع حملات می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به زیرساخت‌های اقتصادی، دولتی و نظامی وارد کند و حتی در مواقع بحرانی، قابلیت‌های دفاعی کشور را مختل کند. در مواردی که دستگاه‌های وارداتی آلوده به راه‌های نفوذ سایبری باشند، امکان انجام حملات سایبری بزرگ‌مقیاس علیه زیرساخت‌های کشور فراهم می‌شود. این حملات ممکن است در قالب تخریب سیستم‌های کنترل صنعتی، هک‌کردن پایگاه‌های داده دولتی‌ یا حتی نفوذ به شبکه‌های نظامی انجام شود. چنین تهدیداتی می‌توانند به‌طور بالقوه توان دفاعی و اطلاعاتی کشور را تضعیف کنند. علاوه بر هزینه‌های هنگفت واردات از طریق واسطه‌ها، هرگونه دستکاری و خرابکاری در کالاهای وارداتی می‌تواند صدها میلیون دلار هزینه‌های امنیتی، تعمیرات و نوسازی تجهیزات ایجاد کند. همچنین، ازدست‌دادن اطلاعات حساس یا اختلال در زیرساخت‌ها می‌تواند به بحران‌های گسترده‌ای در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور منجر شود.

احتمالا عده‌ای از مخاطبان این یادداشت فکر می‌کنند که با این اوصاف باید مانع از واردات کالاهای خارجی شوند و با ایده‌هایی نظیر تولید لامبورگینی داخلی، این تهدید را نیز به فرصت تبدیل کنند. این در حالی است که هیچ کشوری در جهان مدعی تأمین تمام نیازهایش به تنهایی نیست؛ آنچه نیازمندیم، کنترل هیجان و بلندپروازی‌های وهم‌آلود است، بازگشت به مسیر تعقل و سیاست‌ورزی. در صورت بازشدن غل و زنجیر تحریم از دست و پای اقتصاد ایران، بازرگانان می‌توانند واردات خود را مستقیما از تولیدکنندگان معتبر خریداری کنند. نه تنها ریسک امنیتی ناشی از دستکاری و خرابکاری به شدت کاهش می‌یابد، بلکه هرگونه اختلال یا خرابکاری قابل ردیابی خواهد بود، مبدأ و مقصد مشخص است و معامله شفاف. اما تا آن زمان، هرگونه خرابکاری شبیه به انفجار پیجرها در لبنان، دامن کاسبان تحریم را خواهد گرفت با این تفاوت که این بار فقط مردم عادی هزینه آن را پرداخت نخواهند کرد، چراکه ممکن است مانند عملیات تروریستی لبنان، جان مقامات نیز در خطر باشد. زمانی که تحریم به جای نعمت، به بمبی در جیب تبدیل شود، دیگر هیچ‌کس در امان نخواهد بود.