فراز‌و‌نشیب یک انتخاب مهم
یک عنوان پژوهشی در ارزیابی عملکرد وزرای وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی (تکرا) می‌تواند «بررسی محتوایی سخنرانی‌های وزرای پیشنهادی وزارت رفاه در مجلس و عملکرد نهایی آنان» باشد. ارزیابی سخنرانی جناب میدری به‌عنوان وزیر پیشنهادی آن وزارتخانه در مجلس را می‌توان به دو بخش نظری و اجرائی تقسیم کرد:
یک عنوان پژوهشی در ارزیابی عملکرد وزرای وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی (تکرا) می‌تواند «بررسی محتوایی سخنرانی‌های وزرای پیشنهادی وزارت رفاه در مجلس و عملکرد نهایی آنان» باشد. ارزیابی سخنرانی جناب میدری به‌عنوان وزیر پیشنهادی آن وزارتخانه در مجلس را می‌توان به دو بخش نظری و اجرائی تقسیم کرد: موارد نظری نظیر درس‌گرفتن از تاریخ و ساختن آینده یا درس‌نگرفتن و نابودکردن آینده، اهمیت احزاب و نهادهای مدنی گسترده، اهمیت مذاکره در حل مسائل کشور، تلاش برای کاهش فاصله بین نظام سیاسی و مردم، تأکید بر عدالت اجتماعی و حمایت از فقرا، برابری در آموزش و سلامت، اهمیت واگذار نکردن سه حوزه امنیت، آموزش و بهداشت به بخش خصوصی، اهمیت پیوست عدالت در سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات اجرائی نظیر راه‌اندازی مرکز توانمندسازی حکومت و جامعه در جهاد دانشگاهی و تدوین قانون حمایت از معلولان با همکاری انجمن‌های معلولان از مهم‌ترین موارد سخنرانی در صحن مجلس برای نمایندگان مجلس بود. ورای اینکه وزارتخانه دوران میدری چه عملکردی از خود به جای خواهد گذاشت، موارد فوق موضوعاتی هستند که اهمیت این وزارتخانه را در رفاه و آسایش ایرانیان مشخص می‌کند. از این مقدمه که بگذریم، سازمان بهزیستی یکی از سازمان‌های زیر نظر وزارت «تکرا» است که هنوز رئیس آن مشخص نشده است.
مطرح‌شدن نام سید‌جواد حسینی به‌عنوان رئیس این سازمان، بهت‌انگیز بود؛ به‌این‌علت که پس از مشخص‌شدن وزیر «تکرا»، در اطلاعیه‌ای از کسانی که مایل به خدمت در این سازمان بودند، درخواست شد که سوابق خود را به وزارتخانه ارسال کنند. به‌‌منظور انتخاب مناسب‌ترین گزینه نیز کارگروهی تشکیل شد و به ارزیابی سوابق افراد پرداختند. در روزهای گذشته به نظر می‌رسید که سازمان بهزیستی مانند سازمان حفاظت از محیط زیست، برای اولین‌بار قرار است که دارای رئیسی باشد که همه دوران حرفه‌ای و مدیریتی خود را در همان سازمان گذرانده است؛ ولی در دقیقه ۹۰ اسم فرد دیگری مطرح شد. قاعدتا اگر قرار بود مثل چهار دهه گذشته، رئیس این سازمان پشت درهای بسته انتخاب شود، اسم این فرد یا فردی دیگر، چندان تعجب‌آور نبود، ولی خرق عادتِ فراخوان‌دادن و تشکیل کارگروه، انتظارات را چه در بین گروه هدف سازمان، انجمن‌های مرتبط و چه در بین تنه کارشناسی آن سازمان به‌شدت بالا برد. البته می‌شد که کارگروه به دو بخش کارشناسی و عالی تقسیم‌بندی شود؛ به این شکل که ارزیابی اولیه را کارگروه کارشناسی و انتخاب نهایی را کارگروه عالی انجام می‌داد. پیداکردن چند کارشناس باسابقه در این سازمان از بین چندین هزار کارشناس کار سختی نبوده و نیست. این موضوع از سویی به‌رسمیت‌شناختن جایگاه سازمانی کارشناسان را به دنبال داشته و از سوی دیگر روند انتخاب را نیز دموکراتیک‌تر می‌کرد. البته پیش‌تر در «شرق»، طی مقاله‌ای تحت عنوان «بهزیستی، سازمانی برای تمام فصول»، به مختصات این سازمان و پیشنهادهایی برای نحوه انتخاب رئیس آن پرداخته شد. با این حال، تدوین «آیین‌نامه انتخاب رئیس سازمان بهزیستی»، ازجمله مواردی است که می‌تواند در وزارتخانه دولت وفاق، این فرایند را تسهیل کرده و کار وزرای بعدی را قابل دفاع‌تر کند. از اینکه در نهایت چه شده که این انتخاب انجام شده است، اطلاعاتی در دسترس نیست، ولی قاعدتا باید اتفاقی افتاده باشد که کارگروه ذکر‌شده خارج از روند اتخاذ‌شده، مجبور به انتخاب شود. نکته دیگری هم که وجود دارد، این است که هیچ‌گاه عملکرد هیچ‌یک از رؤسای سابق سازمان بهزیستی پس از پایان ریاست آنها بررسی نشده است تا مشخص شود که تا چه اندازه اهداف وزارتخانه و سازمان بهزیستی را محقق کرده‌اند. چنانچه وزارت تکرا، سازمان را موظف کند که پس از پایان دوره ریاست سازمان، ارزیابی کارشناسانه‌ای را از آن دوران ارائه دهد، این موضوع علاوه بر اینکه مانع از تکرار اشتباهات رئیس جدید خواهد شد، موجب می‌شود که این ذهنیت در رؤسای فعلی و آتی سازمان شکل بگیرد که سیاست‌گذاری‌های غیرکارشناسانه آنان در نهایت ثبت و در پرونده آنان درج می‌شود و اقدامات مبتنی بر شواهد علمی و کارشناسانه نیز به اسم آنان به یادگار خواهد ماند. شاید به شکل شهودی بتوان مهم‌ترین نقطه قوت یا ضعف مرحوم راه‌چمنی، جنابان فقیه، اسفندیاری، قبادی‌دانا، بندپی و در‌نهایت علی‌محمد قادری را روی کاغذ آورد، ولی فقدان ارزیابی‌های دقیق، علاوه بر تکرار اشتباهات، اقدامات صحیح را نیز به بوته فراموشی خواهد سپرد. در هر صورت تا چند روز آینده تکلیف سازمان عریض‌وطویل بهزیستی نیز مشخص خواهد شد. انتظار می‌رود فردی انتخاب شود که درک صحیحی از ساختار پیچیده این سازمان، وضعیت کیفی کارشناسی آن و مجموعه خدمات بسیار وسیع آن داشته باشد؛ و مهم‌تر اینکه در گروه هدف سازمان، انجمن‌ها، مؤسسات و کارکنان آن نیز این ذهنیت را ایجاد کند که قرار است تغییرات مهمی رخ دهد.
سازمان بهزیستی در‌حال‌حاضر با مسائل متعددی روبه‌رو است که شاید اساسی‌ترین آنها عبارت‌اند از: ۱. سلامت اجتماعی: تفویض مسئولیت سلامت اجتماعی به سازمان بهزیستی در دوران روحانی، موضوعی است که نیاز به تدابیر ویژه‌ای دارد. ظاهرا قرار بر این بوده است که پس از دادن این مسئولیت به سازمان، اقدامات لازم برای تبدیل آن یا به وزارتخانه یا سازمانی که رئیس آن مستقیم از سوی رئیس‌جمهور انتخاب شود، در دستور کار قرار گیرد. با توجه به مفهوم سلامت اجتماعی که در نهایت کارکرد همه بخش‌های حاکمیتی را شامل می‌شود، درصورتی‌که اقدامات اشاره‌شده یا تصمیم‌هایی از این قبیل ابداع نشود، این سازمان نخواهد توانست این مسئولیت خود را به‌درستی انجام دهد. واگذاری بخش‌های حمایتی و چابک‌‌شدن آن، تقویت و تزریق تنه کارشناسی باکیفیت ازجمله اقداماتی است که نپرداختن به آنها از موانع جدی بر سر راه سیاست‌گذاری در حوزه سلامت اجتماعی خواهد بود. ۲. ساختار سازمانی: تشکیلات پیشگیری در سازمان بهزیستی، جزء معدود ساختارهایی بود که سال‌ها در حوزه سیاست‌گذاری برنامه‌های پیشگیرانه، به‌عنوان الگوی بسیاری از بخش‌های دیگر استفاده می‌شد. اجرای بسیاری از برنامه‌های پیشگیرانه جهانی در کشور اولین‌بار از طریق این ساختار و نه وزارت بهداشت به‌عنوان متولی سلامت موجب استفاده بسیاری از مردم و پیشگیری از طیفی از انواع و اقسام مسائل و مشکلات جسمانی و روان‌شناختی شد. روشن است که اگر قرار باشد روزی کتابی تحت عنوان «تاریخچه پیشگیری در ایران» نوشته شود، تشکیلات پیشگیری آن سازمان که در ابتدا معاونت بود و در ادامه با معاونت اجتماعی ادغام شد، سپس به یک مرکز تبدیل شد و در نهایت نیز از ساختار سازمان رخت بربست، بخش مهمی از آن کتاب خواهد بود. روشن است که رئیس جدید سازمان، لازم است که به‌درستی این تاریخچه را درک کرده و راه‌حل‌های مناسب را ابداع کند. ۳. کیفیت خدمات حمایتی: به احتمال زیاد، آنچه در ذهن عموم مردم درباره سازمان بهزیستی وجود دارد، مجموعه خدمات حمایتی به افراد نیازمند به حمایت‌های اجتماعی است. معلولان، زنان سرپرست خانوار، فرزندان بدسرپرست یا بی‌سرپرست مهم‌ترین گروه هدف سازمان محسوب می‌شوند. ارائه خدمات رضایت‌بخش، باکیفیت و توانمندساز به این افراد که آنان را از رنج مسائل و مشکلاتی که دارند، رها کند، مسئله‌ای است که نیاز به تدابیر ویژه داشته و با روش‌های فعلی این هدف ممکن نخواهد بود. آمار خدمات سازمان بهزیستی را می‌توان با چند کلیک پیدا کرد، ولی احتمالا لازم است که اقدامات وسیعی انجام شود تا این خدمات، خدمات باکیفیت و در دسترس برای عموم مردم باشند. اینکه قرار بوده است در وزارت تکرا، سازمان‌های حمایتی تجمیع شوند، موضوعی است که نفع اصلی آن را همه افراد نیازمند به حمایت‌های اجتماعی در اقصا‌نقاط کشور خواهند برد.
امید که در انتخاب رئیس جدید برای سازمان بهزیستی، فرایند‌محورشدن انتخاب و نه تابع فشارهای بیرونی واقع‌شدن، به رویه سال‌های بعد مبدل شود:
ز مشکلات طریقت عنان متاب ای دل/ که مردِ راه نیندیشد از نشیب و فراز.
