‏‎امنیت شرق کشور و مسئولیت رئیس‌جمهور

کشور ایران به صورت عام و شرق کشور شامل استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان به صورت خاص به دلیل قرارگرفتن در یک فضای استراتژیک ناامن و محیط امنیتی پرچالش به طور ذاتی جزء مناطق پرتهدید محسوب می‌شوند. پژوهشگران امنیتی اذعان کرده‌اند که تعدد منابع تهدید و خطر ناشی از همسایگی ایران فقط با کشور افغانستان بیش از هر کشور اروپای غربی و تمام همسایگان آن است. این تهدید برای سه استان مرزی مذکور چندبرابر برآ‌ورد می‌شود؛ با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک این منطقه و تسلط گروه طالبان بر افغانستان و حضور و پرورش سازمان‌یافته دیگر گروه‌های تروریستی ‌مانند داعش و القاعده در آن کشور که جایگزین نیروهای آمریکایی، انگلیسی و ناتو شده‌اند، همچنین در کشور پاکستان که همسایه جنوب شرقی ایران است، بیش از ۳۰ گروه تروریستی بین‌المللی در حال پرورش است. این تهدیدات امنیتی برای مردم شرق کشور پراهمیت تلقی می‌شوند. شهر «مشهد» که دومین کلان‌شهر پرجمعیت کشور است، به دلیل ویژگی‌های فوق‌العاده‌اش مانند حضور سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر داخلی و خارجی در بارگاه منور امام رضا (ع)، موقعیت جغرافیایی و مذهبی و دیگر‌ ویژگی‌ها از اهداف اصلی تهدیدکنندگان امنیت کشور محسوب می‌شود و در چند سال اخیر بیش از 22 مرکز فعال از معاندان کشور برای انجام عملیات تروریستی در شهر مشهد برنامه‌ریزی داشته‌اند. خوشبختانه تاکنون خنثی‌سازی این تهدیدات با تلاش و زحمت شبانه‌روزی نیروهای امنیتی و انتظامی با موفقیت انجام شده است. از سوی دیگر با تحولی که در ساختارهای امنیتی و اجتماعی بر اثر گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات به وجود آمده و ضریب نفوذ اینترنت به بیش از ۸۰ درصد در میان مردم رسیده، استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی در امنیت و همچنین در طرف مقابل امکان ایجاد ناامنی توسعه‌ یافته است و چنین اموری ضرورت تحول و تقویت ساختار هوشمند امنیتی و اطلاعاتی را مضاعف کرده است. ‌‎پیش‌بینی مشکلات امنیتی استان‌ها و تعیین سیاست‌های خاص و عام امنیتی، پیشگیری از مشکلات مرزی و نظارت بر آنها، ایجاد هماهنگی در مبارزه با قاچاق سلاح و مواد مخدر، قاچاق کالا و ارز، نظارت بر اجرای قوانین و مقررات مربوط به تردد، اقامت و دیگر امور مربوط به مهاجران و اتباع خارجی و رسیدگی به امور پناهندگان از اولویت‌های اول تا دهم استانداران در سطح استان‌ها به عنوان بخش اصلی از یگان‌های کشوری و وظایف فرمانداران در سطح شهرستان‌هاست. ‌‎از مهم‌ترین مطالبات و انتظارات مردم این سه استان این است که افراد ضعیف برای سمت استانداری‌ها و فرمانداری‌های این استان‌ها برگزیده نشوند. بی‌برنامگی درخصوص پناهندگان و مهاجران در شرق کشور با توجه به مسئولیت رئیس‌جمهور در انتخاب وزیر کشور و استانداران نشان‌دهنده اهمیت دامنه و قلمرو ‌این وزارتخانه مهم در نیابت از حاکمیت و دولت درخصوص امنیت مضاعف است. ‌‎بررسی‌های تاریخی حاکی از آن است که از دو قرن پیش و اواخر سده‌های میانه و آغاز زوال اندیشه ایران‌شهری و تمدن شرقی ناامنی و باج‌گیری برای شرق ایران یک مسئله اساسی بوده است، هرچند اکنون اهمیت حاکمیت گروه طالبان و حضور گروه‌های تروریستی بین‌المللی در جوار مرزهای ایران بیش از قاچاق مواد مخدر امنیت کشور را تهدید می‌کند. کاشت خشخاش و تولید مواد مخدر در کشورهای افغانستان و پاکستان و صدور آن به آن سوی مرزهای ایران در صد سال گذشته مزید بر علت شده و استان‌های خراسان و سیستان و بلوچستان را به کریدور اصلی مواد مخدر جهان تبدیل کرده است. 

ز سوی دیگر به دلایل پیدا و پنهان، عمران و تجهیز مرزهای شرقی تا سال ۱۳۷۹ مورد توجه جدی قرار نگرفته بود. ناامنی و شرارت قاچاقچیان مسلح به شکل قتل، تجاوز، آدم‌ربایی، و باج‌گیری در بیش از ۷۰ درصد مساحت استان خراسان از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۰ امان و آسایش را از مردم به‌ویژه کودکان و زنان در شهرها و روستاها گرفت. دامنه این شرارت‌ها با نفوذ به نقاط مرکزی و غربی استان خراسان امنیت ملی را نیز تهدید و خدشه‌دار کرد. ناامنی در سال ۱۳۷۸ و سال ۱۳۷۹ تا ارتفاعات شهر مشهد و شهرهای دیگر از جمله چناران، قوچان، اسفراین، سبزوار و نیشابور نیز دامن گسترانید و چندین گروه از اشرار به حوزه‌های استحفاظی استان گلستان و شهر‌های گالیکش و مینودشت نیز نفوذ کردند. کشاورزی و دامداری و کار در کارگاه‌های صنعتی راکد شد و طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۰ بیش از سه‌هزارو 500 نفر به گروگان اشرار درآمدند و حدود ۲۱۰ نفر به قتل رسیدند و حدود هفت‌هزارو 625 مورد تردد گروهی اشرار در خراسان از سوی مراجع رسمی گزارش شد.

تحلیل برخی از ابعاد مهم این رویدادها در مقاله علمی و پژوهشی تحت عنوان «موقعیت ژئوپلیتیک و ناامنی اجتماعی (مورد: شهرستان‌های خواف و رُشتخوار در شرق ‌ایران)» آمده است. نگارنده این سطور در آخرین روزهای مجلس پنجم از وزیر کشور آن زمان سؤال کرد و در پی آن پیشنهاد «طرح کنترل و انسداد فیزیکی مرزهای شرقی» با قید دوفوریت به تصویب نمایندگان رسید و بر‌مبنای آن در سال ۱۳۷۹ مبلغ ۲۰۰ میلیارد ریال اعتبار و پس از آن هر سال برای عمران و تقویت همه مرزهای کشور با اولویت مرزهای شرقی اعتبارات فوق‌العاده و مناسبی اختصاص یافت. عمران و تجهیز حدود ۹50 کیلومتر مرز ایران و افغانستان از سرخس و دهانه ذوالفقار در استان خراسان رضوی تا منتها‌الیه سیستان در مرز ماهیرود و میل ۷۸ و در ادامه تا پایانه مرزی میلک و پل بزرگ ابریشم پیامد همین طرح بزرگ ملی است. امنیت کنونی مناطق آن مرز وسیع و شهرستان‌های مرزی و حتی کلان‌شهر مشهد و دیگر مرزهای کشور هم‌اکنون نیز متأثر از همان طرح است که پس از تصویب آن پایگاه‌ها و پایگاه‌های مرزبانی و عملیاتی بسیاری احداث شد و جاده‌های مرزی، تجهیزات مناسب و تأمین زیرساخت‌ها از جمله آب، برق و وسایل مخابراتی برای همه واحدهای مرزبانی فراهم شد. با پیشنهاد و تصویب «طرح تسهیل حمل‌ونقل در مرز‌های شرقی کشور» در مجلس ششم نیز بخش وسیعی از جاده‌ها و راه‌های استان‌های خراسان و سیستان‌وبلوچستان از اعتبار برخوردار شد. اکنون که موضوع «انسداد مرز‌های شرقی» مجدد در دستور کار دولت، وزارت کشور و نیروهای مسلح قرار گرفته است، توجه به نظرات تخصصی، آینده‌نگری، استفاده از کارشناسان و توجه جدی به فناوری‌های هوشمند نوین ضرورت دارد. علاوه‌بر ایجاد‌‌ پایانه‌های مرزی و اجرای طرح راهبردی «راه‌آهن خواف به هرات»، سرمایه‌گذاری‌های کلان در پروژه‌های مهم صنایع معدنی در سنگان خواف، قائن و بیرجند انجام شده است که حفظ امنیت آنها و همچنین تسهیل و کنترل نظام‌مند مراودات مرزی برای تعامل و کمک به توسعه و عمران مناطق مرزی همجوار ایران برای ایجاد یک امنیت پایدار اهمیت دارد. در ادامه همین موضوع یادآور می‌شود که در دولت سابق اشتباهاتی درباره ورود چند میلیون مهاجر افغان به ایران به وقوع پیوست که جبران خسارات آن به این زودی ممکن نیست. پدیده پریشانی در برنامه‌ریزی و عدم ساماندهی میلیون‌ها مهاجر یک تهدید مهم برای امنیت ملی است که باید با فوریت و جدیت در دستور کار دولت جناب دکتر پزشکیان قرار گیرد و ضمن رعایت حرمت مهاجران میهمان قبل رسوب ماندگار و زادوولد بسیار مهاجران افغان باید شرایط برای بازگشت و سامان‌دهی آنها به‌سرعت انجام شود.