دونالد ترامپ؛ تهدیدهای ممکن و فرصت‌های پیشرو
با بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا و انتخاب افرادی مانند سناتور مارکو روبیو به‌عنوان وزیر امور خارجه، ایران با چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی در عرصه بین‌المللی روبه‌رو خواهد بود.
احمد ایروانی - مدیر مرکز مطالعات اسلام و خاورمیانه واشنگتن دی‌سی
با بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا و انتخاب افرادی مانند سناتور مارکو روبیو به‌عنوان وزیر امور خارجه، ایران با چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی در عرصه بین‌المللی روبه‌رو خواهد بود. ترامپ که به دنبال ثبت «توافقات بزرگ» برای نمایش در کارنامه خود است، از سویی می‌تواند درهای مذاکره را باز کند و از سوی دیگر با فشار لابی‌های ضد ایرانی و مشاوران تندرو مانند مارکو روبیو، می‌تواند سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را علیه ایران اعمال کند. این شرایط برای جمهوری اسلامی ایران هم تهدیدهایی را به همراه دارد و هم فرصت‌هایی برای بازنگری در سیاست‌های داخلی و خارجی فراهم می‌کند.
تهدیدات پیش‌روی ایران
۱. سیاست‌های جاه‌طلبانه ترامپ
ترامپ به دنبال توافقی بزرگ و «معامله‌ای» تاریخی است که هم به نفع منافع آمریکا باشد و هم موقعیت او را به‌عنوان «مصلح بین‌المللی» و «مذاکره‌کننده بزرگ» در سیاست جهانی تقویت کند. با این حال، این توافق به احتمال زیاد شامل شروط سخت‌تری برای ایران خواهد بود که ممکن است شامل محدودیت‌های بیشتر در برنامه هسته‌ای، حقوق بشر و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران باشد.
۲. نقش مارکو روبیو به‌عنوان وزیر خارجه
در مقابل، مارکو روبیو به‌عنوان «وزیر امور خارجه» از سرسخت‌ترین مخالفان ایران است. روبیو که همواره موضع تندی علیه جمهوری اسلامی اتخاذ کرده، به‌ویژه در موضوعات هسته‌ای، حقوق بشر و حمایت ایران از گروه‌های مقاومت، سیاست‌هایی را دنبال خواهد کرد که بر افزایش فشارها و تحریم‌های بیشتر علیه ایران متمرکز است. او ممکن است به‌عنوان یک عامل بازدارنده برای هرگونه توافق با ایران عمل کرده و تلاش کند تا ترامپ را از تعامل گسترده‌تر با ایران بازدارد.
۳. لابی ضد ایرانی اسرائیل
لابی‌های قدرتمند مانند AIPAC در سیاست‌های آمریکا نقش تأثیرگذاری دارند و معمولا در راستای تضعیف ایران فعالیت می‌کنند. این گروه‌ها با نفوذ خود در کنگره و دولت آمریکا تلاش خواهند کرد تا مانع هرگونه توافق سازنده بین ایران و آمریکا شوند و سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را علیه ایران اعمال کنند.
۴. نفوذ منطقه‌ای ایران
با کاهش نفوذ ایران در برخی از مناطق مانند سوریه، لبنان و فلسطین و با توجه به سقوط بشار اسد و خروج نیروهای ایرانی از سوریه، ترور رهبران مقاومت و رهبران حزب‌الله و گرایش برخی کشورهای عربی و ترکیه به سمت آمریکا و اسرائیل، چالش‌های جدیدی را برای ایران ایجاد کرده است.
۵. چالش‌های داخلی ایران
مشکلات اقتصادی و فساد گسترده در ایران باعث افزایش مهاجرت نخبگان و چالش‌های اجتماعی شده است.
وجود نیروهای موازی با دولت، باعث تضعیف حاکمیت قانون و کاهش کارایی می‌شود.
این مسائل می‌تواند به تضعیف قدرت داخلی و افزایش فشارها بر دولت منجر شود.
فیلترینگ و محدودیت‌های سیاسی و فضای مجازی مانع از تحقق توسعه اجتماعی و اقتصادی شده است.
فرصت‌ها و استراتژی‌ها برای ایران
الف- اصلاحات داخلی
۱. ایجاد فضای باز سیاسی و فرهنگی
ایران باید با کاهش محدودیت‌ها و اصلاح ساختارهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، اعتماد عمومی و مشارکت مردمی و اصلاحات سیاسی را افزایش دهد.
رفع فیلترینگ اینترنت: حذف محدودیت‌های اینترنتی می‌تواند به توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک کند.
آزادی زندانیان سیاسی: این اقدام می‌تواند به بهبود روابط دیپلماتیک و افزایش اعتماد داخلی منجر شود.
گسترش حقوق شهروندی: احترام به آزادی بیان و حقوق اساسی مردم، انسجام ملی را تقویت می‌کند.
۲. بازگشت نخبگان ایرانی مقیم خارج
میلیون‌ها ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند که بسیاری از آنها دارای توانایی‌های علمی و اقتصادی هستند. ایران باید با ارائه امنیت حقوقی و اجتماعی، تسهیلات اقتصادی و رفع موانع اداری، این افراد را به بازگشت ترغیب کند.
تضمین امنیت حقوقی و اجتماعی: دولت باید تعهد دهد که افرادی که به ایران بازمی‌گردند، از امنیت کامل برخوردار خواهند بود و برخورد قضائی و امنیتی با آنان نخواهد شد.
ایجاد مشوق‌های اقتصادی: ارائه تسهیلات و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش‌های گوناگون می‌تواند این افراد را به بازگشت ترغیب کند.
۳. مبارزه با فساد و تقویت حاکمیت قانون
شفافیت در مدیریت اقتصادی و سیاسی، کاهش نقش نیروهای موازی و احترام به قانون، می‌تواند باعث تقویت دولت و کاهش آسیب‌پذیری ایران شود.
ب- فرصت‌های خارجی
۱. استفاده از دیپلماسی اقتصادی
ایران می‌تواند با ارائه پیشنهادهای جذاب اقتصادی، از تمایل ترامپ به توسعه روابط تجاری بهره ببرد. سرمایه‌گذاری‌های مشترک در زمینه‌هایی مانند انرژی، فناوری و زیرساخت‌ها می‌تواند به کاهش فشارها و افزایش همکاری‌ها کمک کند.
منافع اقتصادی خود را به گونه‌ای ارائه دهد که نشان دهد ایران به «منافع آمریکا» احترام می‌گذارد و آماده است در ازای توافقات اقتصادی و کاهش تحریم‌ها، پیشنهادهایی ارائه دهد.
۲. تعامل با شرکت‌های نوآور مانند تسلا و استفاده از موقعیت ایلان ماسک در تیم دونالد ترامپ
ایران می‌تواند از همکاری با شرکت‌های پیشرو در فناوری‌های نوین، مانند پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر ایلان ماسک، برای جذب سرمایه و تقویت اقتصاد استفاده کند.
۳. کاهش تنش‌ها با روبیو و تیم تندرو
برای دور نگه‌داشتن روبیو و دیگر تندروهای مخالف ایران از سیاست‌های ترامپ، ایران باید تلاش کند تا با ارائه پیشنهادهای معقول و منطقی، از فشارهای بیشتر جلوگیری کند.
ایران باید از گفت‌وگوهای پشت پرده و دیپلماسی غیررسمی استفاده کند تا با روبیو و دیگر سیاست‌مداران تندرو نیز به بحث و تبادل نظر بپردازد و از افزایش فشارهای تحریمی جلوگیری کند.
۴. استفاده از دیپلماسی Truck Two Diplomacy
ایران می‌تواند از دیپلماسی غیررسمی یا Track Two Diplomacy برای گفت‌وگو با ترامپ و تیم او استفاده کند. این مذاکرات می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد فرصت‌های تجاری کمک کند. با این روش، ایران می‌تواند بدون مداخله تندروها به توافقات برد-برد با آمریکا دست یابد.
۵. تقویت روابط با رهبران دینی آمریکا
ایران می‌تواند از اشتراکات اخلاقی و فرهنگی میان رهبران دینی مسلمان ایران و رهبران مسیحی و یهودی آمریکا بهره‌برداری کند. این اشتراکات شامل مواردی از‌جمله حمایت از خانواده، ارزش‌های اخلاقی و مخالفت با سقط جنین، مبارزه با مواد مخدر و مهاجرت غیرقانونی است. ایران می‌تواند با برگزاری گفت‌وگوهای دینی و همکاری‌های فرهنگی، اعتماد را تقویت کرده و از تأثیرات مثبت بر سیاست‌های آمریکا استفاده کند.
۶. اهمیت نقش دانشگاهیان و متفکران
علاوه بر رهبران دینی، اندیشمندان و متفکران دو کشور می‌توانند نقش بسیار مهمی در ایجاد گفت‌وگوهای سازنده و همکاری‌های علمی ایفا کنند. ایران و آمریکا می‌توانند از پروژه‌های علمی مشترک در زمینه‌های فناوری، محیط زیست، انرژی‌های تجدیدپذیر و سلامت بهره‌برداری کنند. دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی می‌توانند به‌عنوان پل‌های ارتباط میان دو کشور عمل کرده و فضای همکاری علمی و آموزشی را فراهم کنند. همچنین گفت‌وگوهای علمی می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد درک متقابل کمک کند.
۷- استفاده از نفوذ ایران در جامعه بین‌المللی و مقابله با لابی اسرائیل
ایران باید از نفوذ خود در سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای متحد برای مقابله با فشارهای لابی‌های ضد ایرانی اسرائیل بهره ببرد. این لابی همواره تلاش کرده است تا موانع دیپلماتیک و اقتصادی برای ایران ایجاد کند. ایران باید با تقویت روابط با کشورهای اروپایی و آسیایی، به‌ویژه همسایگان و گفت‌وگوهای چند‌جانبه با آنان، از ایجاد فشارهای بیشتر از طریق لابی اسرائیل جلوگیری کند.
نتیجه‌گیری
بازگشت ترامپ به قدرت، به همراه افراد تندرویی مانند مارکو روبیو، تهدیدهای جدی را برای ایران به همراه دارد. با این حال، ایران می‌تواند با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه در داخل و خارج، از این تهدیدها فرصت بسازد. رهبران ایران باید بدانند که اگر مارکو روبیو عضو تیم ترامپ است، ایلان ماسک نیز در همین تیم حضور دارد. اصلاحات داخلی، دیپلماسی فعال و ایجاد تعاملات سازنده با آمریکا و دیگر کشورها، می‌تواند راه‌حل‌هایی مؤثر برای کاهش فشارها و تقویت موقعیت ایران در عرصه بین‌المللی باشد. این شرایط نیازمند سیاست‌گذاری واقع‌بینانه و در پیش گرفتن مواضع شجاعانه از سوی ایران است.
