گذار تاریخی دیپلماسی و منافع ملی

سرشت دیپلماسی آمیخته با فراموشی است. این انگاره کهنه نشده و بر مناسبات فراملی چیرگی دارد. این ویژگی دیر‌پا، دولت‌های هوشمند را ناگزیر به پیش‌گرفتن سلوک سیاسی مناسب برای تأمین منافع ملی می‌کند. دیپلماسی نیم‌نگاهی به آینده دارد، اما گذشته را در پیچ‌و‌تاب تاریخ جا می‌گذارد. نزدیک‌ترین شاهد فراموش‌کاری دیپلماسی را باید در تحولات چند‌روزه اخیر سوریه جست‌وجو کرد و نمونه دورتر آن مناسبات حسنه ایران با جهان غرب در دهه 40 و نیمه اول دهه 50 خورشیدی است. در این دو گذار تاریخی، دیپلماسی حاکم بر جهان یکباره همه گذشته یک تروریست فراری را در سوریه نادیده گرفت و در نمونه دوم با چرخش دیپلماتیک، چند دهه روابط سیاسی تنگاتنگ ایران با جهان غرب فراموش شده و دوران تیرگی مناسبات آغاز شد.

در اینجا شاید بتوان یک نتیجه اخلاقی گرفت که در گستره دیپلماسی شر و خیر پایدار نبوده و سراسر حال‌نگری است. از آنجا که دیپلماسی منافع ملی را در چشم‌انداز خود دارد، سلوک دولت‌های هوشمند چه سمت‌و‌سویی باید داشته باشد. دیپلماسی منعطف در این عرصه کارساز خواهد بود. دیپلماسی منعطف بازی با آرای سیاسی حاکم بر جهان بوده و کنش‌های سیاسی یک‌سویه بی‌سرانجام است. در این زمینه آموزه‌های بسیاری وجود دارد. در مرز‌های باختری کشورمان ترکیه برای منافع ملی خود به‌خوبی با آرای سیاسی حاکم بر جهان بازی می‌کند. ترکیه در این گستره حال‌نگر از یک سو خواهان خروج اسرائیل از بلندی‌های جولان می‌شود و از سوی دیگر با آنها مناسبات دیپلماتیک دارد. این کشور همچنین برای اقناع جامعه بشری و مصون‌ماندن از کنش‌های آینده‌نگر دیپلماسی و داوری جهانی، همواره خود را پشتیبان استقرار صلح در خاورمیانه اعلام می‌کند.

استوارکردن سمت‌وسوی سیاست خارجی در یک جهت، حرکتی برخلاف منافع ملی است. دیپلماسی منعطف ما را ناگزیر به چرخش، نادیده‌گرفتن و در خیلی موارد موازنه منفی می‌کند. در جهان چند‌بعدی دیپلماسی، اگر الفبای آن را بدانیم، با ابهام و تشویش روبه‌رو نخواهیم شد. دولت‌های هوشمند در بازی دیپلماسی از خود انعطاف نشان می‌دهند. منافع ملی در دوردست‌ها نیست؛ برای رسیدن به آن راه‌های میان‌بری هم وجود دارد.