پرونده نیجر روی میز رهبران آفریقا

با گذشت چهار روز از کودتا در نیجر، رهبران نظامی این کشور آفریقایی درباره هرگونه مداخله نظامی در این کشور هشدار دادند. این هشدار در آستانه نشست اضطراری رهبران کشورهای غرب آفریقا در نیجریه صادر شده است. سران ۱۵ کشور عضو جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا و هشت عضو اتحادیه اقتصادی و پولی غرب آفریقا از روز گذشته برای شرکت در نشستی اضطراری در آبوجا، پایتخت نیجریه، گرد هم آمدند تا درباره فشارهای بیشتر بر ارتش نیجر برای بازگرداندن قانون اساسی و برقراری نظم تصمیم بگیرند. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که رهبران غرب آفریقا قصد دارند برای بازگرداندن رئیس‌جمهوری محمد بازوم به قدرت در نیجر از گزینه مداخله نظامی استفاده کنند. از همین‌رو، رهبران نظامی نیجر در آستانه این نشست اضطراری در بیانیه‌ای که از تلویزیون ملی این کشور پخش شد، درباره هرگونه مداخله نظامی احتمالی هشدار دادند.

به گزارش رویترز، سرهنگ آمادو آبدرامانه، سخنگوی حکومت نظامی، گفت: «هدف از نشست جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا تصویب طرح تجاوز به نیجر از طریق مداخله نظامی قریب‌الوقوع در نیامی (پایتخت نیجر) با همکاری سایر کشورهای آفریقایی غیرعضو این اتحادیه و برخی کشورهای غربی است».

او تأکید کرد: «ما یک‌ بار دیگر عزم راسخمان را در دفاع از میهن به جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا یا هر ماجراجوی دیگر یادآوری می‌کنیم». حاکمان نظامی نیجر در بیانیه جداگانه‌ای از ساکنان پایتخت دعوت کردند تا از بامداد روز گذشته به وقت محلی برای اعتراض به جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا و حمایت از رهبران نظامی جدید کشور به خیابان‌ها بیایند.

دیگر گمانه‌زنی‌ها به اعمال محدودیت‌های دیپلماتیک و مالی بر نیجر مربوط می‌شود. رهبران کشورهای غرب آفریقا می‌توانند در این نشست عضویت نیجر را از این دو نهاد بین‌المللی آفریقایی به حالت تعلیق درآورند و دسترسی این کشور به بانک مرکزی و بازار مالی منطقه را قطع کنند. کشورهای همسایه نیز می‌توانند مرزهایشان با نیجر را ببندند.

بر اساس گزارش بانک جهانی، نیجر از فقیرترین کشورهای جهان است و سالانه نزدیک به دو میلیارد دلار کمک توسعه رسمی دریافت می‌کند؛ این کمک به منابع مادی دولت‌های کشورهای ثروتمند برای بهبود توسعه اقتصادی کشورهای درحال توسعه اشاره دارد. نیجر شریک امنیتی فرانسه و ایالات متحده محسوب می‌شود؛ دو کشوری که از نیجر به‌عنوان پایگاهی برای مبارزه با شبه‌نظامیان اسلام‌گرا در منطقه وسیع‌تر ساحل غرب و مرکز آفریقا استفاده می‌کنند. این کشور برخی از بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم را نیز در اختیار دارد. این کشور در سال ۱۹۶۰ استقلال کامل خود را از فرانسه، حاکم استعماری سابق، اعلام کرد.

کودتای نظامی در نیجر پس از آن روی داد که شماری از فرماندهان ارتش با حضور در تلویزیون ملی این کشور، ضمن اعلام برکناری و بازداشت محمد بازوم، رئیس‌جمهوری نیجر، قانون اساسی این کشور را منحل کردند. دو روز پس از آن، ژنرال عبدالرحمان تیانی، رئیس‌ «شورای ملی حفاظت از میهن»، با انتقاد از دولت بازوم در همکاری‌نکردن با دولت‌های بورکینافاسو و مالی برای مقابله با گروه‌های شورشی منطقه‌، دلیل کودتا را ضعف امنیت کشور عنوان کرد. پس از آن، همسایگان و شرکای بین‌المللی نیجر این کودتای نظامی را به‌شدت محکوم کردند. آنها از به‌رسمیت‌شناختن رهبران جدید خودداری کردند و خواستار بازگرداندن بازوم به قدرت شدند.

در همین زمینه، اتحادیه اروپا و فرانسه نیز حمایت مالی خود را از نیجر قطع کردند و ایالات متحده آمریکا هم تهدید کرد همین رویه را در پیش خواهد گرفت. اتحادیه آفریقا روز جمعه، پس از یک نشست اضطرای خواستار بازگشت ارتش به پادگان‌ها شده بود و برای بازگرداندن قانون اساسی و برقراری نظم در این کشور ضرب‌الاجل ۱۵روزه تعیین کرد. مشخص نیست اگر نظامیان نیجر به درخواست اتحادیه آفریقا در مهلت تعیین‌شده عمل نکنند، چه چیز در انتظارشان خواهد بود. در همین حال رئیس‌جمهوری نیجر پس‌ از اینکه سربازان گارد ملی او را در کاخ حکومتی حبس کردند، اعلام کرد که «دموکراسی پیروز» می‌شود. اغلب احزاب سیاسی نیجر از محمد بازوم، رئیس‌جمهوری که در انتقال مسالمت‌آمیز و در روندی دموکراتیک در سال ۲۰۲۱ به قدرت رسید، حمایت کرده‌اند. این احزاب بیانیه‌ای مشترک منتشر و اعلام‌ کردند که «همه شهروندان نیجر که عاشق آزادی و دموکراسی‌اند، از دستاوردهای دموکراتیکی که به‌سختی به دست آمده‌اند، محافظت خواهند کرد».

استقبال پریگوژین

با‌این‌‌حال، برخی در داخل و خارج نیجر از این کودتا خرسندند. گروهی از حامیان کودتا با تجمع در پایتخت، پرچم فرانسه را به آتش کشیدند و پرچم روسیه را برافراشتند. یوگنی پریگوژین، رئیس مزدوران جنگی واگنر، نیز از کودتای نظامی نیجر به‌عنوان خبری خوش استقبال و پیشنهاد کرد گروهش برای ایجاد نظم در این کشور وارد عمل شوند.

پریگوژین اظهار کرد که خدمات گروهش را برای ایجاد نظم در این کشور ارائه خواهد کرد. این اظهارات جدید پریگوژین تأکیدی بر آن است که گروه واگنر با وجود شورش ناموفق علیه ارتش روسیه در ماه گذشته، همچنان فعال است. یک پیام صوتی در کانال‌های تلگرامی مرتبط با گروه واگنر منتشر شده است که گفته می‌شود صدای یوگنی پریگوژین است. سخنران این پیام صوتی ادعای دست‌داشتن در کودتا را نداشت اما آن را به‌عنوان لحظه‌ آزادی از دست استعمارگران غربی توصیف کرد و گفت که مبارزانش برای کمک به حفظ نظم در نیجر آمادگی دارند. در این پیام آمده است: «آنچه در نیجر اتفاق افتاد، چیزی نیست جز مبارزه مردم نیجر علیه استعمارگرانشان. آنها در مقابل استعمارگرانی ایستادند که سعی می‌کنند قوانین زندگی خود را بر مردم تحمیل کنند و آنها را در وضعیتی نگه دارند که صدها سال پیش آفریقا در آن قرار داشت. حالا این استقلال به دست خواهد آمد. این مسیر بدون شک به شهروندان نیجر و چگونگی حکومت بستگی دارد اما نکته اصلی این است که آنها از شر استعمارگران خلاص شده‌اند».

رویترز تأکید کرده که با قطعیت نمی‌تواند بگوید این پیام صوتی متعلق به چه کسی است اما لحن متمایز و عبارتی که به زبان روسی به کار گرفته شده این شائبه را تقویت می‌کند که سخنران همان یوگنی پریگوژین، رئیس گروه واگنر است. رهبران کودتای نیجر روز جمعه پس از اعلام اینکه محمد بازوم، رئیس‌جمهوری این کشور را برکنار کرده‌اند، ژنرال عبدالهمان تیانی را به‌عنوان رئیس دولت جدید معرفی کردند.

این پیام صوتی منتشرشده تازه‌ترین نشانه از این است که پریگوژین و گروهش در آفریقا فعال‌اند، جایی که آنها هنوز قراردادهای امنیتی با برخی از کشورها از جمله جمهوری آفریقای مرکزی دارند. پریگوژین چند روز پیش در مصاحبه‌ای به یک خبرگزاری آفریقایی گفته بود که گروه واگنر آماده است حضور خود در آفریقا را افزایش دهد و گروه جدیدی از جنگنده‌هایش قبل از همه‌پرسی قانون اساسی وارد جمهوری آفریقای مرکزی شده‌اند.

حضور گروه واگنر در آفریقا باعث نگرانی دولت‌های غربی از جمله فرانسه و ایالات متحده شده است. واشنگتن این گروه را به جنایات متعدد متهم کرده و تحریم‌هایی را علیه آن وضع کرده است؛ با‌این‌حال پریگوژین مدعی است که فعالیت‌های گروهش قانونی است. پریگوژین ۶۲ساله در ویدئویی که اوایل ماه جاری منتشر شد، به نیروهایش در بلاروس گفت که باید نیروی خود را برای «سفر جدیدی به آفریقا» جمع کنند.

انتشار پیام صوتی جدید رئیس گروه واگنر درباره کودتا در نیجر هم‌زمان با انتشار دست‌کم دو عکس در تلگرام بود که ادعا می‌کرد پریگوژین با شرکت‌کنندگان آفریقایی در نشست روسیه و آفریقا در سن‌پترزبورگ که روز جمعه به پایان رسید، ملاقات داشت. سی‌ان‌ان هم در روزهای اخیر خبر داده که یوگنی پریگوژین، مؤسس شرکت نظامی خصوصی واگنر هفته گذشته برای اولین‌ بار پس از رهبری شورش مسلحانه علیه ارتش روسیه در ماه گذشته، در خاک روسیه مشاهده شده است. تحلیلگران می‌گویند که به‌‌ نظر می‌رسد پادرمیانی رئیس‌جمهوری بلاروس برای برقراری صلح میان پوتین و پریگوژین تأثیرگذار بوده و رئیس واگنرها مانند سابق در دفتر شخصی خود در کاخ سن‌پترزبورگ مستقر شده است. به گفته آنها، حضور پریگوژین در این نشست نشان می‌دهد که واگنر به نقش خود در پیشبرد برنامه سیاست خارجی کرملین در آفریقا ادامه خواهد داد.

این تحولات در حالی است که کمیته روابط خارجی مجلس عوام بریتانیا گزارشی با عنوان «طلا در برابر سلاح: افشای فعالیت‌های گروه واگنر» منتشر کرد. قانون‌گذاران بریتانیایی در این گزارش اعلام کردند که گروه شبه‌نظامی واگنر منافع تجاری مشخصی در برخی از کشورهای جهان دارد که دولت بریتانیا آنها را دست‌کم گرفته است. آنها به فعالیت‌هایی از جمله عملیات پرسود استخراج طلا در جمهوری آفریقای مرکزی و سودان اشاره کردند، جایی که فعالیت‌های قاچاق طلای واگنر در آن سبب می‌شود منابع مالی عظیمی به روسیه سرازیر شود.