اسد و خانواده‌اش چگونه گریختند؟

تا چند ساعت پس از سقوط دمشق و تصرف آن توسط «تحریرالشام»، خبری از «بشار اسد» نبود. حالا رایا جلابی، خبرنگار خاورمیانه روزنامه فایننشال‌تایمز، در گفت‌وگو با ۱۲ نفر، جزئیاتی درباره آخرین ساعات و نحوه فرار «اسد» و خانواده‌اش نوشته است. براساس ترجمه فرارو از این گزارش، شامگاه ۷ دسامبر، حوالی ساعت ۱۱ شب، همکاران قدیمی اسد که از کنار خانه‌اش عبور می‌کردند، با صحنه‌ای غیرمنتظره مواجه شدند: پست‌های نگهبانی خالی، ساختمان‌های متروک، چراغ‌های روشن، فنجان‌های قهوه نیمه‌خورده و لباس‌های نظامی پراکنده در خیابان؛ این نشانه‌ها گویای ترک ناگهانی رئیس‌جمهور و نزدیکانش بود.

تا نیمه‌شب، اسد و پسرش به پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در شمال غرب سوریه منتقل شدند. پیش از ترک دمشق، اسد به ارتش خود دستور داد دفاتر و اسناد را نابود کنند، اما تسلیم‌شدن را اعلام نکرد. چهار ساعت پیش از فرار بشار اسد، حافظ اسد، پسر ۲۳‌ساله او، در پارکی نزدیک کاخ ریاست‌جمهوری با دوستانش وقت‌گذرانی می‌کرد. او به‌تازگی از روسیه بازگشته بود؛ جایی که از پایان‌نامه دکترای خود در علوم فیزیک و ریاضیات دفاع کرده بود. شاهدان می‌گویند که حافظ پس از آن به خانه بازگشت تا با پدرش شام بخورد. در همین زمان، شایعاتی مبنی‌بر اینکه بشار اسد قصد دارد سخنرانی عمومی انجام دهد، به‌سرعت در دمشق و میان میلیون‌ها سوری گسترش یافت. این شایعات بسیاری را پای تلویزیون‌ها میخکوب کرد، اما سخنرانی هیچ‌گاه انجام نشد.

بشار اسد و پسرش، ‎با وجود حمایت روسیه، تا بامداد ۸ دسامبر در انتظار ماندند. سرانجام، اسد و پسرش به روسیه پرواز کردند. این اتفاق پایانی بر نیم‌قرن حاکمیت خانواده اسد بر سوریه بود. او بر این باور بود که جنگ داخلی پایان یافته است و امیدوار بود با جلب حمایت برخی کشور‌های عربی و اروپایی، موقعیت بین‌المللی خود را احیا کند. اما فقط 10 روز کافی بود تا با حمله‌ای برنامه‌ریزی‌شده، زمامداری‌اش  از دست برود.

‎در روسیه، بشار اسد بار دیگر با همسرش، اسما‌ الاسد، دیدار کرد. اسما‌، که در هفته‌های اخیر برای درمان سرطان در مسکو به سر می‌برد، به همراه والدینش در این کشور مستقر بود. دیروز کرملین شایعه طلاق آنها را تکذیب کرد. «فواز الاخرس»، پدر اسما‌ که اخیرا از سوی آمریکا تحریم شده بود نیز در روسیه حضور داشت. فرزندان اسد، از جمله «زین» که در سوربن ابوظبی تحصیل می‌کرد، اکنون به خانواده پیوسته‌اند. بشار اسد حتی نزدیک‌ترین اعضای خانواده، شامل پسرعموها، خواهران و برادران و دیگر بستگانش را در جریان فرار خود قرار نداد. یکی از منابع آگاه از جزئیات این فرار گفت: «تا یک ساعت قبل از فرار، او به اطرافیانش می‌گفت که همه‌چیز تحت کنترل است».

محمد جلالی، نخست‌وزیر وقت، در مصاحبه‌ای با شبکه العربیه گفت‌ در ساعت ۱۰:۳۰ شب ۷ دسامبر با اسد تلفنی صحبت کرده و اسد یک جمله گفت، فردا خواهیم دید. او‌ تأکید کرد: «‌این آخرین چیزی بود که از او شنیدم. او دیگر به تماس‌های بعدی پاسخ نداد».

هرچند ‎«اسد» با اقوام و نزدیکانش درباره فرارش سخن نگفت و آنها را رها کرد، اما دست‌کم دو نفر از افراد کلیدی مالی خود، «یاسر ابراهیم» و «منصور عزام» را همراه خود برده است. آنان مسئول مدیریت دارایی‌های پنهان‌شده اسد در خارج از سوریه بوده‌اند.

‎با سقوط نظام اسد، موج گسترده‌ای از وفاداران و مقامات نزدیک به اسد دمشق را ترک کردند. بسیاری از آنها از طریق مرز زمینی به بیروت گریختند و در خانه‌های شخصی، آپارتمان‌های لوکس یا هتل‌های پنج‌ ستاره مستقر شدند. هتل مجلل فنیقیا بیروت، شاهد تجمع سوری‌هایی بود که با کیف‌های لوکس لویی‌ویتون، تخم‌مرغ آب‌پز و کیوی می‌خوردند و با صدایی آرام درباره آینده خود و کشورشان گفت‌و‌گو می‌کردند.

‎اما کسانی که گذرنامه خارجی داشتند به اروپا گریختند، برخی دیگر به امارات متحده عربی رفتند و مقامات ارشد نظامی یا به روسیه منتقل شدند‌ یا در لیبی مستقر شدند.

‎در این میان، برادر کوچک‌تر بشار یعنی «ماهر اسد»، فرمانده لشکر چهارم ارتش، اندکی پیش از سقوط دمشق به اطرافیان خود هشدار داد که به لبنان فرار کنند. با‌این‌حال گفته می‌شود خودش از مرز به عراق گریخته اما اینکه آنجاست یا به روسیه منتقل شده هنوز معلوم نیست. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که چندین خانواده برجسته وفادار به نظام به سفارت روسیه در دمشق پناه برده‌اند.