آغاز فیلترینگ چینی؟

شرق: سرعت کند اینترنت در ایران ماه‌هاست که بین کاربران ایرانی دهان‌به‌دهان می‌چرخد، هرچند‌ عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نه‌تنها زیر بار این موضوع نمی‌رود که دیروز در حیاط دولت در ادعایی عجیب اعلام کرده که سرعت اینترنت بیشتر شده است! او با بیان اینکه سرعت اینترنت افزایش یافته است، از میزان دقیق افزایش سرعت اینترنت ابراز بی‌اطلاعی کرده و آن را به‌طور متوسط حدود ۲۷ مگابیت بر ثانیه اعلام کرد. با‌این‌حال کاربران ایرانی نه‌تنها از تجربه‌ای متفاوت با ادعای وزیر ارتباطات حرف می‌زنند که به‌تازگی برخی کاربران گزارش داده‌اند که در صورت خروج از تلگرام، اینستاگرام، توییتر و سایر شبکه‌های اجتماعی خارجی، ورود دوباره به حساب کاربری‌شان بسیار مشکل شده است؛ زیرا کد تأیید ورود برای آنها  پیامک نمی‌شود.

برخی کارشناسان فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌گویند که دسترسی کاربران به پیامک کد تأیید شبکه‌های اجتماعی خارجی از سمت اپراتورهای ایرانی بسته شده است اما اپراتورهای ایرانی در پیگیری «شرق» زیر بار این موضوع نرفته و اعلام می‌کنند که هیچ دستورالعملی در این زمینه به آنها ابلاغ نشده است. برخی اپراتورهای داخلی ادعا می‌کنند که اختلال این شبکه‌های اجتماعی فراگیر و جهانی است اما کارشناسان اینترنت و امنیت شبکه این ادعا را رد می‌کنند و غیرواقعی می‌دانند. آنها می‌گویند که به نظر می‌رسد که دولت اجرای گسترده فیلترینگ هوشمند را که نوعی الگوبرداری از فیلترینگ چینی است، کلید زده است.

اجرای چراغ خاموش صیانت

اجرای چراغ خاموش طرح صیانت مدت‌هاست که سوژه رسانه‌های ایران است و حالا خبر می‌رسد که پیامک کد ورود شبکه‌های اجتماعی خارجی در ایران مسدود شده است. کاربران اینترنت می‌گویند که اگر از توییتر و تلگرام خارج شوند، به‌راحتی امکان ورود دوباره ندارند؛ چر‌اکه اپراتورهای تلفن همراه در ایران کد تأییدیه را به دست کاربران نمی‌رسانند. برخی کاربران به‌ویژه کاربران شهرستان‌ها می‌گویند که این موضوع درباره اینستاگرام و واتس‌اپ هم مصداق دارد. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که کاربران ایرانی پیش‌از‌این بارها اختلال در سرعت اینترنت و اختلال در دسترسی به شبکه‌های اجتماعی خارجی را گزارش کرده‌اند اما در رفتاری عجیب عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، نه‌تنها مدعی است که سرعت اینترنت کاهش نیافته که از افزایش سرعت اینترنت در ایران می‌گوید.

او روز گذشته در حیاط دولت این ادعاهای عجیب خود را تکرار کرد و گفت: سرعت اینترنت افزایش یافته است. میزان دقیق آن را نمی‌دانم‌ اما افزایش یافته و به‌طور متوسط به حدود ۲۷ مگابیت بر ثانیه رسیده است. البته در حوزه ارتباطات ثابت وضعمان خوب نیست و این را بارها گفته‌ایم. او افزود: یک پروژه زیربنایی را دنبال می‌کنیم و آن فیبر نوری منازل و کسب‌وکارهاست که خوب پیش می‌رود و در هفته دولت هم شاهد افتتاح پروژه فیبر نوری منازل و کسب‌وکارها در چند شهر خواهیم بود.

اولین نشانه‌های اجرای آزمایشی فیلترینگ هوشمند

کارشناسان علت کاهش سرعت اینترنت را به احتمال قوی اجرای گسترده پروژه فیلترینگ هوشمند می‌دانند. طرحی که در دولت‌های گذشته زیرساخت آن فراهم شده و حالا به نظر می‌رسد در دولت ابراهیم رئیسی به مرحله آزمایش و اجرای سراسری رسیده است.

ممانعت از ارسال کد تأیید پیام‌رسان‌های خارجی از نظر کارشناسان یکی از نشانه‌های اجرای آزمایشی فیلترینگ هوشمند است.

سعید سوزنگر، کارشناس اینترنت و امنیت شبکه، در این زمینه به «شرق» توضیح می‌دهد که پیش از این تعدادی تأمین‌کننده داخلی با سامانه‌های محدود و سرشماره‌های داخلی و تبلیغاتی پیامک تأیید ورود به پلتفرم‌های خارجی مانند مایکروسافت، اپل، گوگل و ... را برای کاربران داخلی ارسال می‌کردند که البته آنها چندان امکان رصد کاربران را نداشتند.

او ادامه می‌دهد: در واقع این تأمین‌کننده‌ها IP خود را در اختیار این پلتفرم‌ها می‌گذاشتند تا ارسال کد تأیید را با سرعت بیشتر و هزینه کمتر انجام دهند، اما مشکلاتی برای این تأمین‌کننده‌ها ایجاد شد و پس از آن پلتفرم‌های خارجی با سرشماره خود برای کاربران ایرانی کد تأیید ارسال می‌کردند تا اینکه اخیرا و در اتفاقی عجیب بسیاری از کاربران متوجه شده‌اند که پیامک‌های کد تأیید با سرشماره پلتفرم‌های خارجی به دست کاربران نمی‌رسد.

اختلال داخلی  و  عمدی  است

هرچند اپراتورهای تلفن همراه مثل همیشه زیر بار این اختلالات نمی‌روند و در پیگیری‌های «شرق» مدعی می‌شوند این اختلالات در سطح جهانی و فراگیر است اما سعید سوزنگر، کارشناس امنیت شبکه، تأکید می‌کند که قطعا این اختلال از داخل ایران اتفاق افتاده است و بررسی‌های کارشناسان این حوزه نشان می‌دهد اختلال از سمت پلتفرم‌های خارجی نیست و گزارشی در این زمینه وجود ندارد.

سوزنگر همچنین توضیح می‌دهد که روش فیلتر در ایران پیچیده‌تر شده است و از چند سال گذشته دولت‌های مختلف روی طرحی به نام فیلترینگ هوشمند کار می‌کنند که بر اساس آن دیگر کاربران با پیغام خطا مواجه نمی‌شوند و در عوض با هدایت کاربر به سیاهچاله فیلترینگ را اعمال می‌کنند که طی این فرایند کاربر احساس می‌کند که سرعت اینترنت او پایین آمده است اما در‌واقع این موضوع رخ نداده و متولیان اقدامات فنی انجام داده‌اند که دسترسی کاربر به سایت‌های خارجی آن‌قدر کند و دشوار شود که خود او قید حضور در این شبکه‌ها را بزند. درست مشابه اتفاقی که برای وایبر رخ داد. این کارشناس همچنین تأکید می‌کند که با اقدامات فنی ایجاد‌شده، امکان دسترسی به اطلاعات خصوصی کاربران در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام وجود دارد و کاربران بهتر است که برای جلوگیری از چنین اتفاقی، کد تأیید دو‌مرحله‌ای را برای شبکه‌هایی مانند تلگرام، اینستاگرام، توییتر و واتس‌اپ فعال کنند و گزینه‌هایی را فعال کنند که شبکه‌های اجتماعی خارجی برای احراز هویت کاربر، با او تماس بگیرند.

آرین اقبال، دیگر کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات هم عقایدی مشابه سوزنگر دارد و به انتخاب گفته است که ارسال‌نشدن کد تأیید تلگرام و سایر شبکه‌های اجتماعی را نمی‌توان به کندشدن سرعت اینترنت در ایران نسبت داد؛ چرا‌که اگر کاهش سرعت را در نظر بگیریم کل پهنای باند پایین می‌آید اما در‌حال‌حاضر موضوع اختلال دسترسی کاربران فقط مربوط به شبکه‌های اجتماعی خارجی مانند اینستاگرام و سرویس‌هایی مثل گیت‌هاب است.

این کارشناس تأکید می‌کند که این اتفاقات نشان می‌دهد اختلال عمدی است و همه این موارد نشان‌دهنده سیستم پیچیده‌ای است که مشابه سیستم فیلترینگ چین عمل می‌کند.

کاهش سطح دسترسی کاربران ایرانی به شبکه‌های اجتماعی خارجی و فیلترینگ هوشمند از دولت‌های گذشته بارها مطرح شد و راه‌اندازی زیرساخت‌های آن مانند جست‌وجوگرهای ایرانی جایگزین گوگل، ایمیل ایرانی، شبکه‌های اجتماعی داخلی و... مورد حمایت دولت‌ها قرار گرفت. را‌‌ه‌اندازی مرورگرهایی مانند یوز، پارسی‌جو یا پیام‌رسان‌هایی مانند سروش و آی‌گپ و‌... مواردی از این دست زیرساخت‌ها هستند که در دولت‌های گذشته وام‌های کلان بانکی و امکانات و تسهیلات رایگان دولتی دریافت کردند اما از نظر فنی نتوانستند حرفی برای گفتن داشته باشند و کاربران ایرانی را جلب کنند.