کمیسیون مقام زنان سازمان ملل چیست و چه وظایفی دارد؟

سحر طلوعی: در ماه ژوئن سال 1946 اعضای سازمان ملل برای توجه بیشتر به زنان و مسائل مربوط به آنها، یکی از اصلی‌ترین نهاد‌ها و کمیسیون‌ها را در زیر‌مجموعه کمیسیون شورای اقتصادی و اجتماعی این سازمان تشکیل دادند. کشورهای عضو سازمان ملل این نهاد را «‌کمیسیون وضعیت زنان‌» نامیدند و وظایفی برای آن در نظر گرفتند که بیش از هر مسئله‌ای، هدف برابری جنسیتی و ارتقای جایگاه زنان در جوامع انسانی را در اولویت‌های خود قرار دهد. آنها می‌خواستند از سلطه کلمه مرد و به‌طور کلی امور مردانه عبور کرده و آن را به موضوعی انسانی تبدیل کنند. نخستین جلسه کمیسیون وضعیت زنان سازمان ملل در سال 1947 و با حضور 15 عضو اولیه تشکیل شد. آنها نماینده‌هایی از استرالیا، جمهوری سوسیالیستی بلاروس، چین، کاستاریکا، دانمارک، فرانسه، گواتمالا، هند، مکزیک، سوریه، ترکیه، شوروی، انگلیس، آمریکا و ونزوئلا بودند و برای برابری زنان و مردان و توجه بیشتر به جایگاه زنان تشکیل جلسه دادند. کمیسیون وضعیت زنان در طول همه این سال‌ها، خاصه از دهه 70 به این طرف، جلسات و کارگروه‌های متعددی را برگزار کرده و تلاش خود را به کار گرفته است تا بر اهمیت نقش زنان در جوامع تأکید کند و فرصت‌هایی را برای به‌کار‌گیری آنها در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به‌ وجود آورد. در‌واقع گزارش‌ها و مستنداتی که در جلسات این کمیسیون مطرح می‌‌شود، نقش عمده‌ای در ارتقای جایگاه زنان در جوامع انسانی دارد. اعضای کمیسیون وضعیت زنان به همراه نمایندگان زنان در انجمن‌های مردم‌نهاد و غیردولتی و کشورهای عضو سازمان ملل، هر سال به مدت دو هفته در نیویورک دورهم جمع می‌شوند، پیشرفت‌ها و اشکالات برنامه‌ها و اولویت‌های مربوط به زنان را بررسی می‌کنند، اولویت‌‌های جدید را ارائه می‌دهند تا هر‌چه بیشتر به رفع شکاف جنسیتی و تحقق برابری در این زمینه نزدیک شوند. نتایج نشست‌های سالانه کمیسیون در آخرین جلسه به کمیسیون شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل ارسال می‌شود. یکی از ویژگی‌های کمیسیون وضعیت زنان سازمان ملل، فراگیر‌بودن آن است. این گزاره به این معناست که مثلا انجمن‌های غیردولتی و مردم‌نهاد فعال در زمینه زنان نیز اجازه دارند در جلسات سالانه کمیسیون شرکت کنند و حضوری فعال داشته باشند. مهم‌ترین فایده این اتفاق، توجه اعضای کمیسیون به زنانی است که به هر دلیل جغرافیایی زیست آنها به‌عنوان کشوری مستقل به رسمیت شناخته نمی‌شود. مثلا تایوان عضو سازمان ملل نیست اما انجمن‌های زنان این منطقه در جلسات کمیسیون وضعیت زنان سازمان ملل شرکت کرده و برای تحقق برابری جنسیتی و ارتقای شرایط زنان تلاش می‌کنند. کمیسیون وضعیت زنان سازمان ملل در سال 2017، 13 عضو جدید را میان خود پذیرفت که نام برخی از آنها واکنش گروه‌‌های حقوق‌بشری و منتقدان را برانگیخت. آن نام حساسیت‌برانگیز، عربستان سعودی بود. منتقدان معتقدند زنان در عربستان نه‌تنها جایگاه برابر ندارند بلکه در بسیاری از موضوعات از حقوق اولیه خود نیز محروم بوده‌اند، پس دولت سعودی نباید با عضویت در این کمیسیون برای خود اعتبار بخرد. اما اجرای برنامه اصلاحات اجتماعی بن‌سلمان در عربستان و توجه به برخی حقوق زنان در‌نهایت باعث شد این کشور بتواند جایگاهی در کمیسیون مقام زنان در سازمان ملل پیدا کند. کمیسیون وضعیت زنان برنامه‌هایی را به صورت چند‌‌ساله (مثلا چهارساله‌یا بیشتر‌) و بر اساس رأی جلسه به اولویت‌ها در دستور کار خود قرار می‌دهد. اعضای کمیسیون در هر جلسه مسائل و گزینه‌های مربوط به زنان را مشخص و سپس با توجه به حساسیت‌ها تعیین اولویت می‌کنند و برنامه‌هایی را برای تحقق هر‌چه سریع‌تر آن هدف ارائه می‌دهند. در چند سال اخیر، از‌ مسائلی که در کنار موضوع زنان در جلسات کاری این کمیسیون مرکز توجه قرار گرفته، مبارزه با تغییرات اقلیمی و حفظ محیط زیست و موضوع توسعه پایدار است. این کمیسیون برنامه‌هایی را برای تحقق اهدافی در زمینه وفاداری به اصول توسعه پایدار تا سال 2030 ارائه داده است. از دیگر فعالیت‌هایی که کمیسیون مقام زنان سازمان ملل انجام می‌دهد، برگزاری جلسات با وزرا یا نماینده‌های کشورهای عضو برای آموزش ایده‌ها و برنامه‌‌های منطبق با موضوع برابری جنسیتی است. کمیسیون مقام زنان تلاش می‌کند وضعیت زنان را در جوامع انسانی از طریق مسئولان کشور‌ها و نمایندگان آنها دنبال کند. آنها همچنین در تعامل با انجمن‌های غیر‌دولتی، موارد شکاف جنسیتی را تبیین می‌کنند و با اشاره به آنها از انجمن‌ها می‌‌خواهند برای آموزش زنان در جوامع اقدام کنند. یکی از مهم‌ترین جلسات کمیسیون مقام زنان در ادامه کنفرانس جهانی زنان در سال 1995 برگزار شد و بیانیه‌ای صادر کرد که به بیانیه «‌پکن‌» مشهور است. در این بیانیه، بر حقوق و امنیت بارداری زنان و بهداشت جنسی آنها تأکید شد. همچنین از دولت‌ها خواسته شد موانع سقط جنین را از سر راه زنان بردارند، این حق را به رسمیت بشناسند و روش‌های کنترل بارداری و تنظیم خانواده را در اختیار زنان قرار بدهند. این موضوع همچنین در جلسات متعدد کمیسیون مقام زنان در قرن بیست‌و‌یکم نیز پیگیری شد. در‌واقع بارداری سالم، امن و خودخواسته به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گزینه‌های مورد توجه در قرن بیست‌و‌یکم از سوی این کمیسیون معرفی شد. در تازه‌ترین جلسه کمیسیون وضعیت زنان سازمان ملل، عضویت جمهوری اسلامی ایران لغو شده است. این اتفاق در پی پرونده مرگ مهسا امینی و نحوه برخورد با اعتراضات در ایران رخ داده است. اخراج یکی از اعضای کمیسیون وضعیت زنان سازمان ملل برای نخستین بار اتفاق افتاده است.