ادبیات در تبعید

ترجمه: علی عبداللهی

جایزه 15 هزار‌یورویی «هیلده دومین برای ادبیات در تبعید» سال 2023 شهر هایدلبرگ به بختیار علی نویسنده‌ زاده‌ 1966 در اقلیم کردستان عراق تعلق می‌گیرد. این جایزه هر سه سال به نویسندگان زن یا مردی اعطا می‌شود که در تبعید در آلمان زندگی می‌کنند یا از تبار تبعیدیانی هستند که به این موضوع می‌پردازند و با این موضوع چالش ادبی دارند و آثارشان را به زبان آلمانی منتشر می‌کنند.

هیئت داوران در بخشی از بیانیه‌شان دلیل برنده‌شدن او را چنین توضیح می‌دهد: «بختیار علی در جهان سرشار از بحران و جنگ، با آثار ادبی خود نماد انسان‌گرایی است. آثار و زندگینامه‌اش ملهم از جنگ در کردستان عراق است. او در حکم قصه‌گویی افسانه‌ای و توانا در زبان، خشونت و آدم‌کشی‌های تودرتو و هزارلایه را بدل به تمثیل‌های سیاسی و قصه‌ها‌ی پر از تصویر، و در ادبیات جهانی سرشار جادو می‌کند، بی‌آنکه وحشتناکی جنگ را نادیده بگیرد یا از بن و بیخ آن را مسکوت بگذارد. رمان‌های او گورنوشته‌ قربانیان هستند، داستان سترگ دوستی، خیانت و درد و رنج، قصه‌ جست‌وجو در پی حقیقت، در پی آشتی بدون انتقام‌جویی و زنده‌ماندن یا جان به در بردن با یاری داستان و از رهگذر آن. مظفری، قهرمان رمانش، نشسته در قایق پناهندگان عازم به اروپا، داستان‌های خودش را مدام، بر آن دریای تهی روایت می‌کند و به جهان باز، به سمت ناکجا و نامتصور می‌فرستد».

بختیار علی نویسنده‌ زاده‌ 1966 سلیمانیه در اقلیم کردستان عراق، از نیمه‌ سال 1990 در آلمان در تبعید می‌زید. او رمان‌های خود را در وطنش در انتشارات رنج و اندیشه منتشر می‌کرد و پرفروش بودند. در سال 2005 وزیر فرهنگ کردستان عراق، رمان «شهر موسیقی‌دانان سپید» او را بهترین کتاب سال برگزید. در 2009 بختیار علی نخستین بار جایزه‌ ادبی «هردی» را گرفت که یکی از بزرگ‌ترین جوایز مهم فرهنگی در بخش کردی کشور عراق است. سال 2014 برنده‌ جایزه‌ ادبی در آن زمان تازه بنیادِ شیرکو بیکس شد و در 2017 جایزه‌ «نلی ساکس» شهر دورتموند را از آنِ خود کرد. انتشارات «اونیون» زوریخ کتاب‌هایش را به آلمانی، با ترجمه‌ اوته کانترا-لانگ و راویژ سلیم منتشر کرد. هیئت داوران جایزه «هیلده دومین» عبارت‌اند از: پروفسور دکتر دروته بیشوف (استاد ادبیات آلمانی و رئیس مؤسسه تحقیقات ادبی برندزون برای ادبیات تبعید در زبان آلمانی)، گرگور دوتساور (منتقد ادبی، جستارپرداز و دبیر بخش ادبیات «تاگس اشپیگل»)، ماری لوئیز کنوت (روزنامه‌نگار، مترجم، منتقد، جستارپرداز)، دکتر کرستین شور (پژوهشگر ادبی فرهنگی، مالک بنیاد بررسی تاریخ ادبیات آلمانی-یهودی آکسل اشپرینگر...)، کورنلیا زتچه (منتقد ادبی، مجری و روزنامه‌نگار ادبی).

جایزه‌ «ادبیات در تبعید» در سال 1992 در شهر هایدلبرگ به مناسبت هشتادهمین سالروز «دومین» شهروند افتخاری و نخستین برنده‌ این جایزه بنیان‌گذاری شد. پس از آن هر سه سال به نویسندگان زن یا مردی اعطا می‌شود که در تبعید در آلمان زندگی می‌کنند و به آفرینش ادبیات می‌پردازند و آثارشان را به آلمانی منتشر می‌کنند. این جایزه، هم به تک‌‌اثر تعلق می‌گیرد، هم به مجموعه فعالیت‌ها و آثار هر نویسنده. مترجمان آلمانی آثار برگزیده هم به تشخیص جایزه می‌توانند تا یک‌سوم از مبلغ این جایزه را دریافت کنند. این جایزه‌ 15 هزار‌یورویی در سال 2006 در سالمرگ «هیلده دومین» به افتخار این بانوی شاعر، به جایزه «ادبیات در تبعید» تغییر نام داد.

برندگان پیشین این جایزه عبارت‌اند از: سعید، شاعر فقید آلمانی ایرانی‌تبار زاده تهران، بوریس خازانف، زاده لنینگراد و مترجمش خانم آنه لوره نیچکه، استون تونیک بوسنیایی، حمید اسکیف الجزایری، شیرکو فاتح، نویسنده آلمانی-عراقی، اولگ یوریف، متولد لنینگراد و عباس خدیر، زاده‌ بغداد و نویسنده‌ فقید آلمانی ادگار هیلزنرات و ناتاشا وویدن.

جایزه در اوایل سال 2024 در شهر ادبی یونسکو در هایدلبرگ به بختیار علی تقدیم خواهد شد و زمان دقیق آن بعدا اعلام می‌شود.