وضعیت نگران‌کننده در جنوب تهران
خطر فرونشست، تهران را تهدید می‌کند. هرچند به گفته مسئولان این خطر برای امروز و ماه‌های آینده نیست ولی معضل قطعی آینده تهران است. یکی از مهم‌ترین مخاطرات فرونشست، آسیب به جاده‌ها، ریزش کانال‌ها، آسیب به سیستم‌های فاضلاب شهری، شکست لوله‌ها و آسیب به کلیه زیرساخت‌های شهری است که متأسفانه این آثار مخرب در بزرگراه آزادگان مشهود است.
شرق: خطر فرونشست، تهران را تهدید می‌کند. هرچند به گفته مسئولان این خطر برای امروز و ماه‌های آینده نیست ولی معضل قطعی آینده تهران است. یکی از مهم‌ترین مخاطرات فرونشست، آسیب به جاده‌ها، ریزش کانال‌ها، آسیب به سیستم‌های فاضلاب شهری، شکست لوله‌ها و آسیب به کلیه زیرساخت‌های شهری است که متأسفانه این آثار مخرب در بزرگراه آزادگان مشهود است.
بزرگراه آزادگان با ۳۶.۵ کیلومتر طولانی‌ترین بزرگراه شهر تهران است که به عنوان شاهراه و مهم‌ترین محور ارتباطی کل پایتخت محسوب می‌شود. این بزرگراه، از سمت شمال غرب به جنوب شرقی تهران کشیده شده است. این بزرگراه از غرب به بزرگراه آیت‌الله مهدوی‌کنی بعد از تقاطع بزرگراه فتح وصل و از جنوب شرق به سه‌راه افسریه (بسیج مستضعفین) ختم می‌شود. در اصطلاحات ترافیکی این بزرگراه به نوعی یک شاهراه نامیده می‌شود که از راه‌های ورودی و خروجی پایتخت و کمربندی شهر تهران نیز به حساب می‌آید؛ چراکه بزرگراه آزادگان از طریق بزرگراه رجایی به شهرری متصل می‌شود و بار اصلی ترافیک این بزرگراه مربوط به روز‌های تعطیل و پایانی هفته است.
این در حالی است که از سال ۱۳۹۵ شاهد گزارش‌هایی از نشست زمین در بخش‌هایی از این بزرگراه هستیم.
براساس اعلام سازمان نقشه‌برداری کشور در مرداد امسال در منطقه بزرگراه آزادگان میزان فرونشست و شرایط آن روی نقشه‌های پهنه فرونشست بررسی شد و نتایج نشان داد که متأسفانه حدود ۱۸ کیلومتر از طول این بزرگراه از پهنه فرونشست می‌گذرد که شامل مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ شهر تهران است.
این مسئله از آنجایی باید مورد توجه ویژه قرار گیرد که این اتوبان از مناطق با تغییرات نرخ فرونشست عبور کرده و از آنجایی که معمولا در مناطقی که با تغییرات نرخ فرونشست مواجه هستند، آثار سطحی ایجاد شکاف و ترک در بزرگراه‌ها و سازه‌های محل ایجاد می‌شوند، پیش‌بینی آسیب‌های وارده به اتوبان در این نواحی امر بسیار محتملی است.
منطقه ریزش دارای نرخ فرونشست در حدود هفت سانتی‌متر در سال است، ضمن آنکه تغییر نرخ فرونشست در این منطقه و بسیاری از مناطق بزرگراه آزادگان مشهود است که این می‌تواند به عنوان مسبب تخریب سطح و زیرساخت‌های اتوبان مورد بررسی قرار گیرد.
سازمان نقشه‌برداری کشور بر لزوم تدوین مقررات نحوه تحکیم سازه‌ها و خطوط حمل‌ونقل در مناطق فرونشست و تدوین آیین‌نامه نحوه طراحی سازه و بزرگراه در نواحی فرونشست تأکید کرده و این موضوع را حلقه مفقوده موجود در کشور به منظور جلوگیری از آسیب‌های فرونشست در مناطق شهری و حمل‌ونقل دانسته است.
اما مدیریت شهری در این سال‌ها برای کاهش آهنگ فرونشست در پایتخت چه کرده است؟ علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران هم درخصوص فرونشست تهران می‌گوید: برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به‌صورت وسیع و حفر چاه‌های غیرمجاز از جمله دلایل فرونشست محسوب می‌شود که نه تنها تهران بلکه بسیاری از شهرهای دیگر درگیر معضل فرونشست شده‌اند و این مسئله معضل 10 سال آینده محسوب می‌شود. اینکه یک خیابان پایین رود و فروریزش کند یا به دلیل فعالیت‌های انسانی مانند اقدامات عمرانی انجام‌گرفته یا فرسودگی زیرساخت‌ها مانند فرسودگی لوله آب ترکیدگی آن سبب بروز فروریزش می‌شود مانند حادثه شهران که مشخص شد فروریزش بوده است همچنین گودبرداری‌های غیراصولی می‌تواند سبب فروریزش شود و در واقع بحث‌های طبیعی دلیل فروریزش نیست.
او با اشاره به اینکه فرونشست در خاک‌های آبرفتی و نه در قسمت‌های کوهستانی ایجاد می‌شود می‌گوید: بر همین اساس شمال تهران نمی‌تواند دچار فرونشست شود ولی مناطق جنوب به سمت جنوب غرب از سمت دشت‌ها و بیابان‌ها خطر فرونشست آنها را تهدید می‌کند. شهرداری تهران به تنهایی مسئول مقابله با فرونشست نیست و این موضوع یک مسئله فرابخشی است و حدود 13 دستگاه مسئولیت مقابله با آن را دارند.
مطالعات در این حوزه نشان می‌دهد که لوله‌های آب و فاضلاب، گاز، دکل‌های فشارقوی برق و ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی بر اثر نشست‌های زمین، تخریب می‌شود. به گفته گروهی از کارشناسان در برخی از مناطق تهران به دلیل فرونشست ساختمان‌ها به طور مستمر در حال ترک‌خوردن هستند و پی ساختمان نمی‌تواند این فشارها را تحمل کند. تا زمانی که این فرونشست‌ها در دشت‌های زراعی رخ می‌داد، موضوع زیاد ملموس نبود تا وقتی که عوارض آن را روی سیستم حمل‌ونقل و شریان‌های حیاتی و مسکن و شهرسازی مشاهده کنیم.
براساس نقشه نرخ فرونشست که در محدوده مناطق بیست‌ودوگانه تهران ترسیم شده مناطق ۱۰، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۱ دارای فرونشست‌های معنی‌داری هستند. با این حال در برخی مناطق نیز شاهد فرونشست‌هایی با نرخ کمتر از یک سانتی‌متر در سال هستیم. مساحت کلی مناطق درگیر فرونشست در شهر تهران حدود ۴۵ کیلومترمربع است، از این مقدار حدود یک کیلومترمربع مربوط به ناحیه فرونشسته منطقه ۲۱ است. نقشه‌های تجمعی مقدار فرونشست را در غرب تهران نشان می‌دهد. این بخش از سرزمین تهران نیز طی سال‌های مختلف، فرونشست گسترش سطحی و عمقی داشته است. زبانه مرکزی منطقه ۲۱ ادامه پیشرفت فرونشست جنوب است. اما به نظر می‌رسد زبانه غربی مناطق ۲۱ و ۲۲ فرونشستی محلی و مستقل باشد. با وجود آنکه در مناطق جنوبی آهنگ فرونشست بیشتر است اما بسیاری از ساخت‌وسازهای تهران در مناطق 18 و 19 متمرکز است. محمد آقامیری رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران درخصوص تمرکز ساخت‌وساز در مناطق 18 و 19 شهر تهران و بی‌توجهی به چالش‌هایی مانند فرونشست در این مناطق و منابع آبی در تهران می‌گوید: ما در بارگذاری مناطق به انشعابات توجه داریم اما اکنون در تهران مشکل انشعابات نداریم زیرا لوله‌های آب اصلی در سراسر شهر تهران توزیع شده است. روی این حساب فشار آب هم در مناطق مختلف کنترل می‌شود و مشکل آب نداریم. موضوع فرونشست هم فرای بحث تولید مسکن و بارگذاری است. بارگذاری می‌تواند روی مناطقی که حتی فرونشست هم دارد، اجرا شود. او ادامه می‌دهد: اگر موضوع بازچرخانی آب و تمهیداتی که باید برای جلوگیری از فرونشست اجرائی شود، انجام شود هیچ مانعی برای آنها ایجاد نمی‌کند. فقط مهم این است که آن تمهیدات اجرا و این موضوع در نظر گرفته شود که اینجا احتمال فرونشست وجود دارد. اگر این موضوعات را در طراحی سازه در نظر بگیریم، می‌توانیم سازه را در آب هم طراحی کنیم و بسازیم. مهم این است که بدانیم این مناطق از نظر خاک و... چه وضعیتی دارند. آقامیری با بیان اینکه وضعیت تهران در حوزه فرونشست خوب نیست و اگر بخواهیم با همین روند ادامه دهیم، فرونشست زمین در تهران هر روز بیشتر می‌شود، می‌گوید: اگر کاری نکنیم فرونشست آن‌قدر ادامه می‌یابد که زیرساخت‌های شهری را درگیر می‌کند و این در حالی است که در شهرداری تهران هیچ نهادی متولی مسئله فرونشست نیست، هرچند مدیران شهری می‌گویند که سازمان مدیریت بحران متولی این مسئله است، اما تاکنون اقدام مؤثری از این سازمان ندیده‌ایم. وی در پاسخ به این سؤال که وضعیت فرونشست زمین در مناطق چگونه است، می‌گوید: در حال حاضر فرونشست زمین، مناطق ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۱ را درگیر کرده است به گونه‌ای که عمده خسارت‌ها را در قالب فروریزش می‌بینیم و به مرور زمان آثار منفی فرونشست دیده می‌شود و اگر به این پدیده بی‌توجهی شود قطعا ساختمان‌ها و تأسیسات شهری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. آقامیری شاه‌‌کلید اصلی حل مشکل فرونشست زمین را تزریق مصنوعی آب به زمین اعلام کرده و می‌گوید: مرگ آبخوان‌ها تهدید بسیار بزرگی برای ازدست‌دادن آب شرب کشور است، لذا باید با ارائه راهکارهای مهمی از قبیل تغییر در پروانه ساختمانی با هدف جلوگیری از هدررفت آب منازل و...، چاه‌های جذبی در کشور را افزایش داد تا روانابها، آب باران و حتی آب‌های مصرفی در منازل البته به جز آب سرویس‌های بهداشتی را به زمین برگرداند. بررسی‌های علمی حاکی از آن است که وقتی آب از ذخایر زیرزمینی مصرف می‌شود، باید مجددا از طریق روانابها یا آب باران یا کشت گلخانه‌ای آب به زمین برگردانده شود اما متأسفانه در ایران آب منازل به کانال‌های فاضلاب وصل شده و از شهر خارج می‌شود، از دیگر سو آب باران و روانابها نیز از طریق کانال‌های بتونی به خارج از شهر منتقل می‌شود که این امر منجر به گسترش فرونشست زمین خواهد شد.
