«شرق» هفت خان تحولات آزمون سراسری در سال‌های اخیر و تأثیر آن بر دانش‌آموزان را بررسی کرد
کابوس کنکور
ثبت‌نام مرحله دوم آزمون کنکور در شرایطی آغاز شده که دانش‌آموزان هنوز چالش‌های سال گذشته‌شان با کنکور را حل نکرده‌اند. آنها در دو، سه سال گذشته، ماه‌های سختی را گذرانده‌اند و در تلاش برای کاهش یا حذف تأثیر قطعی معدل بر کنکور، چالش‌های زیادی داشته‌اند. بحث حذف کنکور در ایران از سال‌ها پیش از انقلاب اسلامی مطرح بود. در آن زمان، وزارت علوم با حمایت مقامات ارشد کشور، در حال بررسی جایگزینی برای کنکور بود و وعده داده شد که از ابتدای سال تحصیلی ۱۳۵۰، دانش‌آموزان با شیوه‌های جایگزین آشنا شوند.
مریم لطفی: ثبت‌نام مرحله دوم آزمون کنکور در شرایطی آغاز شده که دانش‌آموزان هنوز چالش‌های سال گذشته‌شان با کنکور را حل نکرده‌اند. آنها در دو، سه سال گذشته، ماه‌های سختی را گذرانده‌اند و در تلاش برای کاهش یا حذف تأثیر قطعی معدل بر کنکور، چالش‌های زیادی داشته‌اند. بحث حذف کنکور در ایران از سال‌ها پیش از انقلاب اسلامی مطرح بود. در آن زمان، وزارت علوم با حمایت مقامات ارشد کشور، در حال بررسی جایگزینی برای کنکور بود و وعده داده شد که از ابتدای سال تحصیلی ۱۳۵۰، دانش‌آموزان با شیوه‌های جایگزین آشنا شوند.
با این حال، این طرح به تصویب قانونی نرسید و در سال ۱۳۵۴ با تأسیس سازمان سنجش آموزش کشور، جایگاه کنکور بیش‌از‌پیش مستحکم شد. پس از گذشت پنج دهه از برگزاری کنکور در ایران، مسئولان و کارشناسان به این نتیجه رسیدند که این شیوه جذب دانشجو، علاوه‌بر ایجاد فشار روانی و استرس، به بروز چالش‌های پیچیده اجتماعی و آموزشی نیز دامن زده است. در نتیجه، طرح اصلاح قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در سال ۱۳۸۶ به مجلس شورای اسلامی ارائه و تصویب شد.
این طرح مقرر می‌کرد نقش کنکور در پذیرش دانشجو به‌تدریج کاهش یابد و نهایتا تا سال ۱۳۹۰ کنکور به طور کامل حذف شود. اما این هدف تاکنون محقق نشده و همچنان دغدغه کارشناسان و مسئولان آموزشی است. با تصویب طرح لغو کنکور در سال ۱۳۸۶، تغییرات مستمر در نهادهای اجرائی و قانون‌گذاری مانع از اجرای کامل این طرح شد و همچنان زمان دقیقی برای حذف کامل کنکور مشخص نشده است. با وجود اینکه پذیرش بیش از ۸۵ درصد رشته‌های دانشگاهی بدون آزمون انجام می‌شود، هنوز در رشته‌های پرمتقاضی کنکور برقرار است.
مصوبات جدید شورای‌عالی انقلاب فرهنگی
در تیر ۱۴۰۱، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با تصویب پنج مصوبه، تغییراتی اساسی در برگزاری کنکور ایجاد کرد؛ مصوباتی که رسما فرایند کوچک‌ترشدن نقش کنکور در نظام پذیرش دانشجو را دنبال می‌کرد. همان موقع سعیدرضا عاملی، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، جزئیات پنج مصوبه مربوط به کنکور ۱۴۰۲ را تشریح کرد. براساس مصوبه اول، سهم سوابق تحصیلی آموزشوپرورش در پذیرش دانشجو ۶۰ درصد و سهم کنکور سراسری ۴۰ درصد تعیین شد. در مصوبه دوم، تصمیم گرفته شد آزمون سراسری فقط شامل دروس تخصصی باشد و دروس عمومی به سوابق تحصیلی منتقل شود تا ارزیابی نهایی براساس آن انجام شود. همچنین مصوبه سوم مقرر کرد که کنکور دو بار در سال برگزار شود تا فشار و استرس بر دانش‌آموزان کاهش یابد و فرصت‌های بیشتری برای موفقیت فراهم شود.
طبق مصوبه چهارم، نتایج کنکور تا دو سال معتبر خواهد بود و دانش‌آموزان می‌توانند از نتیجه آزمون خود در این بازه زمانی برای ورود به دانشگاه‌ها استفاده کنند. مصوبه پنجم نیز به دانشگاه‌ها اختیار داد تا حد نصاب معدل را تعیین کنند و در صورت پایین‌تر‌بودن معدل داوطلب از حد مشخص‌شده، دانشگاه‌ها مجاز به پذیرش‌نکردن باشند.
ابلاغ یک مصوبه پرحاشیه
در اواسط تیرماه ۱۴۰۱، مصوبه تغییرات کنکور با عنوان «ماده‌واحده تکمیل و اصلاح موادی از سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی (پس از پایان متوسطه)» که در پنجم بهمن‌ماه ۱۴۰۰ و هفدهم خردادماه ۱۴۰۱ از سوی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده بود، از طرف رئیس‌جمهور برای اجرا ابلاغ شد.
مهم‌ترین بخش این مصوبه هشت‌بندی، بند سوم بود که اعلام می‌کرد سهم سابقه تحصیلی برای پذیرش داوطلبان در رشته‌های پرمتقاضی، در سال ۱۴۰۲-۱۴۰۳ فقط براساس پایه دوازدهم با تأثیر قطعی ۴۰ درصد، در سال ۱۴۰۳-۱۴۰۴ فقط براساس پایه دوازدهم با تأثیر قطعی ۵۰ درصد، در سال ۱۴۰۴-۱۴۰۵ براساس پایه‌های یازدهم و دوازدهم با تأثیر قطعی ۶۰ درصد و از سال ۱۴۰۵-۱۴۰۶ به بعد براساس پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم با تأثیر قطعی ۶۰ درصد خواهد بود.
از همان ابتدا، این مصوبه با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. در‌حالی‌که برخی کارشناسان معتقد بودند تأثیر قطعی معدل می‌تواند به عدالت آموزشی کمک کند، اما مخالفان نگران تبعیض ناشی از تفاوت سطح آموزشی در مناطق مختلف کشور بودند. به‌ویژه دانش‌آموزان مناطق محروم که به دلیل امکانات ضعیف‌تر، شانس کمتری برای موفقیت داشتند. در نهایت، علیرضا کاظمی، وزیر آموزشوپرورش، در نشست با نخبگان علمی اعلام کرد دغدغه دانش‌آموزان درباره تأثیر معدل را به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی منتقل خواهد کرد. با تغییر دولت و روی کار آمدن مسعود پزشکیان، در پی این درخواست‌ها، رئیس‌جمهور در جلسه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرد باید معیارهای جدیدی برای کنکور تعیین شود تا رقابت عادلانه‌تر شود. او تأکید کرد رقابت باید در شرایط برابر از نظر امکانات آموزشی انجام شود.
بررسی دوباره مصوبه سال ۱۴۰۱ کنکور، به‌ویژه حذف یا اصلاح تأثیر قطعی معدل در کنکور، از جنجالی‌ترین موضوعات آموزشی سال گذشته بود. این مسئله از همان ابتدای آغاز به کار دولت چهاردهم نه‌تنها به مطالبه‌ای اساسی برای داوطلبان، بلکه به یکی از مهم‌ترین خواسته‌های جامعه تبدیل شد.
18 دی‌ماه سال گذشته عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، در جلسه ۹۱۱ این شورا اعلام کرد چند سناریو در حال بررسی است؛ از جمله حذف تأثیر معدل پایه دهم و تأثیر قطعی پایه‌های یازدهم و دوازدهم در کنکور. سرانجام در جلسه ۹۱۲ این شورا، تصمیم بر آن شد که تأثیر معدل پایه دهم حذف و تأثیر قطعی برای پایه‌های یازدهم و دوازدهم در نظر گرفته شود. همچنین اعلام شد که این مصوبه از سال ۱۴۰۶ اجرائی خواهد شد.
در نهایت در اسفندماه ۱۴۰3، رئیس‌جمهوری ماده‌واحده «اصلاح و تکمیل مصوبه سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی» را ابلاغ کرد. براساس این مصوبه، تأثیر قطعی سابقه تحصیلی پایه دهم برای سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی از این پس لغو می‌شود و برای پذیرش در رشته‌های پرمتقاضی آموزش عالی، نمرات سوابق تحصیلی پایه‌های یازدهم و دوازدهم با تأثیر قطعی و به میزان ۶۰ درصد در نمره کل نهایی محاسبه خواهد شد. همچنین اعلام شد جزئیات اجرائی این مصوبه به پیشنهاد شورای‌عالی آموزشوپرورش و تصویب شورای سنجش و پذیرش دانشجو مشخص خواهد شد و مصوبات این شورا لازم‌الاجرا خواهد بود.
واکنش موافقان و مخالفان
این موضوع واکنش‌های مختلفی را از سوی دانش‌آموزان، والدین، معلمان و متخصصان آموزشی به همراه داشت. حامیان این طرح معتقد بودند که معدل، معیار بهتری برای سنجش تلاش و پشتکار دانش‌آموزان در دوران تحصیل است و می‌تواند به تحقق عدالت آموزشی کمک کند. محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس حوزه آموزشوپرورش، با انتقاد از «هیولای کنکور»، به «شرق» گفته است: «اینکه ارزیابی شما از یک سال و چند ساعت محدود به سه یا چهار سال گسترش یابد، می‌تواند به افزایش عدالت کمک کند. دانش‌آموز باید در طول این سه سال ارزیابی شود، نه اینکه فقط در سال آخر درس بخواند، هزینه‌های زیادی صرف کند و در نهایت نتیجه‌ای بگیرد که فقط براساس دوپینگ‌ها و تلاش‌های لحظه‌ای باشد».
در مقابل، منتقدان، این تصمیم را به دلیل شرایط نابرابر آموزشی در مناطق مختلف و تفاوت سطح کیفی مدارس، ناعادلانه می‌دانند. به عقیده آنها بسیاری از دانش‌آموزان مناطق محروم به دلیل کمبود امکانات آموزشی نمی‌توانند در دانشگاه‌های برتر پذیرفته شوند و این مسئله انتقادات گسترده‌ای را برانگیخته است؛ موضوعی که در نامه‌های سه‌گانه «دیدهبان شفافیت و عدالت» به سران قوا نیز به صورت مبسوط به آن اشاره شده است. به گفته آنها: «حذف تدریجی داوطلبان مناطق محروم در دانشگاه‌های دولتی از پیامدهای این مصوبه است».
از سوی دیگر برخی از متخصصان آموزشی بر این باورند که مؤسسات کنکوری با منافع مالی کلان، تأثیر غیرمستقیمی بر سیاست‌های آموزشی داشته‌اند و تلاش کرده‌اند پیچیدگی‌های کنکور را افزایش دهند؛ موضوعی که به سود این مؤسسات است، زیرا وابستگی دانش‌آموزان به خدمات آموزشی آنها را بیشتر می‌کند. هرچند برخی کارشناسان مانند هامون سبطی، دبیر کمیسیون آموزش دیدهبان شفافیت و عدالت، در گفت‌وگو با «شرق» معتقدند نقش مستقیم این مؤسسات در تصویب مصوبه اخیر بزرگ‌نمایی شده است و عوامل دیگری در این تصمیم‌گیری‌ها دخیل بوده‌اند، اما نفوذ مالی و اقتصادی این مؤسسات همچنان به عنوان عاملی مؤثر در پایداری ساختارهای ناعادلانه کنکور مطرح است.
در پی اعتراضات داوطلبان کنکور ۱۴۰۴ به تأثیر امتحانات نهایی پایه یازدهم، وزیر علوم نشستی را در ۱۰ فروردین ۱۴۰۴ برای بررسی این موضوع برگزار کرد. در این نشست، مسئله «عطف به ماسبق نشدن» مصوبات جدید و چالش‌های اجرائی آن بررسی شد. هدف، ایجاد هماهنگی میان نهادهای آموزشی و یافتن راهکاری برای اجرای مصوبات با حداقل نارضایتی داوطلبان بود و هنوز مشخص نیست در نهایت چه تصمیمی گرفته خواهد شد.
دانش‌آموزان: هنوز در ابهام هستیم
فردای آن روز یعنی 11 فروردین امسال اعلام شد که مرحله دوم ثبت‌نام نوبت دوم آزمون سراسری ۱۴۰۴ از روز شنبه ۱۶ فروردین از طریق سایت سازمان سنجش آموزش کشور آغاز می‌شود. دیروز، مدیر‌کل روابط‌‌عمومی سازمان سنجش آموزش کشور از نام‌نویسی بیش از ۵۷۸ هزار داوطلب در مرحله اول ثبت‌نام کنکور ۱۴۰۴ خبر داد.
این در حالی است که بسیاری از دانش‌آموزان همچنان در بلاتکلیفی و نگرانی به سر می‌برند. نسترن به «شرق» می‌گوید: «من یک دانش‌آموزم، کسی که تمام آینده‌اش به درس‌خواندن و کنکور بستگی دارد. این روزها، تغییراتی که در شیوه برگزاری امتحانات نهایی و تأثیر آن بر کنکور ایجاد شده، فشار زیادی روی من و خیلی از دانش‌آموزان دیگر گذاشته است. چیزی که قرار بود جایگزین کنکور شود، نه‌تنها استرس ما را کم نکرد، بلکه چندین برابر بیشتر هم شد. حالا علاوه‌بر کنکور، باید چندین امتحان نهایی را هم با بالاترین نمره ممکن پشت سر بگذاریم، آن‌هم در شرایطی که هنوز زیرساخت‌های لازم برای برگزاری یک آزمون عادلانه و استاندارد فراهم نشده است».
او به نکته دیگری هم اشاره می‌کند: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، نحوه تصحیح اوراق امتحانی است. وقتی آزمون‌ها الکترونیکی نیستند و به دست معلمان تصحیح می‌شود، امکان خطا و سلیقه‌ای نمره‌دادن وجود دارد. این یعنی سرنوشت و آینده ما ممکن است تحت تأثیر یک اشتباه یا قضاوت ناعادلانه قرار بگیرد. حداقل در کنکور، همه چیز مشخص و استاندارد بود. درست است که کنکور سخت بود، اما حداقل می‌دانستیم که نتیجه آن دقیق‌تر و عادلانه‌تر است. هر سال قوانین جدیدی وضع می‌شود که ما را بیشتر در ابهام فرو می‌برد. هنوز مشخص نیست که آیا در آینده کنکور حذف می‌شود یا نه، امتحانات نهایی دقیقا چه تأثیری روی قبولی ما دارند و آیا تغییری در روند پذیرش دانشگاه‌ها ایجاد خواهد شد یا خیر. این شرایط باعث شده ما نتوانیم برای آینده خود برنامه‌ریزی کنیم و مدام نگران تغییرات ناگهانی باشیم».
یکی دیگر از دانش‌آموزان هم به «شرق» می‌گوید: «یکی از موضوعات بحث‌برانگیز، تأثیر امتحانات نهایی پایه یازدهم بر کنکور ۱۴۰۴ و مسئله «عطف به ماسبق نشدن» این مصوبات است. این تغییرات باعث شده دانش‌آموزانی که سال گذشته پایه یازدهم را گذرانده‌اند، احساس نابرابری کنند و ندانند که آیا شامل قوانین جدید می‌شوند یا خیر». به گفته این دانش‌آموز، تعداد زیادی از دانش‌آموزان به دنبال شرکت در کلاس‌های مختلف و کتاب‌های کمک آموزشی‌اند تا معدل خوبی به دست آورند. در شرایطی که اوضاع اقتصادی سخت شده، این هزینه‌ها فشار زیادی به خانواده‌ها وارد کرده: «چرا باید برای بهبود نمرات مجبور به پرداخت هزینه‌های سنگین باشیم؟
چیزی که ما می‌خواهیم، خیلی پیچیده نیست. ما فقط می‌خواهیم یک سیستم آموزشی منصفانه داشته باشیم؛ سیستمی که به ما اجازه بدهد بدون استرس بیش از حد، آینده خودمان را بسازیم. می‌خواهیم آزمون‌ها به شکلی برگزار شوند که امنیت و عدالت در آنها تضمین شده باشد. ما دانش‌آموزان این کشور هستیم، آینده این سرزمین را می‌سازیم، پس نباید با تصمیمات اشتباه، ما را از درس‌خواندن و زندگی در این کشور ناامید کنند». او از مسئولان می‌خواهد تا صدای آنها را بشنوند و تغییرات را به نفع دانش‌آموزان ایجاد کنند، نه اینکه استرس و فشارشان را بالا ببرند.
