چالش‌ها و راهکارهای توسعه هوش مصنوعی در ایران
محمد‌مهدی محمدی، پژوهشگر حوزه استراتژی: پیشرفت سریع فناوری‌های هوش مصنوعی (AI) و تأثیرات عمیق آن بر اقتصاد، جامعه و روابط بین‌المللی، کشورها را بر آن داشت تا از هر اقدامی برای عقب‌نماندن از این فناوری دریغ نکرده و خود را با این تحول عظیم سازگار کنند و برای توسعه آن برنامه‌های متنوعی را طرح ریزی کنند.
محمد‌مهدی محمدی، پژوهشگر حوزه استراتژی: پیشرفت سریع فناوری‌های هوش مصنوعی (AI) و تأثیرات عمیق آن بر اقتصاد، جامعه و روابط بین‌المللی، کشورها را بر آن داشت تا از هر اقدامی برای عقب‌نماندن از این فناوری دریغ نکرده و خود را با این تحول عظیم سازگار کنند و برای توسعه آن برنامه‌های متنوعی را طرح ریزی کنند. از آنجا که در وهله اول پذیرش یک پدیده و فراهم‌کردن شرایط جاری‌سازی و سپس توسعه آن بر اساس چارچوب‌های سیاست‌گذاری در جوامع، از عوامل رویارویی با چالش‌های احتمالی است، ایران نیز در تمام این مراحل با مسائل متنوعی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند که بررسی عمیق، تدوین سیاست‌های کلان و اجرای اصولی آن بیش از پیش مورد انتظار است.
عمده چالش‌های ایران در زمینه توسعه هوش مصنوعی، در دسته‌بندی‌های فرهنگی و اجتماعی، فنی و زیرساختی و قانون‌گذاری قابل بررسی است.
در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی، باور عمیق به اهمیت موضوع در اذهان سیاست‌گذاران و مجریان قوانین، آن‌طورکه در کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد، دیده نمی‌شود. موضوعات، مسائل و مصائب روز اجتماعی و اقتصادی و جدل‌های سیاسی، تمرکز مسئولان ذی‌ربط را از توجه به این حوزه دور کرده است. همچنین در سطوح پایین‌تر جامعه نیز نبود اعتماد کافی به استفاده سکوهای کاربردی داخلی به دلایل متنوع کارکردی یا قوانینی، از‌جمله چالش‌های دسته فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شود.
در حوزه‌های فنی و زیرساختی، به دلایل فاصله‌گرفتن از تکنولوژی‌های روز دنیا و ابزارهای راهیاب به توسعه AI به دلایلی مثل وجود تحریم‌های ظالمانه و همکاری‌نکردن شرکت‌های معتبر خارجی در تبادل دانش، ضعف فنی به‌وضوح دیده می‌شود. به تبع آن، نداشتن تجهیزات لازم سخت‌افزاری و زیرساختی مزید بر علت شده تا در این قسمت نیز دچار چالش‌های فراوانی باشیم. از این دو که بگذریم، نداشتن داده‌های کافی و قابل اعتماد برای یادگیری الگوریتم‌های هوش مصنوعی، یکی از مهم‌ترین کاستی‌های ما برای پیشرفت در این مسیر است؛ داده‌های متنوعی در حوزه‌های کشاورزی، انرژی، اقتصادی، تولیدی و سلامت. در حوزه قانون‌گذاری نیز می‌توان کمبود قوانین حمایتی، وجود موانع قانونی و به رسمیت نشناختن فعالیت‌های نوآورانه به جهت تفهیم ریسک در همه ابعاد مرتبط با این حوزه، موانع بوروکراتیک و ناکارآمدی مدیریتی را برشمرد.
راهکارهای پیشنهادی: به‌کارگیری یک رویکرد جامع و چندجانبه با یادگیری از تجارب کشورهای پیشرفته و اتخاذ راهکارهای مؤثر در رفع چالش‌های ذکر‌شده، می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران اصلی در زمینه هوش مصنوعی تبدیل کند. این اقدامات نه‌تنها به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و ارتقای سطح رضایت عمومی منجر شود.
برنامه‌های راهبردی همچون سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه که با تأمین مالی پروژه‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و ایجاد مراکز تحقیقاتی تخصصی، حمایت از استارتاپ‌ها و برگزاری مسابقات فناوری و توسعه نیروی انسانی متخصص با برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی برای ارتقای مهارت‌های نیروی انسانی در زمینه هوش مصنوعی و همکاری با دانشگاه‌های معتبر جهانی و ایجاد برنامه‌های تبادل دانش می‌تواند مؤثر واقع شود. تشویق به نوآوری و کارآفرینی و فرهنگ‌سازی در این زمینه و تقویت سکوهای داخلی نه از مسیر صرفا مالی بلکه به جهت دخالت‌نکردن در فرایندهای تصمیم‌گیری داخلی و سیاست‌گذاری، تدوین و تصویب قوانین مانع‌زدا، عدم مانع‌تراشی‌های غیرقانونی و حمایت‌های قضائی یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی است.
تدوین و اجرای رویکرد جامع در حکمرانی داده و مدیریت داده‌محور در سطح کلان که نبود آن از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی کشورمان ذکر شد نیز ابزاری بسیار کاربردی و لازم برای توسعه هوش مصنوعی در ایران است که باید با عزمی راسخ از سوی سیاست‌گذاران و مجریان برنامه‌های کلان در دستور کار قرار گیرد.
