آب؛ اسلحه جدید اسرائیل در غزه

استفاده جنگ‌افزاری یا Weaponization، به اقدامی اطلاق می‌شود که از یک منبع ضروری بشری به‌عنوان اسلحه، استفاده نظامی یا سیاسی شود؛ هرچند در تاریخ جنگ بشر، همواره تحریم نیازهای اساسی مانند آب و غذا، ابزار غلبه جنگی و سلطه بوده است؛ اما در دنیای مدرن این اقدام صریحا برخلاف قوانین و هنجارهایی است که جهان برای محافظت از بشریت در زمان جنگ ایجاد کرده است. غیرانسانی‌ترین استفاده ابزاری در جنگ، استفاده از آب به‌عنوان اسلحه در قبال دشمن است که ضروری‌ترین نیاز بشر است. البته در شرایطی که افراد غیرنظامی، کودکان، بیمارستان‌ها و اردوگاه پناهندگان از سوی رژیم سفاک صهیونیستی هدف مستقیم قرار می‌گیرد، استفاده از آب به‌عنوان اسلحه Water Weaponization شاید عجیب به نظر نیاید؛ اما نگاهی عمیق به قوانین بین‌الملل از یک سو و شرایط منابع آب منطقه غزه، از سوی دیگر عمق فاجعه و عواقب بعدی این اقدام را روشن خواهد کرد. اهمیت ویژه و مزیت نسبی منطقه غزه زمانی روشن می‌شود که به ویژگی منابع آب شیرین خاص آن، شهرت تاریخی داشته است. چاه‌های کم‌عمق منبع کافی آب شیرین و حیات‌بخشی بود که حیات ساکنان غزه و فاتحان و ارتش‌هایی را که از 600 سال قبل از میلاد تا جنگ جهانی در آن منطقه سیطره داشتند، برای هزاران سال همواره حفظ و تأمین می‌کرده است؛ اما بحران آبخوان غزه پس از هزاران سال از زمانی آغاز شد که صدها هزار فلسطینی پس از تشکیل دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸ از سر اجبار به این سرزمین پناه آوردند و منابع آبی محدود این سرزمین مورد استفاده شدید جمعیت پناهنده قرار گرفت. فشار جمعیت پس از اشغال غزه از طرف اسرائیل افزایش بیشتری یافت و در همه این دوران، دولت اشغالگر اسرائیل عامل اصلی بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب شده است. حتی قبل از هفتم اکتبر و شروع کشتار فلسطینیان، تقریبا تمام آب غزه آلوده و غیرقابل شرب اعلام شده بود. مطالعه‌ای که در اوایل سال میلادی جاری منتشر شد، نشان داد که ۹۷ درصد از منابع آب‌ زیرزمینی غزه از استاندارد توصیه‌شده نیترات و کلرید تعیین‌شده به واسطه دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی برای آب آشامیدنی به مراتب بالاتر بوده است. فاجعه‌بارتر آنکه یک مطالعه جدید اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد مقادیر تکان‌دهنده‌ای از باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک AMR یا «ابرمیکروب‌ها» در آب مورد استفاده بیمارستان‌ها و حتی مقدار به مراتب بیشتری در فاضلاب خروجی بیمارستان‌ها یافت شده است.

 این به آن معنی است که اگر ساکنان غزه را انفجار و آوار فورا از بین نبرد، قطعا شیوع عفونتی که از نتیجه مقاومت در قبال آنتی‌بیوتیک‌ها ایجاد شده، آنها را خواهد کشت.

زمانی که پیمان اسلو در سال ۱۹۹۵ بین اسرائیل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین منعقد شد، بسیاری امیدوار بودند که یک کشور فلسطینی در کرانه باختری و غزه در کنار اسرائیل به حیات خود ادامه دهد و اصلاحاتی در سیستم تأمین منابع آب انجام شود؛ اما ایجادنشدن صلح پایدار و‌ فشار فزاینده جمعیت منابع آب غزه را بیش‌از‌پیش و از دو‌ سو تهدید کرد. از یک سو آب شور از دریای مدیترانه به داخل آبخوان آب شیرین غزه نفوذ می‌کرد و از سوی دیگر فاضلاب تصفیه‌نشده از بالا به داخل منبع آب وارد و‌ آبخوان را آلوده می‌کرد.

بر‌اساس مطالعه و تحلیل بانک جهانی در سال ۲۰۰۹، بزرگ‌ترین عامل مخرب بخش آب در کرانه باختری و غزه عوامل بیرونی (برون‌زا) قلمداد شده که ناشی از اجرانشدن روند سیاسی اسلو و ادامه اشغال اسرائیل بود.

در غزه، مجموعه‌ای از حملات اسرائیل طی درگیری‌های خشونت‌آمیز با حماس از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۱، مقامات را مجبور به بازسازی زیرساخت‌های آبی کرد که در طی حملات آسیب دیده بود و برنامه‌های جدیدی برای تاب‌آوری سیستم‌ و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها پیش‌بینی شده بود که همگی رها شد؛ بنابراین ساکنان غزه مجبور بودند آب آشامیدنی خود را از مراکز محدود آب‌شیرین‌کن که تنها 15 درصد نیاز را تأمین می‌کرد یا‌ آب بسته‌بندی وارداتی از مصر، تأمین کنند. بخشی از آب لازم برای شست‌وشو نیز از چاه‌های خصوصی کشاورزی و منابع آب شهری (که حدود 13 درصد آن از اسرائیل خریداری می‌شد) تأمین می‌شد. اما با تجاوز وحشیانه و نسل‌کشی که پس از هفتم اکتبر آغاز و با «محاصره کامل» غزه ادامه یافت، عملا دسترسی آنان به سوخت، آب و مواد غذایی قطع شد و وضعیت فاجعه‌آمیزی را ایجاد کرد که در نیم‌قرن اخیر بی‌سابقه بود. به نحوی که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که مردم غزه عملا از «چرخه حیات» خارج شده‌اند! در‌حالی‌که هر انسان دست‌کم به یک گالن آب شرب در روز و ۲۰ گالن برای شست‌وشو و ادامه حیات با‌عزت احتیاج دارد. هزاران نفر از مردمی که به اردوگاه‌ها آواره شده‌اند، مجبورند تنها چند توالت مشترک داشته باشند. این در حالی است که سوخت کارخانه‌های تصفیه فاضلاب تمام شده است و فاضلاب تصفیه‌نشده اکنون همراه با فلزات سنگین و فسفر که روی نوار غزه می‌بارد، مخلوط شده و به داخل مخزن طبیعی آبخوان غزه نفوذ می‌کند. اثرات بمباران چنان گسترده است که ده‌ها هزار کودک نوپا هم‌اکنون از اسهال حاد رنج می‌برند. به گفته سازمان بهداشت جهانی و یونیسف به نظر می‌رسد زمان زیادی طول نخواهد کشید که بیماری وبا و دیگر بیماری‌های مسری به‌ صورت گسترده در منطقه شایع شود و تعداد زیادی از کودکان برجامانده از بمباران‌ها را از بین ببرد.

به گفته گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل آنچه هم‌اکنون در غزه در حال وقوع است، از نظر دسترسی به آب، وضعیتی «فاجعه‌بار» و «جنایت علیه بشریت» است.

بر‌اساس مفاد کنوانسیون ژنو، مربوط به شرایط جنگی، اسرائیل به‌عنوان قدرت اشغالگر موظف است تا همه اقدامات لازم را برای بازگرداندن نظم عمومی تأمین و بازگشت به زندگی عادی را برای همه شهروندان غزه تضمین کند. جدای از تعریف حقوق اسیران جنگی و غیرقانونی‌بودن شکنجه، این قوانین خواستار حفاظت از «مایحتاج اولیه و ضروری برای بقای جمعیت غیرنظامی» به‌ویژه آب هستند (CIHL، قانون 54 و قطع‌نامه ۲۵۷۳ (۲۰۲۱) بند 3 شورای امنیت سازمان ملل متحد) و کادر تعمیراتی شبکه آب آشامیدنی (CIHL، قانون 56). توصیه اصلی که هم‌اکنون باید براساس اصول عهدنامه ژنو، اصل ۱۷ (۴) از سوی سازمان‌های بین‌المللی اعلام شود: «آتش‌بس آب» است. این امر از طرف‌های درگیر می‌خواهد تا درباره عبور امن پرسنل امداد بشردوستانه برای فعالیت‌های مرتبط با آب و دیگر فعالیت‌ها، همان‌طور که در سال 2014 بین روسیه و اوکراین ترتیب داده شد، مذاکره کنند. اکثر دیگر کشورهای جهان خواستار این شدند که اساسا همین اتفاق در غزه نیز روی دهد. آتش‌بس (برای دسترسی به آب)، فرصتی فراهم می‌آورد تا کشتار دسته‌جمعی به تأخیر افتاده و اقدمات راه‌اندازی شبکه آب آشامیدنی برای مراحل پس از درگیری آماده شود.

به گفته گزارشگر ویژه سازمان ملل، هر ساعتی که می‌گذرد و اسرائیل اجازه دسترسی نوار غزه به آب آشامیدنی را نمی‌دهد، نقض آشکار قوانین بین‌المللی است و در اطلاعیه‌ای از رژیم صهیونیستی خواسته است که دسترسی مردم غزه به سوخت و آب آشامیدنی را آزاد کرده و شبکه‌های تأمین و توزیع آب و راه‌اندازی مراکز آب‌شیرین‌کن در منطقه تحت محاصره را سریعا راه‌اندازی کند.

منابع و مآخذ:

1-https://ceobs.org/anti-microbial-resistance-in-gaza-and-the-

ecology-of-war/

2-https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/ 81ed8877-7657-5e65-a01d-440ba26b3c3d

3-https://www.genevawaterhub.org/resource/geneva-list-principles-

protection-water-infrastructure

* نماینده دایم و سفیر سابق در سازمان خواروبار جهانی FAO