خورشید علت اختلالات شدید رادیویی در زمین

فوران یک شراره خورشیدی کلاس X1.1 در ۲۸ مارس، باعث اختلالات شدید رادیویی در نیمکره روشن زمین و هشدار درباره فعالیت‌های خورشیدی آینده شد.

به گزارش لایوساینس، یک شراره خورشیدی قدرتمند کلاس X1.1 در تاریخ ۲۸ مارس ۲۰۲۵ از سطح خورشید آزاد شد که باعث قطع امواج رادیویی در سراسر آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و اقیانوس اطلس شد.

دانشمندان موفق شدند این شراره عظیم را در همان لحظه فوران مشاهده کنند. این رویداد، درست پیش از آن رخ داد که خاموشی رادیویی در دو قاره را به دنبال داشت.

ویدئویی که توسط ماهواره GOES-16 ضبط شده است که به‌طور مشترک توسط ناسا و اداره ملی اقیانوسی و جوی (NOAA) اداره می‌شود، شراره خورشیدی کلاس X را نشان می‌دهد که در تاریخ ۲۸ مارس، حدود ساعت ۱۱:۲۰ صبح به وقت شرقی(EST) از یک لکه خورشیدی در سطح خورشید فوران کرد.

این شراره خورشیدی کلاس X1.1 که از لکه خورشیدی AR4046 آزاد شد، نخستین شراره کلاس X است که خورشید از اوایل فوریه تاکنون منتشر کرده است.

مرکز پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوای فضایی NOAA در بیانیه‌ای اعلام کرد: «یک شراره خورشیدی قدرتمند(R3) رخ داد و در کلاس X1.1، حدود ساعت ۱۱:۲۰ صبح به وقت شرقی(۱۵:۲۰ UTC) در تاریخ ۲۸ مارس ۲۰۲۵ به اوج خود رسید. این شراره از ناحیه‌ای در نزدیکی لبه شرقی خورشید، جایی که منطقه AR4046 به‌تازگی در میدان دید قرار گرفته است، منتشر شد.»

این مرکز ویدیوی این فوران را در X(توییتر سابق) منتشر کرد که شراره خورشیدی را همراه با پرتاب جرم تاجی(CME) نشان می‌دهد. CMEها انفجارهای عظیمی از پلاسما و میدان مغناطیسی هستند که از خورشید به فضا پرتاب می‌شوند و معمولاً در جریان شراره‌های خورشیدی رخ می‌دهند. این توده‌های پرسرعت پلاسما در صورتی که در مسیر زمین قرار بگیرند، می‌توانند باعث اختلالات جدی در ماهواره‌ها و شبکه‌های برق شوند.

شراره‌های خورشیدی چگونه زمین را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟

شراره‌های خورشیدی، انفجارهای شدیدی از تابش الکترومغناطیسی هستند که از سطح خورشید فوران می‌کنند و معمولاً از نواحی مغناطیسی فعال مانند لکه‌های خورشیدی سرچشمه می‌گیرند. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که میدان‌های مغناطیسی خورشید درهم‌تنیده، شکسته و دوباره متصل شوند و مقدار عظیمی از انرژی به شکل نور، گرما و ذرات باردار آزاد شود.

شراره‌های خورشیدی در مقیاس A، B، C، M و X طبقه‌بندی می‌شوند، که هر کلاس ۱۰ برابر قوی‌تر از کلاس قبلی است. شراره‌های کلاس X قدرتمندترین و نادرترین نوع این پدیده محسوب می‌شوند.

هنگامی که تابش ناشی از یک شراره خورشیدی مستقیماً به سمت زمین هدایت شود، می‌تواند باعث قطع ارتباطات رادیویی در نیمکره‌ای از زمین شود که رو به خورشید قرار دارد. این اتفاق به این دلیل رخ می‌دهد که اشعه‌های ایکس شدید و تابش فرابنفش بسیار قوی حاصل از شراره خورشیدی، لایه یونوسفر زمین را یونیزه می‌کنند.

یونوسفر، که در ارتفاع ۴۸ تا ۹۶۵ کیلومتری از سطح زمین قرار دارد، از چندین لایه تشکیل شده است که امواج رادیویی را منعکس و شکست می‌دهند و امکان انتقال سیگنال‌های رادیویی با فرکانس بالا(HF) در سراسر جهان را فراهم می‌کنند، اما اگر شراره‌های خورشیدی، لایه D(پایین‌ترین بخش یونوسفر) را یونیزه کنند، امواج رادیویی به‌جای انعکاس، جذب می‌شوند. این پدیده باعث تضعیف سیگنال یا حتی قطع کامل ارتباطات رادیویی با فرکانس بالا(HF) در مناطق تحت تأثیر خواهد شد.

مرکز پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوای فضایی NOAA در بیانیه‌ای اعلام کرد:«تضعیف شدید و گسترده سیگنال یا از دست رفتن ارتباطات در باندهای فرکانسی بالا(HF) در بیشتر مناطق نیمکره روشن زمین بلافاصله رخ داده است. کاربران امواج رادیویی HF ممکن است برای چند دقیقه تا چند ساعت در مناطق تحت تأثیر، با قطع ارتباط یا اختلالات جدی مواجه شوند.»

پس از این شراره خورشیدی، یک پرتاب جرم تاجی (CME) نیز به‌سرعت رخ داد.

معمولاً CMEها چند روز پس از یک شراره خورشیدی به زمین می‌رسند و در صورت برخورد با میدان مغناطیسی زمین، می‌توانند طوفان‌های ژئومغناطیسی ایجاد کنند. این طوفان‌ها باعث ظهور شفق‌های قطبی شده و در موارد شدید، می‌توانند ماهواره‌ها را از کار بیندازند، تجهیزات مبتنی‌بر GPS را مختل کنند و حتی منجر به خاموشی‌های گسترده در شبکه‌های برق شوند.

این CME تازه آزاد شده انتظار نمی‌رود که به زمین برخورد کند، بنابراین در روزهای آینده طوفان ژئومغناطیسی پیش‌بینی نمی‌شود.

مرکز پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوای فضایی NOAA در پستی در X اعلام کرد:«به‌نظر می‌رسد این CME مستقیماً به سمت زمین نباشد، اما تحلیل‌ها همچنان ادامه دارد تا از عدم تأثیرات جانبی اطمینان حاصل شود.»

احتمال فوران‌های شدیدتر در روزهای آینده

لکه خورشیدی AR4046 که باعث ایجاد شراره خورشیدی X1.1 و CME شد، در حال چرخش به سمتی است که مستقیماً روبه‌زمین قرار خواهد گرفت. این بدان معناست که اگر این لکه خورشیدی شراره‌های بیشتری یا CMEهای جدیدی منتشر کند، احتمالاً مستقیماً به زمین برخورد خواهند کرد.

رایان فرنچ، اخترفیزیکدان خورشیدی، در پستی در X نوشت:«منطقه منشأ شراره در هفته آینده روبه‌زمین خواهد چرخید. فعالیت شدید خورشیدی بیشتری در پیش است!»

علاوه بر این، لکه خورشیدی جدیدی با نام AR4048 نیز در حال چرخش به سمت زمین است و انتظار می‌رود که در روزهای آینده شراره‌های خورشیدی قدرتمند و CMEهای جدیدی تولید کند.

براساس تحلیل‌های مرکز پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوای فضایی، احتمال وقوع یک شراره کلاس X دیگر بین ۳۱ مارس تا ۲ آوریل حدود ۱۵٪ است که عمدتاً به دلیل فعالیت لکه خورشیدی AR4048 خواهد بود.