تاریخ پول

شرق: در کتاب «برآمدن پول: تاریخ مالی جهان»، نیل فرگوسن، مورخ مشهور و استاد تاریخ اقتصاد، مسیر پول را در تاریخ بشر دنبال می‌کند. او برای روایت داستان تکامل مالی، از ریشه‌های آن در بین‌النهرین باستان گرفته تا آخرین تحولات مربوط به آنچه او آن را مالیه (فایننس) سیاره می‌نامد، رَد پول را پیگیری می‌کند. نان، پول نقد، خمیر، غارت، لوچر یا هر چیز دیگری در این تحلیل مقوله مهمی است. «برای مسیحیان، عشق به آن ریشه همه شرها است. برای ژنرال‌ها پی و اساس جنگ است. برای انقلابیون، این زنجیره کارها است. اما در صعود پول، نیل فرگوسن نشان می‌دهد که مالی در واقع پایه و اساس پیشرفت بشر است. از این گذشته، او تاریخ مالی را به‌عنوان پشتوانه اساسی پشت سر گذاشتن تاریخ نشان می‌دهد. فرگوسن با وضوح و شواهدی که برای او شناخته‌شده است، با نشان‌دادن اینکه از کجا آمده‌اند، کلید مالی مؤسسات و مفاهیم مالی مهم را روشن می‌کند. پول چیست؟ بانک‌ها چه می‌کنند؟ تفاوت بین سهام و اوراق قرضه چیست؟ چرا بیمه یا املاک خریداری می‌کنیم؟ و دقیقا صندوق دادوستد تأمینی چه کاری انجام می‌دهد؟ این تاریخ برای زمان حال است‌». فرگوسن این پرسش را طرح می‌کند که چرا بازار آزاد در برابر فاجعه نمی‌تواند از خود حفاظت کند و به منشأ بحران وام‌های سابپرایم می‌پردازد. فرگوسن معتقد است «از آغاز پیدایی پول کالایی تا پایان دوره نظام پولی یک‌فلزی، پول کالایی تمام‌عیار رایج بود. پول تمام‌عیار، پولی است که ارزش آن به‌عنوان یک کالا در اهداف غیرپولی، معادل ارزش آن در اهداف پولی (به‌عنوان واسطه مبادله) باشد؛ چنان‌که پول‌های کالایی فلزی و غیرفلزی، ارزش پولی و غیرپولی معادل داشته‌اند‌» و می‌نویسد: «در زمان حاکمیت استاندارد طلا، سکه‌های طلا پول تمام‌عیار بودند. سکه‌های پولی تمام‌عیار را معمولا دولت‌ها ضرب و منتشر می‌کردند و ذوب‌کردن آنها برای استفاده غیرپولی، قانونی بود. کشورهایی که از سکه‌های طلا استفاده می‌کردند، با کشف معادن جدید طلا یا کاهش هزینه‌های معدن‌کاوی طلا، دچار تورم اقتصادی می‌شدند. در جوامع ابتدایی به‌ جای استفاده از پول در معاملات، دادوستد به‌صورت پایاپای-‌تهاتری، یعنی تبادل کالا یا خدمت با کالا یا خدمت دیگر، انجام می‌گرفت. اما این نوع معامله معایبی داشت که از مهم‌ترین آنهاست: 1) عدم امکان ذخیره قدرت خرید به دلیل پایین‌آمدن کیفیت کالا یا تغییر سلیقه‌ها که موجب کاهش ارزش مبادله‌ای کالا می‌شده است، ۲) فقدان معیار همگانی برای سنجش ارزش کالاها، ۳) عدم امکان انعقاد قراردادهای مشروط به پرداخت در آینده پول کالایی‌». اما چنان‌که فرگوسن می‌نویسد، برای غلبه بر مشکلات اقتصاد تهاتری، در هر یک از جوامع، کالایی به‌عنوان پول انتخاب شد که به آن پول کالایی گفته می‌شود و نوع پول کالایی به تناسب شرایط جغرافیایی و اقتصادی جوامع متفاوت بود: «در آبادی‌های کنار دریاها، صدف؛ در مناطق سردسیر، پوست حیوانات؛ و در جامعه‌های کشاورزی و دامداری، چارپایان اهلی به‌ویژه گاو. پول فلزی (یا پول کالایی فلزی). پول فلزی، به‌ویژه از طلا و نقره، در تکامل پول کالایی پدید آمد و رایج شد... پول کالایی فلزی از سده هشتم پیش از میلاد تا سده چهاردهم/ بیستم رایج بوده است. سابقه رواج سکه فلزی به قرن هشتم یا نهم پیش از میلاد در لیدیا، واقع در آسیای صغیر، می‌رسد‌». و جالب آنکه‌ در قرن چهارم پیش از میلاد، ایران نخستین کشوری بود که نسبت برابری سکه‌های نقره و طلا را بر مبنای ۱۳۱۲ و یک قرار داد.