بن‌بست‌های دریافت شناسنامه مادرانه
وقتی سراغ مادر ایرانی‌ها می‌روی، بیش از هر چیز کندی روند دریافت شناسنامه کلافه‌شان کرده است. بیش از دو سال از اجرائی‌شدن قانون اعطای تابعیت به مادران ایرانی می‌گذرد؛ اما هنوز مادران ایرانی بسیاری در آرزوی به‌دست‌گرفتن شناسنامه‌شان هستند.
قمر تکاوران*: وقتی سراغ مادر ایرانی‌ها می‌روی، بیش از هر چیز کندی روند دریافت شناسنامه کلافه‌شان کرده است. بیش از دو سال از اجرائی‌شدن قانون اعطای تابعیت به مادران ایرانی می‌گذرد؛ اما هنوز مادران ایرانی بسیاری در آرزوی به‌دست‌گرفتن شناسنامه‌شان هستند. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تا مهرماه 1400 یعنی در مدت دو سال فقط پنج هزار مادر ایرانی موفق به دریافت شناسنامه شده‌اند. تا همین تاریخ 95 هزار نفر برای دریافت شناسنامه ثبت‌نام کرده و تشکیل پرونده داده‌اند. با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شویم که اگر قرار باشد روند دریافت شناسنامه به همین صورت پیش برود، حدود 36 سال طول می‌کشد تا همه آنهایی که تا حالا ثبت‌نام کرده‌اند، بتوانند شناسنامه دریافت کنند. این مدت انتظار یک عمر است و باید برای تسریع این روند فکر کرد. زهرا از تهران در این زمینه می‌گوید: «به خاطر این شناسنامه، بچه‌هایم بدون سرنوشت هستند. هر کجا که می‌روند به بن‌بست می‌خوریم. من تشکیل پرونده دادم. ثبت ازدواج هم کردم. حدود دو سال می‌شود؛ اما اصلا پیگیری نمی‌شود. مرحله‌هایش را طی کردم. هر موقع که می‌روم، می‌گویند باید جواب امنیت بیاید. یک سال می‌شود که منتظر جواب امنیت هستم». طبق گزارش‌ها، از این نظر وضعیت خراسان رضوی و سیستان‌و‌بلوچستان که اتفاقا از استان‌هایی هستند که بیشترین درخواست‌ها را دارند، از بقیه بدتر است. در خراسان روند بسیار کند است و متقاضیان بیش از یک سال است که در انتظار جواب استعلام امنیتی هستند و طبق گفته‌های متقاضیان در این استان اتباع به صورت جداگانه استعلام می‌گیرد و یک بار دیگر ثبت احوال خود این کار را تکرار می‌کند. در سیستان‌و‌بلوچستان تا به حال هیچ شناسنامه‌ای صادر نشده و همه می‌دانیم که وضعیت معیشتی این استان چگونه است و نیاز به داشتن شناسنامه که گروهی را از حداقل‌هایی برای زندگی بهره‌مند کند، از ضروریات است. متقاضیان در این استان می‌گویند پاسخی که می‌شنوند این است که بروید تا دو سال دیگر. سؤال این است که در اداره اتباع سیستان‌و‌بلوچستان چه خبر است که تا به حال نتوانسته حتی یک شناسنامه صادر کند؟
اکتسابی‌ها بلاتکلیف‌اند
با توجه به جزئیاتی که در آیین‌نامه اجرائی قانون اعطای تابعیت به مادران ایرانی اضافه شده است، این قانون مشکل بی‌شناسنامگی مادران ایرانی را کامل حل نخواهد کرد و همچنان این زنان ایرانی هستند که در حق‌شان کم‌لطفی می‌شود. طبق جزئیات آیین‌نامه اجرائی، مادر ایرانی که بعد از تولد فرزندش شناسنامه دریافت کرده باشد، تابعیتش اکتسابی حساب می‌شود و نمی‌تواند برای فرزندانش درخواست تابعیت کند و با این وضعیت بسیاری از این فرزندان بدون شناسنامه باقی خواهند ماند. لیلا از مشهد در‌این‌باره می‌گوید: «من با پسرعمویم ازدواج کرده‌ام که اتباع هست. الان دو تا فرزند دارم. بهم می‌گویند اگر خودت شناسنامه بگیری؛ چون بعد از ولادت بچه‌هایت تابعیت گرفتی، به آنها شناسنامه نمی‌دهند. درصورتی‌که من 20سالگی ازدواج کردم و اگر همان 18سالگی که اقدام کرده بودم، بهم شناسنامه داده بودند، این مشکل پیش نمی‌آمد و می‌توانستم برای بچه‌هایم درخواست بدهم. من چه فرقی با برادرم دارم و چرا نباید بتوانم برای بچه‌هایم شناسنامه بگیرم؟».
آنهایی که هنوز در آمار نیستند
بخشی از مادران ایرانی به دلیل نداشتن مدارک کافی هنوز نتوانسته‌اند تشکیل پرونده بدهند و درخواست‌شان را برای دریافت شناسنامه ثبت کنند. آمارهایی که درمورد تعداد مادران ایرانی منتشر می‌شود، کسانی هستند که تشکیل پرونده داده‌اند و کسانی را که مدارک‌شان کامل نیست، نمی‌بینند. این افراد در صورت نداشتن سند ازدواج، باید برای اثبات زوجیت از طریق دادگاه اقدام کنند و در صورت نداشتن مدرک فرزند باید برای اثبات نسبت اقدام کنند. این قانون قرار بود مشکل ثبت ازدواج را حل کند؛ یعنی اگر کسی ازدواجش شرعی است، هم بتواند برای فرزندش شناسنامه بگیرد؛ اما حالا می‌بینیم که با عقدنامه شرعی برای مراجعان تشکیل پرونده نمی‌دهند و می‌گویند باید از طریق دادگاه برای اثبات زوجیت اقدام کنید. متقاضیان دریافت شناسنامه مادرانه باید ثابت کنند که فرزند این مادر هستند و اگر مدرکی ندارند، باید برای اثبات نسب به دادگاه مراجعه کنند و لازمه گرفتن این تأیید هم آزمایش DNA هست. هزینه این آزمایش در آزمایشگاه‌های مختلف از 800 هزار تومان تا چهار میلیون تومان متغیر است. یک خانواده در این شرایط حقوقی، اقتصادی و معیشتی چطور می‌تواند برای چند فرزند این هزینه سنگین را پرداخت کند؟
*پژوهشگر اجتماعی
