امید ملی و مهاجرت از کشور

احسان هوشمند: انتشار خبری در خبرگزاری آناتولی با عنوان «برگزاری آزمون بورس تحصیلی دبیرستان‌های ترکیه در تهران» بازتاب بسیار وسیعی در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های ایرانی داشت. آناتولی فارسی خبر داد «دانش‌آموزان ایرانی که خواستار تحصیل در مقطع دبیرستان در ترکیه هستند، امروز در آزمون گزینش دانش‌آموزان خارجی که توسط بنیاد معارف و وزارت آموزش‌و‌پرورش ترکیه در چارچوب بورسیه‌های بین‌المللی دانش‌آموزی در تهران برگزار شد، شرکت کردند» و در ادامه نوشت این آزمون در شعبه ایران مؤسسه یونس امره در تهران به دو صورت کتبی و شفاهی برگزار شده است. مؤسسه یونس امره در نقش رایزن فرهنگی ترکیه در حدود 60 کشور جهان دارای نمایندگی است. بنا بر گزارش آناتولی، اغلب این دانش‌آموزان از مناطق محروم و دورافتاده ایران برای تحصیل در دبیرستان‌های امام خطیب ترکیه در آزمون شرکت کرده‌اند. در گزارش بخش فارسی آناتولی، پاسخ تعدادی از والدین و داوطلبان ایرانی منتشر شده است. دو نفر از مصاحبه‌شوندگان بخش فارسی گزارش از شهرهای ایرانشهر، در استان سیستان‌و‌بلوچستان و گمیش‌تپه در استان گلستان هستند. در بخش ترکی استانبولی گزارش، داوطلب دیگری گفته اهل چابهار در استان سیستان‌و‌بلوچستان است. وی اضافه کرده 9 خواهر و برادر، شش برادر و سه خواهر، دارد. خودش دانش‌آموز پایه نهم، حافظ 25 جزء از قرآن و امام‌جماعت در ماه مبارک رمضان است. همچنین در بخش ترکی آناتولی یکی از مسئولان که برای مصاحبه و نظارت بر امتحانات حضور داشت، گفت دانش‌آموزان پذیرفته‌شده در این دبیرستان سفیران ترکیه در سراسر جهان خواهند بود. یکی دیگر از مسئولان این آزمون گفت: 85 داوطلب ایرانی در آزمون شرکت کرده‌اند. وی افزود دانش‌آموزان دبیرستان امام خطیب پس از فراغت از دوره دبیرستان می‌توانند در ترکیه در دانشگاه ادامه تحصیل دهند. این خبر از ابعاد مختلفی شایان تأمل و تحلیل است.

1- ترکیه در دو دهه گذشته سیاست‌های خود را به‌تدریج متوجه نفوذ فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در کشورهای منطقه کرده است. سیاست‌مداران ترکیه طبق تعریفی که از منافع ملی ترکیه دارند، در پی تعمیق ارزش‌های ترکیه در فراسوی مرزها و افزایش نفوذ در دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای همسایه هستند. درباره ایران این سیاست از طرق مختلف درحال پیگیری است. راه‌اندازی شبکه‌های فارسی‌زبان و انتقال پیام‌های فرهنگی از طریق برنامه‌های تلویزیونی و سریال‌ها و دیگر برنامه‌های هنری، تقویت نیروهای علاقه‌مند به ترکیه به‌ویژه گسترش نوعی روایت اسلامی متناسب با رویکردهای حزب حاکم عدالت و توسعه و روایت پان‌ترکیستی از تنوع اقوام ایرانی ازجمله این برنامه‌ها و اهداف است. در دهه گذشته دولت ترکیه با هدف جذب جوانان ایرانی برای ادامه تحصیل در ترکیه از میان استان‌های شمال غرب اقدام به دریافت اسناد رسمی محضری از داوطلبان با ترجمه دادگستری و وزارت خارجه می‌کرد دال بر اینکه داوطلب شهروندی ترک‌زبان است که در استان‌های شمال غرب زندگی می‌کند. تأسیس مراکز متعدد آموزش زبان ترکی استانبولی نیز در این راستا در این مناطق قابل فهم است. حتی در شهری مانند مهاباد نیز این مراکز اقدام به تبلیغ و جذب داوطلب برای دریافت دیپلم زبان ترکی استانبولی می‌کنند. فضای شهری ارومیه و دیگر شهرهای پرجمعیت شمال غرب کشور مملو از تبلیغات برای آموزش زبان ترکی استانبولی و نیز پذیرش دانشجو در ترکیه است. اینکه ترکیه در جهت منافع خود مشغول چه فعالیتی است، موضوع این نوشتار نیست، بلکه این یادداشت متوجه کسانی است که در دوگانه ملت-امت بنا را بر ترجیح دومی گذاشته‌اند. بر اساس این رویکرد، هیچ مشکلی در این حوزه نیست و نباید نگران تبلیغات ترکیه بود؛ چرا‌که بخشی از امت اسلامی یعنی دولت ترکیه، در حال فعالیت در جهان اسلام است. اما اگر بناست از دریچه منافع و مصالح ملی به موضوع توجه کنیم، باید برای مدیریت این شرایط تدبیری کارشناسی پروراند. سال گذشته در‌این‌باره یکی از مسئولان نظامی استان آذربایجان غربی هشداری داده بود که در رسانه‌ها منتشر شد، بدون آنکه نتیجه‌ای عملی در پی داشته باشد.

2- آن‌گونه که به صراحت در گزارش آناتولی آمده است، اغلب این دانش‌آموزان از مناطق محروم و دورافتاده ایران برای آزمون تحصیل در ترکیه ثبت‌نام کرده‌اند. چندنفری که با آناتولی مصاحبه داشتند نیز از هم‌وطنان استان‌های مرزی و اهل سنت هستند. در حوزه دانشگاهی نیز ترکیه همین سیاست را به‌ویژه در شمال غرب ایران تعقیب می‌کند. آمارهای موجود نشان می‌دهد در سال‌های گذشته بر شمار مهاجرت متخصصان ایرانی از کشور افزوده شده و آخرین نظرسنجی‌های موجود نیز نشان می‌دهد از هر سه نفر ایرانی یک نفر میل دارد از ایران مهاجرت کند. میل به مهاجرت در شهر تهران نسبت به سایر مراکز استانی و شهرستان‌ها بیشتر و سپس میل به مهاجرت در مراکز استان‌ها بیشتر از شهرستان‌ها‌ست. ثبت رکورد خرید خانه در ترکیه، افزایش خرید خانه در گرجستان و افزایش تقاضای کادر درمانی و پزشکی کشور برای مهاجرت از کشور از‌جمله موارد دیگری است که نشانگر کاهش امیدواری به آینده کشور از نظر بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. چرا امید در کشور با مسئله مواجه شده است؟ کاهش امید چه پیامدهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی‌ای در پی دارد؟ بازگرداندان امید چه ملزوماتی دارد؟ آیا شرایط برای بازگرداندن امید به جامعه ایران فراهم است؟