به بهانه 25 خرداد روز جهانی آگاهی‌رسانی علیه تبعیض سالمندان

زینب نصیری-مددکار اجتماعی: امروز، روز جهانی آگاهی‌رسانی علیه تبعیض سالمندان است. روزی که فرصت مناسبی برای تلاش در جهت کاهش تبعیض سنی در سطح جامعه است. تبعیض سنی، سیاست‌گذاری یا رفتار نابرابر با افراد سالمند به دلیل سن آنهاست که منجر به ایجاد یا تشدید نابرابری‌ها در سطح جامعه شده و محرومیت سالمندان از حقوق خود را به دنبال دارد. تبعیض سنی موجب حذف آرام سالمندان از فعالیت‌های اجتماعی و انزوای اجتماعی آنها، کاهش کیفیت زندگی و افزایش بیماری‌های دوران سالمندی شده و طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت و صندوق جمعیت ملل متحد، موجب تحمیل خسارت میلیاردی به اقتصاد کشورها می‌شود. بنابراین به منظور سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی صحیح در حوزه سالمندی، درک تبعیض سنی امری ضروری است؛ موضوعی که درک ابعاد و پیامدهای آن در کنار وجود اراده سیاسی در دولت می‌تواند از طریق اصلاح سیاست‌ها و اجرای استراتژی‌های ضدتبعیض موجب کاهش انواع خشونت در سطح جامعه شود.

همراه با رشد جمعیت سالمندی در سراسر جهان، در کشور ایران نیز کاهش میزان رشد جمعیت همراه با افزایش امید به زندگی، موجب افزایش جمعیت سالمندان در سال‌های اخیر شده و این روند رو به رشد ادامه دارد. پیش‌بینی می‌شود در 20 سال آینده بیش از 20 درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل دهند؛ بنابراین توجه به تبعیض و نابرابری‌های سنی در سیاست‌ها، فرایندها و برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی، حمایتی، رفاهی و دسترس‌پذیری به امکانات شهری از اهمیت بسزایی برخوردار است.

یکی از جنبه‌های کلیدی توجه به تبعیض سنی در مقابل سایر اشکال تبعیض، نابرابری و رویکردهای ناعادلانه این است که همه افراد جامعه به‌طور بالقوه در معرض خطر تجربه تبعیض سنی در مقطعی از زندگی خود هستند؛ آن‌هم در مقطعی از زندگی که انتظار می‌رود جامعه بتواند از سویی از تجارب و اندوخته‌های دانشی آنها به‌طور مطلوب استفاده کند و از سوی دیگر از طریق طراحی نظام حمایت اجتماعی توانمندساز بتواند پاسخ‌گوی شهروندان خود که در دهه‌های گذشته در مسیر توسعه کشور تلاش کرده‌اند باشد؛ موضوعی که متأسفانه جدیت آن در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های حاکمیتی دیده نمی‌شود.

اشکال مختلف تبعیض را می‌توان در بعد فردی در قالب قضاوت‌های مبتنی بر سن، کاهش میزان احترام و ادب در محیط خانواده و اجتماع به سالمندان، قرارگرفتن در معرض انواع خشونت‌های جسمی، روانی، مالی و نگرش به سالمندان به‌عنوان افرادی کمتر مفید، مسلط به دانش و آگاهی از مسائل روز، غیراثربخش، غیرمؤثر، وابسته و طرد اجتماعی آنها دید. همچنین حذف‌شدن سالمندان از سیاست‌ها، قوانین و برنامه‌ها، عدم دسترسی مناسب آنها به امکانات شهری، سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی و سرویس‌های ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی، درمانی، اجتماعی و شهری، وجود زیرساخت‌های شهری غیرایمن و آسیب‌زننده به سلامت فیزیکی سالمندان از ابعاد اجتماعی و ساختاری این شکل تبعیض تلقی می‌شود.

نکته نگران‌کننده آنجاست که این اشکال تبعیض سنی به مرور بر روی ادراک فرد از خود و توانایی‌ها و ظرفیت‌هایی که دارد نیز اثر می‌گذارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد افرادی که با کلیشه‌های منفی بیشتری نسبت به خود روبه‌رو می‌شوند، معمولا عزت‌نفس پایین‌تر و احساس سالخوردگی بیشتری را تجربه می‌کنند. همچنین تبعیض سنی به‌عنوان یک عامل استرس‌زای مزمن، می‌تواند بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی سالمندان اثر گذاشته و ضمن ازکارانداختن توانمندی‌های فردی آنها، موجب کناره‌گیری اجتماعی، کاهش مشارکت اجتماعی، احساس تنهایی و در نتیجه تجربه تبعیض بیشتر شود.

در پایان توجه به این نکته ضروری است که در بسیاری اوقات تبعیض سنی به‌صورت ناآگاهانه روی می‌دهد و افراد و دولت‌ها از پیامدهای رفتار و تصمیم‌های تبعیض‌آمیز و گسترش‌دهنده نابرابری‌های اجتماعی خود در جامعه آگاهی ندارند. جلب مشارکت و درگیرکردن همه‌شمول و فراگیر تمامی افراد و گروه‌های جمعیتی در فرایندهای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری می‌تواند ضمن کاهش رویه‌های تبعیض‌آمیز و ناعادلانه، اطمینان از دسترسی برابر و مستمر همه گروه‌های جمعیتی به منابع، فرصت‌ها، خدمات و حمایت‌های جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را افزایش دهد.