«شرق» در گفت و گو با کارشناسان حواشی و متن نشست آنکارا، مسکو و تهران را ارزیابی کرد
ضرورت تداوم هوشمندی در فردای آستانه
ترکیه و روسیه در حاشیه آستانه به دنبال امتیاز گیری از یکدیگر بودند آیا مناسبات دوجانبه برای آنها مهم‌تر از روند آستانه بود؟
روز گذشته روز مهمی برای دیپلماسی ایرانی و منطقه (خاورمیانه) بود. سفر فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، به موازات برگزاری نشست محور آستانه، حکایت از آن دارد که تهران، مسکو و آنکارا نیم‌نگاهی جدی به احیای این روند (آستانه) برای رفع نگرانی‌های خود درباره تحولات جاری در سوریه دارند.
عبدالرحمن فتح الهی: روز گذشته روز مهمی برای دیپلماسی ایرانی و منطقه (خاورمیانه) بود. سفر فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، به موازات برگزاری نشست محور آستانه، حکایت از آن دارد که تهران، مسکو و آنکارا نیم‌نگاهی جدی به احیای این روند (آستانه) برای رفع نگرانی‌های خود درباره تحولات جاری در سوریه دارند. بااینحال، باید در نظر داشت که حضور هم‌زمان رؤسای جمهور ترکیه و روسیه می‌تواند مؤیدی هم بر تشدید اختلاف‌های طرفین بعد از جنگ اوکراین باشد. در همین راستا خروج روسیه از سوریه به واسطه تداوم این جنگ (اوکراین) و آماده‌شدن ارتش ترکیه برای اشغال حلب، سبب شد تا تهران دوباره به سمت محور آستانه برای تعدیل تعارض منافع سه بازیگر عضو این روند متمایل شود. در کنار آنچه گفته شد، این گزاره نیز مطرح است که اساسا اردوغان و پوتین، نه به دلیل حضور در روند آستانه، بلکه با هدف دیدار دوجانبه (روسیه - ترکیه)، خود را به تهران رسانده‌اند؛ خاصه آنکه دیدار مذکور بین رؤسای جمهوری ترکیه و روسیه اولین دیدار این دو بعد از وقوع جنگ اوکراین است. در مجموع آنچه بیان شد، این سؤال به ذهن متبادر می‌شود که آیا اردوغان و پوتین مناسبات دوجانبه بین آنکارا - مسکو را مهم‌تر از روند آستانه می‌دانند؟
در این رابطه علی‌اکبر فرازی در گفت‌وگویی با «شرق» و در پاسخ به پرسش فوق، به‌صراحت از اهمیت مناسبات دوجانبه بین اردوغان و پوتین به واسطه تداوم جنگ اوکراین می‌گوید و تصریح می‌کند که نباید و نمی‌توان این ارزیابی را داشت که رؤسای جمهوری ترکیه و روسیه فقط و صرفا با هدف حضور در نشست سران روند آستانه به تهران آمده‌اند.سفیر پیشین ایران در رومانی، درباره تحولات جنگ اوکراین و تأثیر مستقیم و جدی آن بر خاورمیانه با محوریت سوریه تصریح می‌کند که خروج روسیه از این کشور (سوریه) و جایگزین‌شدن آن با نیروهای ایرانی و ارتش بشار اسد، نگرانی پررنگی در ترکیه و شخص اردوغان ایجاد کرده است؛ تا جایی که ارتش ترکیه خود را برای تجاوز جدید به سوریه و اشغال حلب آماده می‌کند. از این‌رو، اردوغان سعی دارد نه از مسیر روند آستانه، بلکه از طریق دیدار رو‌در‌رو با پوتین، شرایطی را رقم بزند که بتواند از یک طرف نسبت به جایگزین‌شدن ایران و نیروهای بشار اسد وقفه‌ای ایجاد کند و از طرف دیگر فضا را برای گسترش نفوذ خود با اشغال حلب فراهم کند. این در حالی است که به باور محسن پاک‌آیین، علاوه بر اهداف دوجانبه اردوغان و پوتین برای سفر به ایران، بدون شک حضور در روند آستانه با هدف مدیریت تحولات سوریه، ترسیم آینده‌ای درست و استقرار صلح، ثبات و امنیت در این کشور نیز مهم‌ترین و محوری‌ترین اهداف سفر رؤسای جمهوری ترکیه و روسیه به تهران است. سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان در ادامه نکات خود این مسئله را نیز گوشزد می‌کند که نمی‌توان منکر اختلاف‌های جاری بین سه بازیگر روند آستانه درخصوص تحولات سوریه بود؛ به‌ویژه که بعد از وقوع جنگ اوکراین و تداوم این جنگ، شرایطی برای هر سه کشور و به‌خصوص روسیه و ترکیه رقم خورده که بر دامنه اختلاف‌ها افزوده شده است. بااینحال، نفس حضور پوتین و اردوغان در ایران و برگزاری نشست سران آستانه، گامی مهم در مسیر حل اختلاف‌ها و کاهش تضاد و تعارض منافع بین این سه کشور مهم خواهد بود. در ضمن، برگزاری منظم و متناوب این نشست، به‌خصوص در سطح سران که باید ادامه یابد، علاوه بر اجرائی‌کردن مصوبات و خروجی نشست‌ها، بی‌شک به جلوگیری از برخی سوء‌تفاهم‌ها و عدم وقوع اتفاق‌هایی مانند حمله احتمالی ارتش ترکیه به شمال سوریه و اشغال حلب می‌انجامد.
اهمیت گفته‌های رهبر انقلاب در دیدار با اردوغان و آینده ترکیه بعد از حمله احتمالی به شمال سوریه
روز گذشته و در جریان دیدار رجب طیب اردوغان با رهبر انقلاب، نکاتی بسیار کلیدی از سوی رهبری درباره تحولات منطقه و اقدامات و مواضع آنکارا از قفقاز جنوبی تا سوریه مطرح شد. رهبری در دیدار با رئیس‌جمهور ترکیه، مسئله تمامیت ارضی سوریه را بسیار مهم برشمردند و با اشاره به برخی نقل‌‌قول‌ها مبنی بر حمله نظامی به شمال سوریه تأکید کردند: این کار (حمله به سوریه) قطعا هم به ضرر سوریه، هم به ضرر ترکیه و هم به ضرر منطقه است و اقدام سیاسی مورد انتظار از جانب دولت سوریه را نیز محقق نخواهد کرد. رهبر انقلاب در ادامه به‌صراحت بیان کردند با مسدود‌شدن مرز ایران و ارمنستان مخالفیم.
راجع به ارزیابی اهمیت این دیدار و نکات مطرح‌شده، فرازی در ادامه گپ‌و‌گفتش با «شرق» نگاهی متفاوت را پیش می‌کشد و تصریح می‌کند که با وجود دیدار دیروز (سه‌شنبه) اردوغان با مقام معظم رهبری و ذکر نکات بسیار مهم و کلیدی رهبر انقلاب که درست و ناشی از تحلیل دقیق ایشان از تحولات منطقه از قفقاز تا خاورمیانه و سوریه بود اما ترکیه و شخص اردوغان عملا در وضعیت نه‌چندان مناسبی، چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ سیاسی قرار دارد؛ درگیرشدن با تورم حدود 80درصدی و جایگاه متزلزل اردوغان در جامعه سیاسی ترکیه، آن‌هم در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه برای ژوئن سال 2023(خرداد1402) یقینا باعث خواهد شد رئیس‌جمهور ترکیه، نه به حرف‌های تهران گوش دهد و نه به خروجی نشست دیروز سران آستانه اهمیت دهد بلکه آنچه تعیین‌کننده رفتار ترکیه در سوریه خواهد بود فقط به تأثیرگذاری اشغال حلب و به تبع آن ارتقای وزن اردوغان در جامعه ترکیه و همچنین انحراف در افکار عمومی این کشور (ترکیه) از مشکلات اقتصادی و معیشتی است.
در مقابل پاک‌آیین هم با گریزی به دیدار دیروز سه‌شنبه اردوغان با رهبری خاطرنشان می‌کند که نکات مطرح‌شده از زبان رهبر معظم انقلاب خطاب به رئیس‌جمهور ترکیه بسیار درست و دقیق بود؛ بنابراین اگرچه این احتمال وجود دارد که اردوغان به دلایل متعدد به‌خصوص دلایل داخلی از مشکلات اقتصادی تا آماده‌شدن برای انتخابات ریاست‌جمهوری اهمیتی به نگاه درست جمهوری اسلامی ایران ندهد و کماکان خود را برای حمله به سوریه و اشغال حلب آماده کند اما بی‌شک آنچه رهبر انقلاب درخصوص تبعات مخرب حمله به شمال سوریه عنوان داشتند دامن اردوغان را خواهد گرفت. چون حمله به شمال سوریه، نه به نفع ترکیه، نه به نفع سوریه و نه به نفع امنیت کل منطقه خاورمیانه خواهد بود.
سفیر پیشین ایران در تایلند و آذربایجان برای تشریح این نگاه خود در گفت‌وگو با «شرق» به تبعات حمله احتمالی ارتش ترکیه به سوریه و اشغال حلب اشاره می‌کند و بیان می‌دارد که در سایه ارزیابی درست مقام معظم رهبری قطعا هرگونه اقدامی از سوی ترکیه و اردوغان برای اشغال حلب برخلاف ارزیابی و محاسبات آنکارا می‌تواند ناامنی را به داخل ترکیه تسری دهد، خصوصا آنکه اکنون اردوغان مشکلات جدی هم با کردهای ترکیه علاوه بر کردهای سوریه دارد و قطعا حمله به حلب بر شدت اختلافات و شدت واکنش کردهای ترکیه و سوریه دامن خواهد شد، این در حالی است که مشکلات اقتصادی و معیشتی هم در ترکیه به‌شدت پررنگ‌تر شده است و توان آنکارا برای ماجراجویی‌های جدید در سوریه با اشغال حلب به‌شدت کاهش پیدا کرده است و این ماجراجویی‌ها می‌تواند خود هزینه‌هایی گزاف روی دست اردوغان در آستانه انتخابات بگذارد.
پاک‌آیین پیرو تحلیل خود می‌افزاید: نباید فراموش کرد که نادیده‌گرفتن مصوبات دیروز نشست سران آستانه و همچنین مواضع جمهوری اسلامی ایران درخصوص تحولات سوریه از جانب ترکیه باعث خواهد شد علاوه بر تشدید ناامنی در سوریه و ترکیه و بغرنج‌ترشدن چالش‌های معیشتی، جایگاه سیاسی اردوغان هم در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده بیش‌از‌پیش متزلزل شود؛ چراکه کردها هم به‌عنوان بخش لاینفک جامعه ترکیه از وزن قابل‌قبولی برخوردارند، همچنان‌که در ادوار پیشین انتخابات، کردها سهم بسزایی در سمت‌و‌سودهی به جریان انتخابات ترکیه داشته‌اند.
احتمال دورخوردن ایران در تهران؟!
با وجود آنکه بعدازظهر دیروز سه‌شنبه نشست سران محور آستانه برای هفتمین بار و با وقفه‌ای حدود دو ساله برگزار شد و در پایان هم شاهد صدور بیانیه مشترک و مصوباتی هم بودیم اما در‌این‌بین این گزاره تحلیلی مطرح است که آنچه تعیین‌کننده در تحولات سوریه خواهد بود، به دیدار دوجانبه پوتین و اردوغان و بده‌بستان‌های پشت پرده آنکارا - مسکو بازمی‌گردد.
در همین راستا علی‌اکبر فرازی احتمال دورخوردن ایران را توسط ترکیه و روسیه دور از ذهن نمی‌داند. این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل پیرو نکات قبلی بر این مهم تأکید دارد که چون تأثیرگذاری مناسبات و دیدار دوجانبه رؤسای‌جمهور ترکیه و روسیه به‌مراتب بیشتر از نشست دیروز سران روند آستانه، مصوبات و بیانیه مشترک آن است، از این جهت بی‌شک ناگفته‌های محرمانه در دیدار دوجانبه اردوغان و پوتین هم می‌تواند سمت‌و‌سوی آینده سوریه را مشخص کند.
سفیر اسبق ایران در مجارستان و قبرس با تکرار ادعای پیشین خود مبنی بر اهمیت‌ندادن آنکارا به خروجی نشست آستانه و تلاش‌های ایران برای دعوت از فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، بار دیگر پای تأثیر جنگ اوکراین بر تحولات خاورمیانه و آینده سوریه را پیش می‌کشد؛ در همین راستا عنوان می‌کند که چون تداوم و تشدید جنگ اوکراین سبب شده است عملا توان روسیه برای پاسخ‌گویی به تحرکات ناتو با هدف حضور در کنار مرزهای روسیه به‌واسطه عضویت سوئد و فنلاند به‌شدت کاهش پیدا کند، پوتین سعی دارد ذیل دیدار دوجانبه‌اش با اردوغان در تهران از نفوذ آنکارا در ناتو برای مدیریت و نوعی تعدیل تحرکات ناتو با هدف ناامن‌سازی مرزهای روسیه استفاده کند؛ در نتیجه این امکان وجود دارد که کرملین مجبور به امتیازدهی در برابر آنکار پیرامون سوریه، قفقاز جنوبی و... شود.
سفیر پیشین کشورمان در رومانی به بخش دیگری از تحلیل خود می‌پردازد و به دنبال آن بیان می‌دارد که ترکیه هم به موازات روسیه سعی دارد در سایه جنگ اوکراین و نیاز وافر پوتین به آنکارا، شرایطی را رقم بزند که به تحقق منافع اردوغان منجر شود؛ بنابراین آنکارا در تلاش است از روسیه امتیازاتی را بگیرد؛ اما برای رسیدن به این نقطه، ترک‌ها هم باید امتیازاتی را به پوتین بدهند؛ چون که چراغ سبز کرملین درخصوص افزایش واردات گندم و غلات بعد از جنگ اوکراین و نیاز جهانی به این کالای راهبردی و همچنین مسئله انرژی از‌جمله حوزه‌های نیاز ترکیه به روس‌هاست. ازاین‌رو باید اذعان کرد که اهمیت این دیدار دوجانبه بین رؤسای جمهور ترکیه و روسیه به‌مراتب بیشتر از نشست دیروز سه‌شنبه سران آستانه و بیانیه مشترک آن است. حال در چنین شرایطی و با این بده‌بستان‌ها در سایه دیدار دوجانبه اردوغان و پوتین نباید و نمی‌توان احتمال دورخوردن ایران را از نظر دور داشت؛ بنابراین ایران باید این هوشمندی را به کار بگیرد که با نوعی دیپلماسی دقیق و منعطف عملا مانع از دور‌خوردنش از سوی آنکارا و مسکو در سوریه، قفقاز جنوبی و دیگر حوزه‌ها شود.
در برابر آنچه مطرح شد، محسن پاک‌آیین نگاهی متفاوت و حتی متضاد دارد؛ چراکه به باور سفیر پیشین کشورمان در زامبیا، ایران با استفاده از امتیاز میزبانی نشست سران محور آستانه و همچنین هوشمندی پیرامون دعوت از فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، برای حضور در حاشیه نشست سران این روند (آستانه)، فضایی را شکل داده است که از یک سو تا حدی مانع از حمله احتمالی ارتش ترکیه به سوریه و اشغال حلب می‌شود؛ چراکه با نزدیک‌کردن دو طرف (دمشق و آنکارا) در تهران سعی دارد با پیگیری نقش واسط، میانجی و پیغام و پسغام، نگرانی‌های سوریه و ترکیه را کاهش دهد، چنان‌که حسین امیرعبداللهیان دوشنبه هفته جاری هم دوباره بر این مسئله تأکید داشت و در دیگر سو باید این مهم را در نظر گرفت که ایران با برخی اقدامات خود در سایه تعمیق روابط دوجانبه با ترکیه به دنبال آن است که مانع از دورخوردن در محور آستانه شود؛ کما‌اینکه مقامات ایران و ترکیه دیروز سه‌شنبه در حضور رؤسای جمهور دو کشور هشت سند و یادداشت تفاهم همکاری در موضوعات متنوع سیاسی، اقتصادی، ورزشی و فرهنگی امضا کردند.
پوتین و کشاندن پای ایران به جنگ روسیه
آن‌گونه که مطرح است، پوتین با حضور در ایران سعی دارد به هر نحوی که شده پای ایران را به شکل مستقیم و رسمی در جنگ اوکراین باز کند، آن هم در شرایطی که پیش از حضور رئیس‌جمهور روسیه در ایران شاهد انتشار اخبار و ادعاهایی مبنی بر ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه با هدف به‌کارگیری در جنگ اوکراین بودیم.
پاک‌آیین در ادامه گفت‌وگو با «شرق» درباره همین مسئله به هوشمندی جمهوری اسلامی در حوزه سیاست خارجی اشاره می‌کند و پیرو آن هرگونه ادعایی مبنی بر ارسال سلاح و پهپاد از سوی ایران به روسیه را یک طرح آمریکایی با هدف ایجاد هزینه بر تهران در سایه اختلاف بین ایران و اوکراین می‌داند؛ چراکه این‌گونه ادعاها باعث شکل‌گیری یک فضای روانی منفی در جامعه جهانی نسبت به ایران خواهد شد تا جمهوری اسلامی در موضع ضعف و انزوای دیپلماتیک قرار بگیرد.
سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان خاتمه نکاتش را به تحرکات ایران برای به شکست کشاندن این دست تلاش‌های ایالات متحده اختصاص می‌دهد و تأکید دارد که مقامات وزارت امور خارجه و شخص حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با همتای اوکراینی خود اساسا مسئله ارسال پهپاد ایرانی به روسیه برای به‌کارگیری در جنگ اوکراین را رد کرد تا به نگرانی کی‌یف در این زمینه پایان دهد. در‌عین‌حال نباید فراموش کرد که تا به اکنون آمریکایی‌ها و شخص جیک سالیوان برای ادعایی که مطرح کرده‌اند، هیچ‌گونه مدرک قابل قبولی نشان نداده‌اند؛ بنابراین همه چیز در حد یک گمانه‌زنی و شیطنت سیاسی و رسانه‌ای است. اینها علاوه بر آن است که تهران از ابتدای جنگ اوکراین بارها و بارها عنوان کرده است که مخالف آغاز و ادامه آن است و حتی به دنبال میانجیگری و میزبانی برای پایان‌دادن به جنگ در اوکراین است. از طرف دیگر سیاست اصولی ایران همواره در چهار دهه گذشته مخالفت با هرگونه جنگی در هر جای جهان بوده است؛ پس نه ایران قطعا پای خود را به جنگ اوکراین باز خواهد کرد و نه پوتین سعی دارد تهران را به این جنگ بکشاند.
اهمیت گفته‌های رهبر انقلاب در دیدار با اردوغان و آینده ترکیه بعد از حمله احتمالی به شمال سوریه
روز گذشته و در جریان دیدار رجب طیب اردوغان با رهبر انقلاب، نکاتی بسیار کلیدی از سوی رهبری درباره تحولات منطقه و اقدامات و مواضع آنکارا از قفقاز جنوبی تا سوریه مطرح شد. رهبری در دیدار با رئیس‌جمهور ترکیه، مسئله تمامیت ارضی سوریه را بسیار مهم برشمردند و با اشاره به برخی نقل‌‌قول‌ها مبنی بر حمله نظامی به شمال سوریه تأکید کردند: این کار (حمله به سوریه) قطعا هم به ضرر سوریه، هم به ضرر ترکیه و هم به ضرر منطقه است و اقدام سیاسی مورد انتظار از جانب دولت سوریه را نیز محقق نخواهد کرد. رهبر انقلاب در ادامه به‌صراحت بیان کردند با مسدود‌شدن مرز ایران و ارمنستان مخالفیم.
راجع به ارزیابی اهمیت این دیدار و نکات مطرح‌شده، فرازی در ادامه گپ‌و‌گفتش با «شرق» نگاهی متفاوت را پیش می‌کشد و تصریح می‌کند که با وجود دیدار دیروز (سه‌شنبه) اردوغان با مقام معظم رهبری و ذکر نکات بسیار مهم و کلیدی رهبر انقلاب که درست و ناشی از تحلیل دقیق ایشان از تحولات منطقه از قفقاز تا خاورمیانه و سوریه بود اما ترکیه و شخص اردوغان عملا در وضعیت نه‌چندان مناسبی، چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ سیاسی قرار دارد؛ درگیرشدن با تورم حدود 80درصدی و جایگاه متزلزل اردوغان در جامعه سیاسی ترکیه، آن‌هم در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه برای ژوئن سال 2023(خرداد1402) یقینا باعث خواهد شد رئیس‌جمهور ترکیه، نه به حرف‌های تهران گوش دهد و نه به خروجی نشست دیروز سران آستانه اهمیت دهد بلکه آنچه تعیین‌کننده رفتار ترکیه در سوریه خواهد بود فقط به تأثیرگذاری اشغال حلب و به تبع آن ارتقای وزن اردوغان در جامعه ترکیه و همچنین انحراف در افکار عمومی این کشور (ترکیه) از مشکلات اقتصادی و معیشتی است.
در مقابل پاک‌آیین هم با گریزی به دیدار دیروز سه‌شنبه اردوغان با رهبری خاطرنشان می‌کند که نکات مطرح‌شده از زبان رهبر معظم انقلاب خطاب به رئیس‌جمهور ترکیه بسیار درست و دقیق بود؛ بنابراین اگرچه این احتمال وجود دارد که اردوغان به دلایل متعدد به‌خصوص دلایل داخلی از مشکلات اقتصادی تا آماده‌شدن برای انتخابات ریاست‌جمهوری اهمیتی به نگاه درست جمهوری اسلامی ایران ندهد و کماکان خود را برای حمله به سوریه و اشغال حلب آماده کند اما بی‌شک آنچه رهبر انقلاب درخصوص تبعات مخرب حمله به شمال سوریه عنوان داشتند دامن اردوغان را خواهد گرفت. چون حمله به شمال سوریه، نه به نفع ترکیه، نه به نفع سوریه و نه به نفع امنیت کل منطقه خاورمیانه خواهد بود.
سفیر پیشین ایران در تایلند و آذربایجان برای تشریح این نگاه خود در گفت‌وگو با «شرق» به تبعات حمله احتمالی ارتش ترکیه به سوریه و اشغال حلب اشاره می‌کند و بیان می‌دارد که در سایه ارزیابی درست مقام معظم رهبری قطعا هرگونه اقدامی از سوی ترکیه و اردوغان برای اشغال حلب برخلاف ارزیابی و محاسبات آنکارا می‌تواند ناامنی را به داخل ترکیه تسری دهد، خصوصا آنکه اکنون اردوغان مشکلات جدی هم با کردهای ترکیه علاوه بر کردهای سوریه دارد و قطعا حمله به حلب بر شدت اختلافات و شدت واکنش کردهای ترکیه و سوریه دامن خواهد شد، این در حالی است که مشکلات اقتصادی و معیشتی هم در ترکیه به‌شدت پررنگ‌تر شده است و توان آنکارا برای ماجراجویی‌های جدید در سوریه با اشغال حلب به‌شدت کاهش پیدا کرده است و این ماجراجویی‌ها می‌تواند خود هزینه‌هایی گزاف روی دست اردوغان در آستانه انتخابات بگذارد.
پاک‌آیین پیرو تحلیل خود می‌افزاید: نباید فراموش کرد که نادیده‌گرفتن مصوبات دیروز نشست سران آستانه و همچنین مواضع جمهوری اسلامی ایران درخصوص تحولات سوریه از جانب ترکیه باعث خواهد شد علاوه بر تشدید ناامنی در سوریه و ترکیه و بغرنج‌ترشدن چالش‌های معیشتی، جایگاه سیاسی اردوغان هم در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده بیش‌از‌پیش متزلزل شود؛ چراکه کردها هم به‌عنوان بخش لاینفک جامعه ترکیه از وزن قابل‌قبولی برخوردارند، همچنان‌که در ادوار پیشین انتخابات، کردها سهم بسزایی در سمت‌و‌سودهی به جریان انتخابات ترکیه داشته‌اند.
احتمال دورخوردن ایران در تهران؟!
با وجود آنکه بعدازظهر دیروز سه‌شنبه نشست سران محور آستانه برای هفتمین بار و با وقفه‌ای حدود دو ساله برگزار شد و در پایان هم شاهد صدور بیانیه مشترک و مصوباتی هم بودیم اما در‌این‌بین این گزاره تحلیلی مطرح است که آنچه تعیین‌کننده در تحولات سوریه خواهد بود، به دیدار دوجانبه پوتین و اردوغان و بده‌بستان‌های پشت پرده آنکارا - مسکو بازمی‌گردد.
در همین راستا علی‌اکبر فرازی احتمال دورخوردن ایران را توسط ترکیه و روسیه دور از ذهن نمی‌داند. این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل پیرو نکات قبلی بر این مهم تأکید دارد که چون تأثیرگذاری مناسبات و دیدار دوجانبه رؤسای‌جمهور ترکیه و روسیه به‌مراتب بیشتر از نشست دیروز سران روند آستانه، مصوبات و بیانیه مشترک آن است، از این جهت بی‌شک ناگفته‌های محرمانه در دیدار دوجانبه اردوغان و پوتین هم می‌تواند سمت‌و‌سوی آینده سوریه را مشخص کند.
سفیر اسبق ایران در مجارستان و قبرس با تکرار ادعای پیشین خود مبنی بر اهمیت‌ندادن آنکارا به خروجی نشست آستانه و تلاش‌های ایران برای دعوت از فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، بار دیگر پای تأثیر جنگ اوکراین بر تحولات خاورمیانه و آینده سوریه را پیش می‌کشد؛ در همین راستا عنوان می‌کند که چون تداوم و تشدید جنگ اوکراین سبب شده است عملا توان روسیه برای پاسخ‌گویی به تحرکات ناتو با هدف حضور در کنار مرزهای روسیه به‌واسطه عضویت سوئد و فنلاند به‌شدت کاهش پیدا کند، پوتین سعی دارد ذیل دیدار دوجانبه‌اش با اردوغان در تهران از نفوذ آنکارا در ناتو برای مدیریت و نوعی تعدیل تحرکات ناتو با هدف ناامن‌سازی مرزهای روسیه استفاده کند؛ در نتیجه این امکان وجود دارد که کرملین مجبور به امتیازدهی در برابر آنکار پیرامون سوریه، قفقاز جنوبی و... شود.
سفیر پیشین کشورمان در رومانی به بخش دیگری از تحلیل خود می‌پردازد و به دنبال آن بیان می‌دارد که ترکیه هم به موازات روسیه سعی دارد در سایه جنگ اوکراین و نیاز وافر پوتین به آنکارا، شرایطی را رقم بزند که به تحقق منافع اردوغان منجر شود؛ بنابراین آنکارا در تلاش است از روسیه امتیازاتی را بگیرد؛ اما برای رسیدن به این نقطه، ترک‌ها هم باید امتیازاتی را به پوتین بدهند؛ چون که چراغ سبز کرملین درخصوص افزایش واردات گندم و غلات بعد از جنگ اوکراین و نیاز جهانی به این کالای راهبردی و همچنین مسئله انرژی از‌جمله حوزه‌های نیاز ترکیه به روس‌هاست. ازاین‌رو باید اذعان کرد که اهمیت این دیدار دوجانبه بین رؤسای جمهور ترکیه و روسیه به‌مراتب بیشتر از نشست دیروز سه‌شنبه سران آستانه و بیانیه مشترک آن است. حال در چنین شرایطی و با این بده‌بستان‌ها در سایه دیدار دوجانبه اردوغان و پوتین نباید و نمی‌توان احتمال دورخوردن ایران را از نظر دور داشت؛ بنابراین ایران باید این هوشمندی را به کار بگیرد که با نوعی دیپلماسی دقیق و منعطف عملا مانع از دور‌خوردنش از سوی آنکارا و مسکو در سوریه، قفقاز جنوبی و دیگر حوزه‌ها شود.
در برابر آنچه مطرح شد، محسن پاک‌آیین نگاهی متفاوت و حتی متضاد دارد؛ چراکه به باور سفیر پیشین کشورمان در زامبیا، ایران با استفاده از امتیاز میزبانی نشست سران محور آستانه و همچنین هوشمندی پیرامون دعوت از فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، برای حضور در حاشیه نشست سران این روند (آستانه)، فضایی را شکل داده است که از یک سو تا حدی مانع از حمله احتمالی ارتش ترکیه به سوریه و اشغال حلب می‌شود؛ چراکه با نزدیک‌کردن دو طرف (دمشق و آنکارا) در تهران سعی دارد با پیگیری نقش واسط، میانجی و پیغام و پسغام، نگرانی‌های سوریه و ترکیه را کاهش دهد، چنان‌که حسین امیرعبداللهیان دوشنبه هفته جاری هم دوباره بر این مسئله تأکید داشت و در دیگر سو باید این مهم را در نظر گرفت که ایران با برخی اقدامات خود در سایه تعمیق روابط دوجانبه با ترکیه به دنبال آن است که مانع از دورخوردن در محور آستانه شود؛ کما‌اینکه مقامات ایران و ترکیه دیروز سه‌شنبه در حضور رؤسای جمهور دو کشور هشت سند و یادداشت تفاهم همکاری در موضوعات متنوع سیاسی، اقتصادی، ورزشی و فرهنگی امضا کردند.
پوتین و کشاندن پای ایران به جنگ روسیه
آن‌گونه که مطرح است، پوتین با حضور در ایران سعی دارد به هر نحوی که شده پای ایران را به شکل مستقیم و رسمی در جنگ اوکراین باز کند، آن هم در شرایطی که پیش از حضور رئیس‌جمهور روسیه در ایران شاهد انتشار اخبار و ادعاهایی مبنی بر ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه با هدف به‌کارگیری در جنگ اوکراین بودیم.
پاک‌آیین در ادامه گفت‌وگو با «شرق» درباره همین مسئله به هوشمندی جمهوری اسلامی در حوزه سیاست خارجی اشاره می‌کند و پیرو آن هرگونه ادعایی مبنی بر ارسال سلاح و پهپاد از سوی ایران به روسیه را یک طرح آمریکایی با هدف ایجاد هزینه بر تهران در سایه اختلاف بین ایران و اوکراین می‌داند؛ چراکه این‌گونه ادعاها باعث شکل‌گیری یک فضای روانی منفی در جامعه جهانی نسبت به ایران خواهد شد تا جمهوری اسلامی در موضع ضعف و انزوای دیپلماتیک قرار بگیرد.
سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان خاتمه نکاتش را به تحرکات ایران برای به شکست کشاندن این دست تلاش‌های ایالات متحده اختصاص می‌دهد و تأکید دارد که مقامات وزارت امور خارجه و شخص حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با همتای اوکراینی خود اساسا مسئله ارسال پهپاد ایرانی به روسیه برای به‌کارگیری در جنگ اوکراین را رد کرد تا به نگرانی کی‌یف در این زمینه پایان دهد. در‌عین‌حال نباید فراموش کرد که تا به اکنون آمریکایی‌ها و شخص جیک سالیوان برای ادعایی که مطرح کرده‌اند، هیچ‌گونه مدرک قابل قبولی نشان نداده‌اند؛ بنابراین همه چیز در حد یک گمانه‌زنی و شیطنت سیاسی و رسانه‌ای است. اینها علاوه بر آن است که تهران از ابتدای جنگ اوکراین بارها و بارها عنوان کرده است که مخالف آغاز و ادامه آن است و حتی به دنبال میانجیگری و میزبانی برای پایان‌دادن به جنگ در اوکراین است. از طرف دیگر سیاست اصولی ایران همواره در چهار دهه گذشته مخالفت با هرگونه جنگی در هر جای جهان بوده است؛ پس نه ایران قطعا پای خود را به جنگ اوکراین باز خواهد کرد و نه پوتین سعی دارد تهران را به این جنگ بکشاند.
با وجود آنچه گفته شد، علی‌اکبر فرازی برخلاف تحلیل محسن پاک‌آیین جریان‌سازی رسانه‌های سیاسی و دیپلماتیک اخیر مبنی بر ارسال سلاح و پهپاد ایرانی به روسیه برای به‌کارگیری در جنگ اوکراین و نیز مطرح‌شدن ادعای حضور هیئتی از روسیه در کاشان برای ارزیابی تولیدات ایران در صنعت پهپادی را نه یک طرح آمریکایی بلکه نقشه‌ای از جانب روسیه قبل از سفر پوتین به تهران می‌داند تا بتواند پای جمهوری اسلامی را به جنگ اوکراین باز کند؛ بنابراین نباید و نمی‌توان این احتمال را از نظر دور داشت که پوتین سعی دارد در سایه حضورش در ایران و دیدارهای انجام‌شده با مقامات کشور این هدف خود را محقق کند. با این حال فرازی هم‌نظر با پاک‌آیین معتقد است هوشمندی سیاست خارجی ایران اجازه نمی‌دهد تهران پایش به جنگ اوکراین باز شود؛ چراکه به تبعات مخرب و منفی آن واقف است.
با وجود آنچه گفته شد، علی‌اکبر فرازی برخلاف تحلیل محسن پاک‌آیین جریان‌سازی رسانه‌های سیاسی و دیپلماتیک اخیر مبنی بر ارسال سلاح و پهپاد ایرانی به روسیه برای به‌کارگیری در جنگ اوکراین و نیز مطرح‌شدن ادعای حضور هیئتی از روسیه در کاشان برای ارزیابی تولیدات ایران در صنعت پهپادی را نه یک طرح آمریکایی بلکه نقشه‌ای از جانب روسیه قبل از سفر پوتین به تهران می‌داند تا بتواند پای جمهوری اسلامی را به جنگ اوکراین باز کند؛ بنابراین نباید و نمی‌توان این احتمال را از نظر دور داشت که پوتین سعی دارد در سایه حضورش در ایران و دیدارهای انجام‌شده با مقامات کشور این هدف خود را محقق کند. با این حال فرازی هم‌نظر با پاک‌آیین معتقد است هوشمندی سیاست خارجی ایران اجازه نمی‌دهد تهران پایش به جنگ اوکراین باز شود؛ چراکه به تبعات مخرب و منفی آن واقف است.
