نگاهی به وضعیت حمل‌ونقل عمومی در شوراهای پنجم و ششم
چالش‌ها همچنان پابرجاست
ترافیک و آلودگی هوا، یکی از گره‌های باز‌نشده تهران به‌عنوان ابرشهر ایران است
محمد علیخانی-رئیس کمیسیون عمران و حمل‌و نقل شورای پنجم تهران: ترافیک و آلودگی هوا، یکی از گره‌های باز‌نشده تهران به‌عنوان ابرشهر ایران است. برای ریشه‌یابی علل و عوامل این معضل بزرگ، به چند محور کلیدی و مهم اشاره می‌شود:
1- ضرورت انتخاب و انتصاب مدیران متخصص در مدیریت شهری.
2- تدوین یک برنامه جامع و تصویب قوانین کارآمد اجرائی و مؤثر و در‌عین‌حال بازنگری در قوانین مصوب و در صورت ضرورت حذف قوانین دست‌وپا‌گیر.
3- طراحی مدرن شهر و خدمات شهری که منجر به رفتار مدرن براساس
قوانین شود.
4- داشتن اقتصاد پویا و تعامل با جامعه جهانی و تولید ثروت و دارا‌بودن منابع مالی لازم برای اجرای برنامه‌ها و سیاست‌ها.
توضیح اینکه پیش‌نیاز بند سوم، اجرای دقیق بند چهارم پیشنهادی است.
تجربه سال‌های متوالی خدمت در حوزه مدیریت شهری و همچنین نهاد قانون‌گذاری بر من آشکار کرده است که بی‌توجهی به هریک از محورهای چهارگانه می‌تواند مانع بهبود وضعیت و عدم دستیابی به نقطه مطلوب در مدیریت شهری شود. آنچه اکنون در شهر تهران شاهد و ناظر هستیم، رعایت‌نکردن محور اول این نوشتار، یعنی انتخاب مدیران متخصص در زمینه مدیریت شهری است که متأسفانه دامنه بحران را گسترش داده و چشم‌انداز حل این مشکلات را با چالش‌های بسیاری روبه‌رو کرده است.
مهم‌ترین عامل دستیابی به نتایج مفید و مؤثر در زمینه مدیریت شهری و به‌ویژه حل مشکل ترافیک و آلودگی هوا، داشتن اقتصاد پایدار در سطح ملی و منابع مالی کافی است.
وضعیت کنونی سیستم حمل‌ونقل عمومی شهر تهران بیانگر آن است که براساس آمارها، در ابرشهر تهران روزانه حدود 20 میلیون سفر درون‌شهری صورت می‌گیرد که بر‌اساس‌این به حداقل 9 هزار دستگاه اتوبوس با تکنولوژی روزآمد و حداقل سه هزار دستگاه واگن مترو برای انجام 15 میلیون سفر روزانه نیاز است.
اکنون وضعیت چیست؟
تعداد اتوبوس‌های شهر تهران در سال‌های اخیر از رقم پنج‌هزارو 600 دستگاه فراتر نرفته است. از این تعداد بین سه‌هزارو 500 تا چهار هزار دستگاه در دوره چهارم شورای اسلامی شهر تهران و مدیریت آقای دکتر قالیباف در شهرداری تهران به بخش خصوصی واگذار شده است که در زمان واگذاری، عمر این اتوبوس‌ها بین سه تا پنج سال بوده است. عمر مفید یک اتوبوس که در خطوط شهری به کار گرفته می‌شود، هشت سال است و طبیعتا تا زمان نگارش این یادداشت، عمر مفید همگی آنها پایان یافته و فرسوده شده‌اند؛ بنابراین تاکنون یا از چرخه حمل‌ونقل خارج شده‌اند یا باید خارج شوند؛ هرچند به علت شرایط بحرانی حمل‌ونقل عمومی و وضعیت اقتصادی کشور، بخشی از این اتوبوس‌ها همچنان با چشم‌پوشی پلیس راهنمایی و رانندگی در حال تردد و افزودن بر آلودگی هوای تهران هستند.
در بخش دیگر؛ حمل‌ونقل عمومی انبوه‌بر است. در این بخش به دلیل نیاز به احداث زیرساخت‌ها نظیر احداث تونل و ایستگاه‌های خطوط مترو و تجهیز آنها و همچنین خرید واگن، مشکلات صد‌چندان است. در این زمینه نبود منابع مالی کافی بیشتر آشکار است. تهران و شهرهای اقماری آن نیازمند احداث 500 کیلومتر خطوط مترو بوده است که از این میزان تاکنون حدود 50 درصد آن ایجاد شده است. احداث 250 کیلومتر خط متروی جدید و تجهیز آنها و نیز خرید واگن به حدود 400 هزار میلیارد تومان منابع مالی - به شرط تثبیت قیمت ارز به نرخ دلار 30 هزار تومانی- نیاز دارد. مثلا برای خرید هر دستگاه واگن قطار مترو به یک میلیون دلار معادل 30 میلیارد تومان بودجه نیاز است و برای تأمین هزینه سه هزار دستگاه واگن مترو به 90 هزار میلیارد تومان منابع مالی نیاز وجود دارد. در دوره مدیریت شهری شورای پنجم در بخش احداث خطوط حدود 40 کیلومتر از خطوط تکمیل یا احداث شد و ۳۹ ایستگاه مترو نیز به بهره‌برداری رسید؛ اما درمورد خرید واگن‌هایی که متروی شهر تهران به آنها نیاز دارد، می‌توان گفت طبق مصوبه دولت یازدهم باید برای خرید دو هزار دستگاه واگن برای شهرهایی که دارای مترو هستند، تأمین اعتبار شود. از این میان سهم شهر تهران هزار دستگاه واگن بود. شگفت‌آور اینکه مصوبه دولت یازدهم به محاق فراموشی سپرده شد؛ اما در دوره پنجم شورای اسلامی شهر تهران و با پیگیری مستمر و جدی این شورا، قرارداد خرید 630 دستگاه واگن نهایی شد؛ ولی به علت تأمین‌نشدن اعتبار 15 درصد پیش‌پرداخت فاینانس، همچنان در انتظار تأمین اعتبار و منابع مالی است. البته قرار بود دولت انقلابی در بودجه 1401 اعتبارات لازم برای خرید واگن‌های مترو را اختصاص دهد که متأسفانه اعتبارات لازم تخصیص داده نشد و فرصت تاکنون از دست رفته است.
قرارداد ساخت 105 دستگاه واگن هم در دوره پنجم شورای اسلامی شهر تهران منعقد شده بود که با دخالت برخی دستگاه‌های نظارتی و «دوستان جدید» متوقف شد.
درخصوص تعمیرات و به‌روزرسانی قطارها و اتوبوس‌ها و مخازن اتوبوس‌ها در دوره پنجم شورای اسلامی شهر تهران، قراردادهای لازم تنظیم و اعتبار لازم تأمین شد. همچنین در همین دوره خرید 250 دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس به تصویب رسید که پس از انجام تشریفات قرارداد این اتوبوس و مینی‌بوس‌ها به ناوگان اتوبوس‌رانی اضافه شد.
در اواخر دوره پنجم شورای اسلامی شهر تهران برای خرید 170 دستگاه اتوبوس تأمین اعتبار شد و قرارداد آن از سوی معاونان مالی و حمل‌ونقل و ترافیک وقت شهرداری پاراف و تنها امضای نهایی قرارداد به دوره جدید موکول شد که از این 170 دستگاه 110 دستگاه در دوره جدید تحویل داده شد و ظاهرا برای 60 دستگاه باقی‌مانده باز هم با مشکل تأمین بودجه مواجه شده‌اند.
قرارداد خرید 50 دستگاه اتوبوس برقی برای اولین‌بار و با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای به‌کارگیری در خیابان جمهوری با کمک دولت دوازدهم نهایی شد که تا پایان سال جاری به بهره‌برداری خواهد رسید.
برای بهبود حمل‌ونقل عمومی در موضوع ترابری ویژه کم‌توانان و جامعه عزیز معلولان شهر تهران نیز تأمین اعتبار خرید 20 دستگاه ون در دوره پنجم شورا به تصویب رسید و قرارداد آن نیز انجام شد؛ ولی تحویل آن به دوره جدید مدیریت شهری تهران موکول شده است.
درخصوص نوسازی ناوگان تاکسی‌رانی شهر تهران نیز پیش از شورای پنجم سالانه حدود دو هزار دستگاه نوسازی می‌شده است که در سال آخر دوره پنجم این تعداد به پنج هزار دستگاه افزایش یافت.
با تمام تلاش‌های صورت‌گرفته در دوره پنجم مدیریت شهری و شورای اسلامی شهر تهران، متأسفانه با نقطه مطلوب در حمل‌ونقل عمومی فاصله بسیاری داریم و این اقدامات هم با وجود شرایط دشوار کشور در آن زمان، مطلوب نمایندگان مردم تهران در پارلمان شهری و همچنین مدیریت شهری آن دوره نبوده است و جالب اینکه همین میزان اقدامات را نیز گاه برخی از افراد جدید، به نام خودشان قلمداد می‌کنند؛ ولی مشکلات تهران همچنان پابرجاست.
به هر رو به نظر می‌رسد تا زمانی که به چهار محور پیش‌گفته در ابتدای این نوشتار به‌خصوص محور چهارم توجهی جدی مبذول نشود، در شرایط فقر و مشکلات روز‌افزون اقتصادی نمی‌توان انتظار داشت که معضل ترافیک و آلودگی‌های ناشی از رفت‌وآمد خودروها کاهش یابد.
