تأخیر مشکوک

‌شرق: با گذشت یک هفته از ارسال پاسخ مکتوب ایران به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا، هنوز جوابی روشن و رسمی‌ به تأیید یا رد آن داده نشده است. آن‌گونه که مقامات آمریکایی گفته‌اند، هنوز بحث و بررسی بر سر آنچه ایران در پاسخ مکتوب طرح کرده است، ادامه دارد. شنبه جاری یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در گفت‌وگو با شبکه الجزیره تأکید کرده بود اگر ایران آماده بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ باشد، این کشور نیز آماده انجام همین کار خواهد بود. «ما پاسخ ایران به پیشنهاد نهایی اتحادیه اروپا برای احیای برجام را دریافت کرده‌ایم و در حال بررسی آن هستیم». این سخنگوی وزارت خارجه آمریکا خاطرنشان کرد: «واشنگتن تماس‌های منظم و گفت‌وگوهای ویژه‌ای با اتحادیه اروپا دارد. البته گزارش‌های منتشرشده مبنی بر دادن امتیازهای جدید به ایران برای بازگشت به برجام مطلقا نادرست است». این در حالی است که با رصد موضع‌گیری منابع غیررسمی اروپایی و آمریکایی در ساعات ابتدایی دریافت پاسخ ایران در همان سه‌شنبه گذشته، واکنش‌ها به قدری مثبت بود که این انتظار وجود داشت در کمترین زمان ممکن شاهد حصول توافق باشیم. حال با گذشت هفت روز هنوز فضای ابهام بر سرنوشت برجام حاکم است. در این بین، الجزیره در واپسین ساعات شنبه از اعلام توافق گفت. این شبکه قطری به نقل از منابع خود با ادعای اینکه «به‌زودی توافقی برای احیای برجام اعلام می‌شود»، گزارش داد این توافق احیای برجام در چهار مرحله و طی دو دوره دوماهه اجرا خواهد شد. اما به فاصله چند ساعت بعد آکسیوس گزارش داد حصول توافق قریب‌الوقوع نیست. این پایگاه خبری – تحلیلی در گزارش خود به نقل از مقامات آمریکایی عنوان کرد کاخ سفید در روزهای اخیر به صهیونیست‌ها اطمینان داده‌ که در مذاکرات برجامی هیچ امتیاز جدیدی به ایران داده نشده است؛ بنابراین نمی‌توان به حصول توافق در کوتاه‌مدت خوش‌بین بود.

 بازار تا کجا کشش سیگنال تأخیری را دارد؟

با وجود این اخبار ضد‌و‌نقیص، بازار ارز کماکان در فضای روانی مثبت ناشی از ارسال پاسخ ایران به امید حصول توافق و احیای برجام حرکت می‌کند؛ کما‌اینکه در سیر نزولی قیمت‌ها، روز گذشته دلار در بازار آزاد وارد کانال 28 هزار تومانی شد. البته در این بین برخی کارشناسان این گزاره را هم مطرح می‌کنند که احتمالا دولت و بانک مرکزی به دنبال سوء‌استفاده از اتمسفر هیجانی بازار، کاهش بیشتر قیمت‌ها و در‌نهایت جمع‌کردن اسکناس دلاری با کمترین نرخ است، بدون آنکه خبری از احیای برجام و حصول توافق باشد. مؤید این نکته را هم به سابقه‌دار‌بودن اخبار غیر‌واقعی در بازار با هدف مدیریت ارزی گره می‌زنند؛ همچنان که دولت سیزدهم در مقاطعی از آزاد‌شدن بخشی از اموال بلوکه‌شده جمهوری اسلامی در بانک‌های کره‌جنوبی یا پرداخت بدهی‌های عراق به ایران خبر داده بود که در‌نهایت هیچ‌کدام از آنها رنگ واقعیت به خود نگرفت. به موازات آنچه مطرح شد، بدون شک به‌تعویق‌افتادن هرچه بیشتر پاسخ نهایی اروپایی‌ها و علی‌الخصوص ایالات متحده در قالب یک سیگنال تأخیری دوباره ‌می‌تواند فضای منفی روانی را به بازار تزریق کند. حال سؤالی که مطرح می‌شود این است که بازار تا چه زمانی به این سیگنال‌ها واکنش مثبت نشان می‌دهد و کماکان شاهد افول قیمت‌ها هستیم؟

ابراهیم رزاقی، اقتصاددان، در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، تصریح کرد: «آنچه فعلا در بازار شاهد آن هستیم، به فضای روانی ناشی از ارسال پاسخ مکتوب تهران به متن پیش‌نویس اتحادیه اروپا باز‌می‌گردد؛ یعنی از دوشنبه هفته گذشته تا‌کنون جامعه سیاسی و اقتصادی در یک وضعیت روانی قرار دارد و به تبع آن بازار هم در یک شرایط روانی و البته مثبت قرار دارد». این استاد دانشگاه در ادامه به تعریف اقتضائات فضای روانی می‌پردازد و به «شرق» می‌گوید: «اساسا فضای روانی یک فضای کاملا شکننده، نسبی و البته زودگذر است که با کوچک‌ترین اتفاق، خبر، شائبه و گمانه‌زنی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند دچار تغییر و نوسانات شدید شود. بنابراین نمی‌توان به تداوم کاهش قیمت‌ها در بازار سکه، طلا، ارز، خودرو و‌... با قاطعیت نگاه کرد؛ کما‌اینکه نمی‌توان گفت در یک وضعیت کاملا عکس، بازار در یک فضای منفی تا کجا پیش خواهد رفت؟ آنچه فعلا مطرح است، به چشم‌انتظاری برای پاسخ اروپایی‌ها و آمریکا باز‌می‌گردد». رزاقی در ادامه خاطرنشان می‌کند: «قطعا نمی‌توان یک بازه و فرجه زمانی مشخصی را برای بازار ارز، سکه، طلا و‌... مشخص کرد که تا کجا و تا چه زمانی توان، گنجایش و کشش کاهش قیمت‌ها را صرفا به دلیل تداوم فضای مثبت روانی دارد؟ اما در عین حال بدون شک نمی‌توان روی بازه زمانی بیشتر از حدود یک هفته تا 10 روز حساب باز کرد. اگر تا آن زمان پاسخ نهایی آمریکایی‌ها ارسال نشود، احتمال دارد از نظر بازار این تأخیر به‌معنای رد درخواست ایران تلقی شود و دوباره قیمت‌ها روندی صعودی به خود بگیرند».

 فضای بازی برای اسرائیل!

علاوه بر تأثیرات مخرب اقتصادی به نظر می‌رسد تأخیر آمریکا می‌تواند فضای لازم را برای تنش‌آفرینی هرچه بیشتر اسرائیل و جریان مخالف برجام در آمریکا نیز فراهم کند؛ به‌ویژه که مقامات اسرائیلی در روزهای اخیر گفت‌وگوهای زیادی با ایالات متحده داشته‌اند؛ گفت‌وگوهایی که هدفشان اطمینان خاطر اسرائیل از درک نگرانی‌هایش توسط دولت بایدن در سایه توافق احتمالی با ایران است. اما به نظر می‌رسد اسرائیل از این اطمینان‌بخشی‌های آمریکا راضی نشده است؛ به همین دلیل ایال هولاتا، مشاور امنیت ملی اسرائیل قرار است فردا سه‌شنبه به واشنگتن برود و در کاخ سفید با جیک سالیوان، همتای آمریکایی خود دیدار کند. با در‌نظر‌گرفتن آنچه گفته شد، باید پرسید تا چه اندازه تل‌آویو می‌تواند در راستای تنش‌آفرینی‌های خود موفق ظاهر شود و بر سر راه توافق مانع‌تراشی کند؟

این سؤالی است که فریدون مجلسی در پاسخ آن به «شرق» می‌گوید: «اسرائیل و جریان مخالف برجام از همان ابتدا از هر فضا و منفذی برای به شکست کشاندن مذاکرات استفاده کرده و می‌کنند. اکنون به دلیل طرح برخی مسائل و جزئیات پاسخ ایران از سوی جیم ریش و برخی رسانه‌های آمریکایی این فضا در اختیار جریان مخالف برجام و به‌خصوص اسرائیل قرار گرفته است تا بتواند با فشار به دولت بایدن، عملا واشنگتن را از مسیر مذاکره منحرف کند». البته دیپلمات پیشین کشورمان به این مسئله نیز اشاره دارد که «چون اکنون گفت‌وگوها در نقطه‌ای قرار گرفته که ایران از خود انعطاف نشان داده است، بنابراین دولت بایدن از ادامه مذاکرات چشم‌پوشی نخواهد کرد. در نتیجه این احتمال وجود دارد که کاخ سفید به سمتی پیش رود که بین خواسته‌های ایران و نگرانی‌های اسرائیل برای احیای برجام توازن ایجاد کند».

 سیگنال خارجی یا پالس داخلی؟

در فضای ابهام دیپلماتیک کنونی ناشی از ارسال پاسخ ایران و سکوت یک‌هفته‌ای واشنگتن، سیدابراهیم رئیسی در هفدهمین اجلاس روز جهانی مسجد که صبح دیروز در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد، گفت: «‌در هیچ نشست و مذاکراتی از حقوق ملت کوتاه نخواهیم آمد. دولت تلاش برای پیشرفت کشور و رفع مشکلات را با قوت ادامه خواهد داد. ما زندگی مردم را به هیچ عامل بیرونی گره نخواهیم زد و مجدانه پیگیر رفع مشکلات کشور و مردم خواهیم بود». اگر‌چه به نظر می‌رسد سخنان رئیس‌جمهور با این ادبیات و این جملات در راستای شکستن فضای کنونی با فشار دیپلماتیک بر طرف آمریکایی برای پذیرش پیش‌شرط‌های ایران و در‌نهایت نوعی اتمام‌حجت تهران باشد، اما در مقابل فریدون مجلسی خلاف این تصور را دارد و در ادامه گپ‌و‌گفتش به «شرق» می‌گوید: «گفته‌های دیروز رئیس‌جمهور را بیش از آنکه سیگنال خارجی با هدف فشار بیشتر تهران بر واشنگتن برای پذیرش درخواست‌های ایران و نوعی اتمام‌حجت تلقی کرد، بی‌شک باید یک پالس داخلی دانست. به هر حال از دوشنبه گذشته و با ارسال پاسخ مکتوب دولت رئیسی به پیش‌نویس متن توافق اتحادیه اروپا، شاهد حمله، هجمه، انتقاد و توهین‌های زیادی به تیم مذاکره‌کننده، وزارت امور خارجه، دولت سیزدهم و حتی شخص رئیس‌جمهور درباره حصول توافق و احیای برجام هستیم. از این‌رو رئیسی سعی دارد با این ادبیات و این لحن، به نحوی فضای انتقادی علیه خود و دولتش را مدیریت کند و از شدت حمله‌ها، هجمه‌ها و توهین‌ها علیه خود، دولت و تیم مذاکره‌کننده بکاهد و به نحوی فضای سنگین کنونی را قدری تعدیل کند». این دیپلمات پیشین کشور در ادامه ارزیابی خود بیان می‌‌کند: «اگر رئیس‌جمهور به دنبال ارسال سیگنال به طرف آمریکایی با این سخنان بود، قطعا پاسخ مکتوب خود را دوشنبه هفته پیش ارسال نمی‌کرد؛ چون آنچه برای جامعه جهانی، چه اروپا و چه به‌خصوص آمریکا مهم است، نه گفته‌های شعار‌گونه دیروز رئیس‌جمهور ایران، بلکه پاسخ مکتوبی است که هفت روز پیش ارسال شد».

تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل در ادامه گریزی هم به این واقعیت می‌زند که نقش مخرب جریان ضد‌برجامی داخلی را نمی‌توان نادیده گرفت. مجلسی در این راستا به «شرق» می‌گوید: «به موازات تلاش‌ها و تنش‌های اسرائیل و جریان مخالف برجام در آمریکا، اکنون طیف منتقد و رادیکال ضد‌برجامی در ایران هم تا مرز استیضاح و برکناری حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه از تریبون صدا‌و‌سیما پیش رفته‌اند. در کنار آن برخی از نمایندگان مجلس یازدهم وابسته به این طیف ضد‌برجامی نیز به دنبال هجمه علیه دولت رئیسی هستند. رسانه‌های وابسته به این جریان هم رویکردی انتقادی علیه دولت سیزدهم را در دستور کار دارند تا رئیسی از احیای برجام عقب‌نشینی کند. بنابراین اتخاذ این ادبیات از سوی رئیس‌جمهور کاملا طبیعی و منطقی است؛ یعنی سخنرانی دیروز رئیسی با آن ادبیات و آن جملات بیش از آنکه مصرف خارجی داشته باشد، مصرف داخلی دارد».