حمله در مرز توافق

شرق: ارتش ایالات متحده بامداد چهارشنبه ۲۴ آگوست (دوم شهریور) در بیانیه‌ای اعلام کرد در جریان عملیاتی در شرق سوریه، حملاتی هوایی را علیه مواضع و نیروهای تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران انجام داده است. فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا در بیانیه مذکور خود چنین آورده است: «این اقدام (حمه هوایی) کاملا متناسب و حساب‌شده انجام شده است تا خطر تشدید تنش محدود شده و تهدید تلفات به حداقل رسانده شود». در راستای تبیین جزئیات این حمله هوایی بنا بر اعلام مقامات نظامی آمریکا تجاوز روز چهارشنبه به تأسیسات زیرساختی و مواضع نیروهای همسو با جمهوری اسلامی ایران با دستور مستقیم شخص جو بایدن، رئیس‌ جمهوری ایالات متحده، انجام گرفته است. جو بوچینو در این بیانیه‌ گفت: «حملات چهارشنبه برای محافظت و دفاع از پرسنل ایالات متحده ضروری بود». سخنگوی نیروی فرماندهی مرکزی آمریکا در ادامه این بیانیه افزود: «این حمله در پاسخ به حمله ۱۵ آگوست به نیروهای آمریکایی در سوریه انجام شده است». حمله‌ای که گفته می‌شود توسط نیروهای همسو با ایران انجام شد و در جریان آن با عملیات پهپادی پادگان التنف (مورد استفاده نیروهای آمریکایی) هدف قرار گرفت.

پای برجام در بین است؟

خبر حمله نظامی آمریکا به مواضع نیروهای همسو با ایران در سوریه در حالی منتشر شده است که به نظر می‌رسد واشنگتن تصمیم خود را درخصوص جواب ایران به متن پیشنهادی اروپا در برجام گرفته است. اگرچه تا لحظه تنظیم و نگارش این گزارش خبری از پاسخ آمریکایی مخابره نشد، ولی آن‌طورکه مقام‌های کاخ سفید به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته‌اند که انتظار می‌رود پس از پاسخ ایالات متحده به نظرات تهران پیرامون متن پیشنهادی اتحادیه اروپا دور دیگری از مذاکرات در وین برای نهایی‌کردن جزئیات توافق احتمالی در دستور کار طرفین قرار بگیرد.

با وجود آنکه به‌طور قاطع نمی‌توان میان حمله انجام‌شده به سوریه، آن‌هم با دستور مستقیم جو بایدن و احیای برجام و پاسخ مثبت واشنگتن ارتباطی برقرار کرد، با این حال کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر معتقدند حمله شب چهارشنبه می‌تواند دالی بر این مسئله باشد که کاخ سفید در یک چارچوب کلی با پاسخ ایران همراه است و در ادامه با انجام برخی نشست‌ها در وین خواهان نهایی‌کردن توافق است؛ بنابراین پیش از اعلام رسمی پاسخ مثبت خود به انجام این حمله به دنبال تعدیل فضای انتقادی بوده است. مبین و مؤید این مسئله هم به اظهارات جان کربی بازمی‌گردد. هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا در گفت‌وگویی با شبکه فاکس‌نیوز ضمن انتقاد از تصمیم دولت پیشین آمریکا (ترامپ) برای خروج از توافق هسته‌ای، گفت: «جو بایدن، رئیس‌جمهور این کشور با وجود اینکه نگرانی‌های اسرائیل درباره احیای توافق هسته‌ای را درک می‌کند، اما در عین حال مصمم است به توافق بازگردد». کربی در پاسخ به این سؤال که با توجه به اینکه برخی متحدان آمریکا در منطقه از جمله اسرائیل و شماری از کشورهای عربی از بازگشت آمریکا به توافق خشنود نیستند، آیا این امر موجب منزوی‌شدن آمریکا در جمع متحدانش خواهد شد، بیان کرد: «این مسئله کاملا برعکس است؛ خارج‌شدن از توافق هسته‌ای توسط دولت دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ بود که موجب جداافتادن آمریکا از متحدانش شد». هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا در ادامه گپ‌و‌گفتش با فاکس‌نیوز تصریح کرد: «وقتی ما در توافق بودیم، این ایران بود که با وفق‌ندادن خود با توافق، خودش را منزوی کرد، بنابراین ما هم با خارج‌شدن از این توافق خودمان را به انزوا کشاندیم. متحدان و شرکای اروپایی ما و دیگر کشورها در سراسر جهان با این تصمیم مخالف بودند. حالا ما می‌خواهیم به توافق بازگردیم. ما می‌خواهیم ایران به توافق بازگردد تا بتوانیم جلوی دستیابی آنها به یک سلاح اتمی را بگیریم».

این عضو دولت بایدن تأکید کرد: «در حالی که کاخ سفید نگرانی‌های اسرائیل و کشورهای همسایه آن را درک می‌کند، مصمم است که به توافق بازگردد و از دیپلماسی به عنوان راه جلوگیری از دستیابی ایران به یک سلاح اتمی استفاده کند». به ادعای کربی، احیای توافق موجب اعمال دوباره سرسختانه‌ترین پروتکل‌های بازرسی در تأسیسات اتمی ایران خواهد شد. این مقام ارشد کاخ سفید برای تبیین دقیق‌تر بازرسی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران چنین گفت: «موضوع اعتماد نیست. موضوع راستی‌آزمایی است. ما می‌توانیم بازرسان زیادی در محل داشته باشیم تا ببینیم ایران مشغول چه فعالیتی است؟ اگر تقلبی انجام دهد، ما می‌فهمیم. دید و شفافیت بیشتری نسبت به الان خواهیم داشت که می‌توان گفت الان هیچ اشرافی نداریم».

اسرائیل همچنان ناکام

با توجه به مجموعه گفته‌های جان کربی به نظر می‌رسد دولت بایدن تصمیم نهایی خود را برای احیای برجام گرفته است. ازاین‌رو انجام اقدام نظامی و حمله هوایی به مواضع نیروهای همسو با ایران در سوریه به نوعی در چارچوب اطمینان‌بخشی به متحدان منطقه‌ای به‌ویژه اسرائیل قابل ارزیابی است؛ اطمینان‌بخشی در این جهت که حتی با حصول توافق و احیای برجام، واشنگتن کماکان ضامن و حافظ منافع و امنیت اسرائیل خواهد بود. به هر حال تل‌آویو و جمهوری‌خواهان در کنگره از مخالفان سرسخت احیای برجام به شمار می‌روند و در راستای عدم احیای برجام و عدم حصول توافق تلاش‌های جدی را به کار بستند. به‌ویژه تل‌آیو که بعد از ارسال پاسخ مکتوب تهران در دوشنبه هفته گذشته دور جدیدی از تکاپوهای سیاسی و دیپلماتیک را به کار بستند که آخرین مورد آن سفر ایال هولاتان، مشاور امنیت ملی اسرائیل به واشنگتن و دیدارش با مقامات دولت بایدن برای به‌شکست‌کشاندن مسیر توافق بود که نهایتا مثمرثمر واقع نشد. ازاین‌رو با وجود مخالفت آنتونی بلینکن، وزیر خارجه با سفر برنامه‌ریزی‌شده مشاور امنیت ملی اسرائیل سه‌شنبه جاری رسانه‌ها از سفر امروز پنجشنبه بنی گانتس، وزیر دفاع اسرائیل، به واشنگتن خبر دادند. به موازاتش نفتالی بنت، نخست‌وزیر پیشین اسرائیل نیز به جرگه سایر مقامات سیاسی و امنیتی برای تحت فشار قراردادن واشنگتن پیوست و در صفحه شخصی خود در توییتر از جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا خواست تا توافق جدیدی با ایران را جهت احیای برجام امضا نکند.

ایران در موضع دوگانه!

در آن سو حمله هوایی آمریکایی‌ها به سوریه موضعی دوگانه را در ایران شکل داد. از یک طرف شاهد واکنش‌های بعضا توییتری در داخل کشور از سوی برخی چهره‌های رسانه‌ای و سیاسی بودیم. این موضع‌گیری‌های توییتری بیشتر روی ارتباط‌دادن حمله بامداد چهارشنبه با احیای برجام تمرکز داشت. در حالی که اعلام موضع رسمی مسئولان سیاست خارجی کشور به ارتباط‌دهی این دو اشاره‌ای نداشت. کمااینکه ناصر کنعانی بدون اشاره‌ای به احتمال حصول توافق، حمله ارتش آمریکا به مردم و زیرساخت‌های سوریه را نقض حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی این کشور دانست و آن را قویا محکوم کرد.‌البته سخنگوی وزارت امور خارجه هرگونه ارتباطی بین ایران  با نیروهای حاضر در سوریه را که به ادعای آمریکا به آنها حمله شده است، نادرست دانست. در این راستا کنعانی تجاوز جدید ارتش آمریکا علیه مردم سوریه را یک اقدام تروریستی علیه گروه‌های مردمی و مبارز مخالف اشغالگری توصیف و هرگونه وابستگی آنان را به جمهوری اسلامی ایران تکذیب کرد. کنعانی تصریح کرد: «استمرار حضور نظامیان آمریکایی در بخش‌هایی از خاک سوریه، برخلاف قوانین بین‌المللی و ناقض حاکمیت ملی این کشور بوده و اشغالگری به شمار می‌رود و بر این اساس باید فورا سوریه را ترک کنند و به غارت ثروت‌های نفتی و غلات این کشور خاتمه بخشند». سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین ادعای مبارزه با تروریسم را صرفا بهانه‌ای برای ادامه اشغالگری دانست و عنوان کرد: «اعتراف مقامات آمریکایی مبنی بر ایجاد داعش توسط آمریکا هنوز از افکار عمومی مردم منطقه پاک نشده است».

در این بین شاید مهم‌ترین واکنش به گفته‌های محمد مرندی بازگردد که غالبا با نوشته‌های توییتری و انجام مصاحبه‌ها سعی دارد مواضعش را در قبال رویدادها و وقایع جاری نشان دهد. پیرو نکته یادشده مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات وین به ادعای سنتکام مبنی بر انجام حملات هوایی علیه تأسیسات متعلق به نیروهای تحت حمایت ایران در سوریه هم واکنش نشان داد. محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران، در واکنش به ادعای ارتش آمریکا مبنی بر حمله‌ای به تأسیسات نظامی متعلق به آنچه که نیروهای وابسته به ایران خوانده شده است، در صفحه توییترش نوشت: «آمریکا مخرب‌ترین رژیم جهان است. به‌طور غیرقانونی سوریه را اشغال کرده و منابع آن را به تاراج می‌برد. از بازماندگان تروریست‌های داعش برای کشتن سوری‌ها و جلوگیری از بازگشت به وضعیت عادی حمایت می‌کند». مرندی در ادامه توییت چهارشنبه خود تأکید کرد: «این حمله تروریستی بخصوص آمریکا، صرفا برای کمک به ایجاد مقبولیت برای توافق هسته‌ای انجام شده است».