نیاز حیاتی به باغات یا نیاز به ساخت‌وساز؟
نسیمی خنک و سرشار از اکسیژن در هوایی آلوده و غبارآلود چه ارزشی برای شما دارد؟ من این تجربه را بارها در گذر از محلات سبز شمیران و کن داشته‌ام و گمان می‌کنم بسیاری از ساکنان این شهر پرتراکم هم این حس روح‌نواز را تجربه کرده‌اند.
سید‌آرش حسینی‌میلانی - رئیس کمیته محیط زیست دوره پنجم شورای شهر تهران
نسیمی خنک و سرشار از اکسیژن در هوایی آلوده و غبارآلود چه ارزشی برای شما دارد؟ من این تجربه را بارها در گذر از محلات سبز شمیران و کن داشته‌ام و گمان می‌کنم بسیاری از ساکنان این شهر پرتراکم هم این حس روح‌نواز را تجربه کرده‌اند. باغات شمیرانات در گذشته‌های دور پناهگاه ساکنان گرمازده تهران قدیم بودند و اکنون در شهری چند‌صد برابر بزرگ‌تر و شلوغ‌تر، کیمیایی هستند در دل برهوت آهن و سیمان. هم‌جواری باغات تهران در کنار رشته‌کوه توچال، مزیت مهمی را برای پایتخت فراهم کرده است. به دلیل اختلاف ارتفاع زیاد جریان باد محلی بین شهر و کوه برقرار است و باغات و فضای سبز مشجر تهران به مانند یک سیستم تهویه، رطوبت نسبی را افزایش و دما را تعدیل می‌کنند. برای مثال در دره رود فرحزاد مطالعات بیانگر افزایش 10درصدی رطوبت نسبی در بافت اطراف است؛ اما به گمان من این خدمت اکوسیستمی باغات در زمانه تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات جزایر گرمایی بسیار مهم‌تر خواهد بود. مناطق شهری معمولا نسبت به مناطق روستایی و طبیعی اطراف خود ظرفیت تولید و جذب گرمای بیشتری دارند با توجه به اینکه بازتاب طبیعی آهن و فولاد و بتون بیشتر از خاک و زمین است، معمولا این پدیده در شهرها شکل می‌گیرد. میزان تفاوت دمایی که بین محیط طبیعی اطراف و محدوده شهری توسط این جزایر یا گنبد‌های گرمایی ایجاد می‌شود، متفاوت بوده و بستگی به موقعیت جغرافیایی، بافت و تراکم ساختمان دارد و این میزان بین سه تا پنج درجه گرم‌تر از محیط‌های اطراف شهر است. از سوی دیگر باید به موضوع افزایش کلی درجه حرارت توجه ویژه کنیم؛ زیرا این موضوع یک فاکتور محیط‌زیستی و نوظهور در شهر تهران است. مطالعات نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰ حدود شش درصد افرایش خشکی در فلات مرکزی داریم که تهران هم جزء همین منطقه اقلیمی است؛ بنابراین با افزایش خشکی، درجه حرارت هم بیشتر می‌شود؛ پس تقویت پوشش گیاهی از نظر نگهداری از باغات و فضای سبز موجود، گسترش فضای سبز و تقویت کمربند سبز تهران نقش بسیار مهمی در افزایش تاب‌آوری محیط‌زیستی تهران دارد. به تعبیر دیگر، باغات تهران جزء «نیازهای حیاتی» ساکنان امروز و فردای این شهر هستند.
در روزهای اخیر قطع آب در همدان و شهر‌کرد موضوع تأمین نیازهای حیاتی شهرها را برجسته کرده است. «بی‌آبی» ضربه‌ای ناگهانی و برای همه کاملا شوکه‌کننده است؛ اما هوای گرم و اقلیم نامطبوع، استرسی مزمن و تدریجی است که کیفیت زیست‌پذیری را در میان‌مدت کاهش خواهد داد. در تهران به نظر می‌رسد این مهلت زمانی به سر رسیده است و اکنون شهروندان افت آسایش اقلیمی را در روزهای گرم و غبارآلود تابستان کاملا لمس می‌کنند. باوجوداین، مشکلات ساخت‌وساز در باغات یک سالی است که از سوی برخی از اعضای شورای ششم به‌صراحت بیان می‌شود و این نگرانی را به وجود آورده که مصوبه مترقی شورای پنجم درباره ممنوعیت برج‌سازی در باغات (تحت عنوان خانه‌باغ) لغو شده و مجددا گردونه تخریب باغات تهران به حرکت درآید. سؤال اینجاست که آیا ساخت‌وساز برج‌های لوکس و گران‌قیمت در محلاتی که از سقف جمعیت‌پذیری خود عبور کرده‌اند، باید بر تأمین نیاز حیاتی شهر به تولید اکسیژن و تعدیل حرارتی برتری یابد؟ مدیریت شهری فعلی بر این نکته تأکید دارد که در سه سال گذشته هیچ ساخت‌وسازی در چارچوب مصوبه «خانه‌باغ» صورت نگرفته و سازندگان تمایلی به سرمایه‌گذاری در ساختمان‌سازی ندارند؛ بنابراین باید مجددا انگیزه‌های ساخت برقرار شود. در مصوبه خانه‌باغ، تلاش شده تا امکان احداث سایر کاربری‌های سازگار با باغ از قبیل احداث تالار پذیرایی، خانه سالمندان، مجتمع نمایش و فرهنگ و... تسهیل شود تا منافع صاحبان باغ در کنار حفظ درختان فراهم شود. واقعیت این است که با رشد سرسام‌آور قیمت زمین در مناطق شمالی تهران، برج‌سازی هرگونه رقیب اقتصادی را از میدان به در خواهد کرد. در چنین شرایطی آیا حداکثر‌سازی سود اقلیت کوچکی از اقشار جامعه باید بر منافع عمومی اکثریت مردم رجحان داشته باشد؟ به نظر می‌رسد قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها به‌صراحت تقدم حق محیط‌زیستی شهروندان را روشن کرده باشد؛ اما سؤال اینجاست که چرا کوتاه‌ترین مسیر برای پاسخ به تقاضای سیری‌ناپذیر برج‌سازی سریعا مطرح می‌شود؛ اما راهکارهای اصلاح و تقویت مصوبه خانه‌باغ بر روی میز تصمیم‌گیران قرار نمی‌گیرد؟ راهکارهایی از قبیل بخشودگی مالیاتی کسب‌وکارها در آغاز فعالیت، استفاده از رویکرد انتقال حقوق توسعه، تضمین درآمد ظرفیت‌های خالی کاربری‌ها در سال‌های آغازین فعالیت همگی، در قالب بسته‌های تشویقی قابل‌طرح هستند. اهتمام مدیریت شهری به طراحی گزینه‌های سازگار و پایدار در زمینه گفت‌وگو با فعالان اقتصادی، طرفداران محیط زیست و اقشار مختلف مردم این فرصت را فراهم خواهد کرد تا در فضایی کارشناسی و منصفانه، راه‌حل‌های تکمیلی برای مصوبه خانه‌باغ تهیه شود. در شرایط فعلی و تا فراهم‌شدن چنین فضایی نیاز است رصد و مطالبه‌گری مستمر فعالان محیط زیست و خبرگان و نخبگان شهری از سازمان محیط زیست و مدیریت شهری در اولویت فعالیت‌های اجتماعی باشد.
باغات باقی‌مانده تهران مانند جزایر سبزی هستند که در اقیانوس ساختمان‌ها نیازمند حمایت همه ما هستند. در غیر‌این‌صورت، در فرداروز تغییرات اقلیمی، شهری خواهیم داشت که سنگرهای خود را در برابر تهاجم گرما و گرد‌و‌غبار از دست داده است. چنین مباد.
