تخیلی گران

شرق: انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به شرق و کویر مرکزی در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفته است. این خبری است که محمد مخبر، معاون‌اول رئیس‌جمهوری اعلام کرده است. طرحی پر‌هزینه و گران که البته با انتقادهای فراوان کارشناسان در سال‌های گذشته مواجه شده است. حالا دولت در ‌حالی به دنبال تأمین گران‌قیمت 400 میلیون مترمکعب کسری آب اصفهان است که منابع محلی این استان می‌گویند فقط با بستن چاه‌های غیرمجاز کشاورزی می‌توان این میزان کسری آب را جبران کرد یا در خراسان رضوی فقط 110 میلیون مترمکعب آب از طریق تأسیسات لوله‌کشی هدر می‌رود و در خراسان جنوبی سالانه 700 میلیون مترمکعب روان‌آب از دسترس خارج می‌شود.

انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان در دستور کار

دیروز خبرگزاری ایسنا خبری به نقل از محمد مخبر، معاون‌اول رئیس‌جمهوری، منتشر کرد که بر مبنای آن گفته شده دولت موضوع پنج خط انتقال آب را از خلیج فارس و دریای عمان در دست اقدام دارد تا در استان‌هایی که با مشکل آب مواجه هستند، آبرسانی کند.

این رسانه می‌نویسد که محمد مخبر پیش‌از‌ظهر سه‌شنبه ۲۴ آبان‌ در جریان سفر به قم این خبر را اعلام کرده است. پیش از کابینه ابراهیم رئیسی، دولت حسن روحانی هم بارها از پروژه‌های انتقال آب سخن گفته بود؛ موضوعی که البته با انتقاد جدی کارشناسان منابع آب مواجه شد. 

کارشناسان منابع آب می‌گویند دولت‌ها همیشه به دنبال پر‌هزینه‌ترین روش‌های تأمین آب رفته‌اند و حالا که پروژه‌های گران‌قیمت سدسازی با بحران آب موضوعیت خود را از دست داده‌اند، این بار به سمت پروژه‌های پر‌هزینه انتقال آب آمده‌اند. این در‌ حالی است که با روش‌های بسیار کم‌هزینه‌تر می‌توان آب مورد نیاز استان‌های کم‌آب را تأمین کرد.

پیش از این خبرگزاری فارس در گزارشی نوشته بود که یکی از سنگین‌ترین پروژه‌های شیرین‌سازی و انتقال آب کشور در آخرین روز بهمن‌ سال 1395 در قالب انعقاد یک قرارداد تأمین و انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرقی کشور (سیستان‌وبلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی) مطرح شد.

بر همین اساس، مبلغ تعیین‌شده برای انتقال آب دریای عمان فقط به مشهد و شیرین‌سازی آن رقمی معادل 

104 هزار میلیارد تومان برآورد شده بود که این رقم چیزی حدود 1.06 برابر کل بودجه عمرانی کشور در سال 1400 بود.

حالا علاوه بر سه استان شرقی، دولت سیزدهم از انتقال آب دریای عمان و خلیج فارس به استان اصفهان هم خبر داده است. فرشاد علیجانی، کارشناس منابع آب، به «شرق» می‌گوید: این طرح‌ها هیچ‌گونه پشتوانه مطالعات‌ علمی‌ای نداشته است و اگر دولت مدعی است که در این زمینه مطالعه شده، طرح مطالعاتی را منتشر کند یا در اختیار دانشگاه‌های ایران بگذارد تا مورد بررسی کارشناسی قرار بگیرد.

او ادامه می‌دهد: هزینه انتقال آب از تراز صفر دریا به تراز هزارو500 تا دوهزارمتری نقاط مرکزی ایران بسیار بالا است. به‌جز این دولت باید هزینه جداگانه‌ای بابت تصفیه و شیرین‌سازی آب دریا انجام دهد و همچنین برای پمپاژ آب به ایجاد ظرفیت‌های جدید نیروگاه برق نیاز دارد و در مجموع هزینه تمام‌شده آب انتقالی از دریای جنوب به مرکز ایران بسیار گران تمام می‌شود.

این کارشناس تأکید می‌کند که استفاده از آب گران‌قیمت در صنعت و کشاورزی هم توجیه اقتصادی چندانی ندارد و زمانی که تولید در ایران درگیر تورم دو‌رقمی و هزینه‌های کلان تولید است، تأمین آب گران برای صنایع و کشاورزی می‌تواند بازار کالاها و خدمات را نیز تحت تأثیر قرار بدهد.

علیجانی در ادامه می‌گوید‌ انتقال آب دریا جزء گزینه‌های آخر تأمین آب در جهان است اما در ایران پروژه‌های پر‌هزینه معمولا جزء گزینه‌های اول قرار می‌گیرند. این در حالی است که دولت برای تأمین کسری آب راه‌های کم‌هزینه‌تری پیش‌رو دارد.

رفع کسری آب اصفهان با بستن چاه‌های غیرمجاز

در 29 شهریور امسال خبرگزاری فارس گزارش داد که در دوازدهمین جلسه انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی ایران و به ریاست معاون‌اول رئیس‌جمهوری اعلام شده است تا پایان سال ۱۴۰۳، آب مورد ‌نیاز صنایع و معادن به استان اصفهان خواهد رسید. بر اساس این گزارش بنا شده است که با اجرای طرح‌های نمک‌زدایی، ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب مورد نیاز استان اصفهان از طریق خطوط انتقال آب دریا به فلات مرکزی تأمین شود.

انتقال 400 میلیون مترمکعب آب از دریای عمان و  خلیج فارس به اصفهان در شرایطی مطرح می‌شود که همین میزان آب از چاه‌های غیرمجاز کشاورزی این استان استخراج می‌شود و با بستن این چاه‌ها و با هزینه بسیار کمتر می‌توان کسری آب استان اصفهان را برطرف کرد.

در 27 شهریور سال 98 مهدی میرباقری، مدیر وقت حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به ایرنا گفته بود حدود 17 هزار چاه غیرمجاز در استان اصفهان حفر شده است که بالغ بر 9 هزار حلقه از این چاه‌ها فعال است. او توضیح داده بود: «چاه‌های غیرمجاز فعال این استان سالانه بیش از ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب از دل زمین استخراج می‌کند».

گذشته از این، نگاهی به سطح زیر کشت این استان نشان می‌دهد که مساحت مزارع اصفهان بدون توجه به ظرفیت‌های آبی این استان گسترش داشته است و در چهار دهه گذشته مساحت مزارع کشاورزی در بالادست حوضه آبریز زاینده‌رود حدود 3.7 برابر شده است که این میزان سطح زیر کشت به حدود 800 میلیون مترمکعب آب نیاز دارد.

بر اساس گزارشی که پرتال شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان در ششم بهمن سال 98 منتشر کرده است، بابک ابراهیمی، معاون وقت برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان، توضیح داده است که سطح اراضی کشاورزی بالادست سد زاینده‌رود در سال ۱۳۶۰ حدود 30 هزار هکتار و بسیاری از مزارع دیم بوده است، اما در‌حال‌حاضر مساحت اراضی کشاورزی در بالادست حوضه آبریز زاینده‌رود به ۱۱۳ هزار هکتار افزایش داشته است که این سطح اراضی کشاورزی به‌طور تقریبی به حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد.

تولید نیمی از فولاد ایران در اصفهان کم‌آب

گذشته از این، اصفهان با وجود تنگنایی که از نظر منابع آبی دارد، یکی از بزرگ‌ترین استان‌های صنعتی ایران به شمار می‌آید و قطب یکی از آب‌برترین صنایع یعنی فولاد است. در‌حال‌حاضر حدود نیمی از فولاد کشور در این استان تولید می‌شود.

بنا بر اعلام استانداری اصفهان، این استان از نظر تعداد واحدهای صنعتی رتبه یک کشور را در اختیار دارد و با برخورداری از حدود 9‌هزار‌و 500 واحد صنعتی در ۷۶ شهرک و ناحیه صنعتی ۲۰ درصد فراورده‌های نفتی،  ۴۵ درصد فولاد، ۵۵ درصد مصنوعات طلا، ۴۵ درصد صنعت ساختمانی و سنگ، ۴۵ درصد تولید نساجی و  ۲۵ درصد تجهیزات پزشکی و دارویی کشور را تأمین می‌کند.

چندی پیش علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست ایران نیز به استقرار گسترده صنایع در استان کویری اصفهان انتقاد کرده و گفته بود که تولید ۱۷ میلیون تن فولاد و محصولات جانبی در فولاد مبارکه اصفهان توجیهی ندارد و این میزان فولاد به چیزی حدود ۱۷۰ تا ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد. به گفته سلاجقه صنایع آب‌بر اصفهان تنها به فولاد‌ محدود نمی‌شود و کارخانه‌های پتروشیمی، سفال و آجرپزی، سیمان و سرامیک و... را هم شامل می‌شود و این موضوع نشان می‌دهد که هیچ توجهی به اقلیم و منابع و ذخایر آبی این استان نشده است.

هدررفت 110میلیون مترمکعب آب از طریق تأسیسات لوله‌کشی خراسان

در دولت گذشته هم وزارت نیرو اعلام کرده بود 

280 میلیون متر‌مکعب آب دریای عمان و خلیج فارس به سه استان سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی منتقل می‌شود.

طرح پر‌هزینه انتقال آب به استان‌های شرقی ایران که دور از سواحل دریا قرار دارند، در شرایطی مطرح می‌شود که در خراسان رضوی 110 میلیون مترمکعب آب گران تصفیه‌شده تنها از طریق تأسیسات لوله‌کشی هدر می‌رود. در 16 خرداد 98 ایسنا به نقل از رضا شیران‌خراسانی، نماینده وقت مردم مشهد در مجلس، گزارش داد که «بیش از 110 میلیون متر‌مکعب آب در خراسان هدر می‌رود و باید هدررفت لوله‌های آب در شهر مشهد را بررسی کنیم».

همچنین در خراسان جنوبی نیز بنا بر اعلام اداره ‌کل منابع طبیعی این استان، به‌طور میانگین سالانه 700 میلیون متر‌مکعب روان‌آب هدر می‌رود. بر اساس گزارشی که ایرنا منتشر کرده است و بنا بر اعلام اداره‌کل منابع طبیعی استان خراسان جنوبی فقط 44 میلیون مترمکعب روان‌آب‌های این استان  جمع‌آوری می‌شود.