گام سفید

 شرق: محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، دیروز در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران عنوان کرد که تعاملات ما با آژانس برقرار است و امیدواریم در راستای رفع موانع و ابهامات با آژانس یک گام رو به جلو برداشته شود. او در این زمینه از سفر مسئولان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روزهای آینده به ایران خبر داد. در همین زمینه شنبه هفته جاری رافائل گروسی در مصاحبه با الجزیره درباره موضوع «پاسخ‌دادن به سؤالات آژانس» گفته بود که «پاسخ به سؤالات آژانس، اختیاری و انتخابی نیست؛ بلکه یک وظیفه است». البته مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگویی که با این شبکه قطری داشت، به سؤالاتی درباره آخرین تحولات برنامه هسته‌ای ایران و همکاری آن با آژانس پاسخ داد. رافائل گروسی در پاسخ به سؤال الجزیره درباره آغاز غنی‌سازی ۶۰‌درصدی اورانیوم در تأسیسات فردو گفت: «مطمئنا این میزان به سطح تسلیحاتی نزدیک‌تر است. سطح تسلیحاتی ۹۰ درصد است و این میزان ۶۰ درصد است. هیچ کسی نمی‌گوید که آنها در‌حال تولید تسلیحات اتمی هستند؛ در‌عین‌حال واضح است که انباشت مداوم مواد (هسته‌ای) در این سطوح بالا، مستلزم حضور متمرکز و جامع‌تر بازرسان آژانس است تا ببینند که همه چیز سر جای خود است». گروسی در ادامه بیان کرد: «در‌عین‌حال ما در زمینه برخی شفاف‌سازی‌ها از سوی ایران با مشکلاتی مواجه بوده‌ایم (شفاف‌سازی) درباره ذرات اورانیوم یافت‌شده از سوی بازرسان ما که در اصل نباید در معرض هیچ‌گونه فعالیت هسته‌ای قرار می‌گرفتند. نیاز به شفافیت است». او در پاسخ به این سؤال الجزیره که آیا وقتی ایران اعلام می‌کند گازدهی به سانتریفیوژهای جدید را آغاز کرده است، این به‌معنای پیشروی سریع‌تر به‌سوی غنی‌سازی در سطوحی بی‌سابقه است، عنوان کرد: «این یعنی در‌حال انجام‌دادن کاری هستند که پیش‌تر گفته بودند و با سرعت انجامش می‌‎دهند. آنها به‌سرعت در‌حال افزایش چشمگیر ظرفیت غنی‌سازی هستند؛ بنابراین انباشت اورانیوم غنی‌شده نیز بالا می‌رود». مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ادامه این گفت‌وگو در پاسخ به اینکه افزودن آبشار جدید سانتریفیوژها در تأسیسات فردو و نطنز در فعالیت‌های هسته‌ای ایران به چه معناست، تأکید داشت: «این به‌معنای عزمی برای غنی‌سازی بیشتر و سریع‌تر است. اگر به عقب بازگردیم و به توافق هسته‌ای نگاه کنیم، این توافق اجازه فعالیت حدود پنج‌هزار مورد از سانتریفیوژهای 1 -IR را می‌داد که نسل قدیمی‌تری از سانتریفیوژها بودند؛ توافق شده بود که این‌طور باشد. الان در‌حال پیش‌رفتن به‌سوی 2 -IR-6، IR-4، IR هستیم؛ بیش از ده‌ها آبشار سانتریفیوژها. این یعنی آنها در‌حال پیشروی و غنی‌سازی بیشتر از چیزی هستند که پیش‌تر توافق شده بود. واضح است که این دربردارنده یک پیام است».

گروسی ادامه داد که در صورت همکاری خوب با آژانس، آنها حق غنی‌سازی اورانیوم را دارند. غنی‌سازی اورانیوم به خودی خود ممنوع نیست؛ اما باید بدانید که وظیفه دارید اطمینان‌سازی کنید و تضمین بدهید که تمام فعالیت‌های‌تان درست است و انحرافی در مواد هسته‌ای برای اهداف غیرصلح‌آمیز وجود ندارد. در این زمینه،‌ ما (تهران و آژانس) هنوز در مواردی اتفاق نظر نداریم. تمام حرف ما همین است. ما باید بنشینیم و با هم صحبت کنیم». مدیر‌کل آژانس بیان کرد: «ما برخی فعالیت‌های بازرسی را در ایران انجام می‌دهیم و این‌طور نیست که آژانس اصلا در ایران حضور نداشته باشد؛ اما ظرفیتی که ما (در بازرسی) داریم، پی‌درپی کاهش یافته است. آنها در ماه ژوئن ۲۷ دوربین را خاموش کردند که قبلا به‌طور داوطلبانه خواسته بودند فعال باشد. وقتی چنین کاری انجام می‌دهید، پیامی که منتقل می‌کنید، این است که می‌خواهید دید جامعه بین‌المللی کم شود. چرا این‌طور است؟ حرف ما این است که این ایده خوبی نیست؛ با آژانس همکاری کنید، کارتان شفاف باشد و با ما کار کنید». گروسی در پاسخ به سؤال دیگری درباره نقش برجام در میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران خاطرنشان کرد: «برجام یا آنچه از آن باقی مانده است، در عمل بی‌ربط شده است. این توافق باید احیا شود و فکر می‌کنم شاید کورسوی امیدی وجود داشته باشد که بتوان این کار را انجام داد؛ این موضوع به طرفین مذاکرات بستگی دارد. من مذاکره‌کننده نیستم‌ بلکه فقط تضمین‌کننده و بازرس آن هستم. ما امیدواریم که این کار انجام شود‌ اما باز هم می‌گویم که اگر ظرفیت بازرسی آژانس را کاهش بدهید، من چطور می‌توانم متضمن این شوم که اطلاعات درباره مبنای کار در فعالیت هسته‌ای ایران موثق (و طبق معیارهای تعیین‌شده در توافق) است. من در تلاشم همکاران ایرانی‌ام را متقاعد کنم که بپذیرند بدون ما، تضمین‌هایی که مورد نیاز است، موثق نخواهد بود». گروسی درباره همکاری‌های ایرانی و آژانس گفت: «سطح همکاری ما اصلا به سطحی که باید باشد، نزدیک نیست. ما گفت‌وگوی سطح بالایی از نظر سیاسی داشتیم که دیگر این‌طور نیست. گاهی اوقات سفر بازرسان ما بدون دلیل موجهی به تعویق می‌افتد؛ بنابراین همه‌چیز بسیار خسته‌کننده و دشوار است. حرف ما این است که باید این وضع را فورا تغییر دهیم. گروسی در ادامه تأکید کرد که فعالیت آژانس انگیزه‌های سیاسی ندارد، تصریح کرد: «وظیفه آژانس بیان وقایع به همان شکلی است که وجود دارند، فقط واقعیت است. اگر واقعیت خوشایندتان نیست، تغییرش دهید».

در‌حالی گروسی این ادعاها را درباره برنامه فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطرح می‌کند که محمد اسلامی به‌تازگی در یک مصاحبه مطبوعاتی توضیحاتی را در این زمینه بیان کرده بود. رئیس سازمان انرژی اتمی عنوان کرد: «مکان‌هایی که آژانس بازرسی کرده‌ است، یکی گاوداری، یکی معدن متروکه و یکی ضایعات‌فروشی است که به گفته سرویس‌های بیگانه و منافقین، محل فعالیت هسته‌ای ایران بوده است». معاون رئیس‌جمهور در ادامه به این نکته مهم اشاره کرد: «بارزسان در یک ضایعاتی نمونه‌برداری کرده‌اند و این ضایعات از کشورهای مختلف، وارد کشور شده است. کارخانه‌های ذوب‌آهن گوناگونی در کشور داریم که کالای مورد نیاز خود را از کشورهای مختلف، تهیه و وارد کشور می‌کنند. ممکن است جایی ضایعاتی وارد شده باشد که آلودگی داشته باشد. این موضوع به آن معنا نیست که محل کشف این ضایعات، محل فعالیت هسته‌ای است یا ادعا شود سایت فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده در ایران کشف شده است. ضایعات از عراق و کشورهای مختلف می‌آید. در موارد بسیاری شاهدیم ضایعاتی که از عراق، از سوی بخش خصوصی یا افرادی که در کار خریدوفروش ضایعات هستند وارد می‌شود، آلودگی‌هایی دارد. ما نمونه‌برداری کرده‌ایم و جلوی وارد‌شدن بسیاری از این ضایعات و کالاها را گرفته‌ایم. این آلودگی است و مواد هسته‌ای نیست. می‌خواهند بدانند منشأ آلودگی چیست؛ ما نیز پاسخ‌های مستند و مستدل به آنها داده‌ایم. حالا ابهام دارند و اصرار دارند این را تکرار کنند‌ اما صادقانه برخورد نمی‌کنند و اراده سیاسی برای تحت فشار قرار‌دادن ایران دارند. وقتی سه وزیر پای نامه‌ای را امضا می‌کنند و نامه‌ای تهاجمی می‌نویسند، مشخص است که سیاسی است و پایه درستی ندارد و ما نیز بر‌اساس اقدام راهبردی مصوب مجلس اقدام متقابل انجام می‌دهیم که مؤثر واقع شده است». اسلامی در این مصاحبه به موضوع سقف اورانیوم غنی‌شده هم پرداخت که در این زمینه آژانس مدعی است ایران 18 برابر بیشتر از حد مجاز توافق هسته‌ای سال 2015 اورانیوم غنی‌سازی‌شده در اختیار دارد. رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این سؤال که آیا اقدامات ایران در صورت عمل‌نکردن طرف مقابل به تعهداتی که داده است در همین حد باقی خواهد ماند؟ بیان کرد: «دلیلی که این ادعا مطرح می‌شود، ناشی از توافق برجام است. در برجام ما حد مجاز غنی‌سازی، حد محدود غنی‌سازی، حد محدود نگهداری مواد داریم اما چون طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرده است، ملاک عمل برای ما قانون مصوب مجلس است. هر روزی که آنها تحریم‌ها را لغو کنند و به تعهداتشان برگردند، ما نیز به تعهداتی که در قالب سند برجام داده‌ایم، برمی‌گردیم».

بازی سیاسی یا تلاش برای حل اختلافات؟

اگرچه گفته‌های محمد اسلامی و رافائل گروسی حکایت از آن دارد که رویارویی و اختلاف‌نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی ایران کماکان به قوت خود باقی است اما خبر دیروز چهارشنبه اسلامی درباره سفر مقامات آژانس در روزهای آینده به ایران می‌تواند به‌عنوان گامی مثبت در مسیر حل‌وفصل اختلافات دو طرف (ایران و آژانس) عمل کند. البته شکاف جدی در مواضع تهران و آژانس، رسیدن به نقطه مطلوب برای تعدیل و حل اختلافات را قدری پیچیده و طولانی می‌کند. ضمن اینکه تعدیل و حل اختلافات بین ایران و آژانس به معنای ازسرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای و احیای برجام نخواهد بود بلکه صرفا این معنی را می‌دهد که یکی از موانع فعلی در مسیر ازسرگیری مذاکرات وین برداشته خواهد شد. البته هنوز معلوم نیست که با این سفر مقامات آژانس به ایران، دو طرف به توافقی برای حل اختلافات پادمانی دست پیدا خواهند کرد یا خیر؟ پیرو آنچه بیان شد، در‌این‌میان مسائلی در حاشیه سیاست خارجی نیز سبب شده است که عملا مذاکرات هسته‌ای تحت‌الشعاع این دست مسائل قرار گیرد. البته موضع‌گیری‌های اخیر مقامات اروپایی هم مؤید آن است که قاره سبز هم با وجود چالش‌های کنونی، نیم‌نگاه جدی به احیای برجام دارد؛ کما‌اینکه جوزپ بورل روز دوشنبه به موازات اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران گفته بود که توافق هسته‌ای با ایران در راستای منافع خودمان است. این دیپلمات ارشد اروپایی بیان کرد: «ما باید تحریم‌ها را از توافق هسته‌ای جدا کنیم و تا جای ممکن به تعامل بپردازیم». مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ادامه تأکید داشت: «اگرچه برجام در وضعیت دشواری قرار دارد؛ اما گزینه بهتری نداریم. در شرایط کنونی برجام در وضعیت دشواری قرار دارد. با این وصف به نظرم گزینه بهتری نداریم که اطمینان حاصل کند ایران سلاح هسته‌ای تولید نخواهد کرد».

این دست سخنان مقامات اروپایی می‌تواند مبین آن باشد که با وجود چالش‌های موجود هنوز فضا، زمینه و امید حداقلی برای به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات وجود دارد؛ هرچند‌ واقعیت‌های جاری رسیدن به این نقطه را قدری با ابهام مواجه می‌کند. در سوی دیگر باید تغییر نگاه تهران برای موافقت با حضور مقامات آژانس در ایران را هم به بوته نقد و تحلیل برد. در‌حالی‌که محمد اسلامی در حاشیه نشست هیئت دولت در 25 آبان صراحتا از مخالفت با سفر این مقامات (آژانس) در جهت حل اختلافات پادمانی خبر داده بود، ‌روز گذشته، چهارشنبه، رئیس سازمان انرژی اتمی از موافقت با سفر مقامات آژانس گفت. این تغییر موضع می‌تواند از دو جهت قابل تحلیل باشد؛ اول آنکه می‌توان گفت احتمالا دولت به دنبال «خبر‌درمانی» است‌ اما در ساحت دیگر باید به این نکته هم اشاره کرد که بغرنج‌تر‌شدن وضعیت سیاست خارجی در همه ابعاد و سطوح چاره‌ای جز همکاری با آژانس به‌عنوان اهرمی در راستای تعدیل فشارها برای تهران باقی نگذاشته است. حال باید دید که در صورت حضور مقامات آژانس چه اتفاقاتی رقم خواهد خورد؟