دردسرهای ویزیت گروهی بیماران

 مهتاب کفش‌هایش را درآورد و با جوراب ایستاد کنار تخت. دکتر سر برگرداند و خندید؛ «اولین بار بود به دکتر زنان می‌رفتم. خجالت می‌کشیدم. لب گزیدم و لباسم را هم درآوردم. رفتم سمت تخت معاینه، همان لحظه دکتر داد زد که مریض بعدی بیاید داخل. خشک شدم. به دکتر گفتم صبر کنید من بروم بیرون و بعد مریض بعدی بیاید. گفت نه شلوغ است. برو بخواب». مهتاب نتوانست با موقعیت کنار بیاید. لباسش را پوشید و از مطب بیرون زد.

ویزیت چند‌نفره که معمولا از سوی پزشکان متخصص انجام می‌شود، یکی از مشکلات جدی بیماران است، یکی از اعتراضات آنها. اعتراض و خشم پنهانی که خیلی وقت‌ها بروز داده نمی‌شود؛ یا از سر استیصال و ناچاری یا خجالت و ترس از اعتراض. مشکلی که در برخی حوزه‌های پزشکی از‌جمله زنان بیشتر رایج است. فاطمه زن جوان دیگری است که می‌گوید رفتن پیش دکتر زنان همیشه برایش کار دشواری است؛ «انتخاب دکتر زنان برایم چالش سختی است. گاهی متخصصان زنان فکر می‌کنند مادر یا مشاور هم هستند. از لحظه‌ای که آدم را می‌بینند مدام راجع به فرزندآوری حرف می‌زنند و اینکه سنت دارد بالا می‌رود و دیگر زمانی برای بارداری نداری و این‌گونه حرف‌ها. این یک عامل خیلی بازدارنده برای من است. این مسئله شاید در مطب 10 دکتر زنان برایم اتفاق افتاده است. آخرین دکتری که رفتم، معاینه را پشت یک پارتیشن انجام می‌داد؛ اما سمت دیگر پارتیشن چند بیمار دیگر نشسته بودند و تمام دیالوگ‌هایی را که هر مریض با دکتر داشت، می‌شنیدند. من دوست نداشتم همه بدانند که چه مشکلی دارم. بعد از آن تلفن می‌کردم مطب‌ها و پیش از گرفتن وقت از منشی دکترها می‌پرسیدم که ویزیت به صورت فردی است  یا چند نفری».

اما این قصه سر دراز دارد. گاهی حتی با پیگیری از پیش هم اتفاق نامنتظره‌ای رخ می‌دهد. فاطمه می‌گوید: «یک بار دکتر خیلی معروفی پیدا کردم. با ویزیت خیلی زیاد. گفت که تنها ویزیت می‌کند. خیالم راحت بود. داشت تست پاپ‌اسمیر انجام می‌داد که یک‌دفعه یکی از بیماران داخل آمد و سؤالی پرسید. دیگر طاقتم طاق شد. بعد از آن دیگر دکتر زنان نرفتم. حالا چند سال است که حتی تست پاپ‌اسمیر هم نداده‌ام و هر مشکلی که پیدا می‌کنم، خوددرمانی می‌کنم. این نتیجه این است که بارها حریم خصوصی‌ام در مطب پزشک زنان له شده است».

زهرا زن دیگری است که تجربه مشابهی دارد: «وقتی مجرد بودم به خاطر کیست سینه به پزشک زنان مراجعه کردم. دکتر هم‌زمان با من زن دیگری را هم معاینه کرد. خیلی ناراحت شدم. بعد از آن به رئیس بیمارستان نامه نوشتم و اعتراض کردم. رئیس بیمارستان گفت که به آن دکتر تذکر جدی می‌دهد». حرف بهاره هم همین‌هاست: «خیلی حس بدی است. این دکترها معمولا خیلی هم معروف هستند و راحت می‌گویند اگر این شرایط را قبول نداری، به سلامت. آدم در بدترین حال روحی به آنها مراجعه می‌کند؛ ولی این‌قدر سرشان شلوغ است که حتی وقت پاسخ‌دادن ندارند و تندتند و چند نفری مریض‌ها را معاینه می‌کنند».

البته این موضوع تنها در حیطه کار پزشک زنان نیست. مونا این موضوع را در یک چشم‌پزشکی تجربه کرده است: «دکتر چهار نفر را به صورت هم‌زمان ویزیت می‌کرد. خیلی تعجب کردم؛ اما چیزی نگفتم. آخرش هم دکتر اشتباه کرد و نمره چشم من را اشتباه رد کرد. وقتی بیرون آمدم متوجه شدم که این نسخه من نیست. خواستم برگردم مطب و به دکتر بگویم؛ اما فکر کردم دیگر به این پزشک اعتماد ندارم».

حفظ حریم خصوصی در منشور حقوق بیمار

در اصل 29 قانون اساسی، برخورداری از خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی، حقی همگانی و دولت مسئول تأمین آن برای همه افراد جامعه است. براساس‌این وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در سال 1381 متنی جامع درخصوص حقوق بیمار تدوین کرد. یکی از محورهای منشور حقوق بیمار، حق احترام به حریم خصوصی بیمار و رعایت اصل رازداری است؛ موضوعی که متأسفانه در خیلی از مواقع رعایت نمی‌شود. تا جایی که حتی ماه گذشته آرش روغنی، رئیس شورای هماهنگی نظام پزشکی چهارمحال‌وبختیاری، نیز در گفت‌وگو با ایسنا به این موضوع اشاره کرد: «ویزیت هم‌زمان چند بیمار در مطب پزشک خلاف قانون است، پزشک باید برای هر بیمار زمان مناسبی را اختصاص دهد و دو بیمار نباید به‌ طور هم‌زمان در مطب پزشک پذیرش و ویزیت شوند، این مسئله تخلف است».

موضوعی که مونیکا نادی، وکیل دادگستری، نیز درمورد آن به «شرق» می‌گوید: «جزء حقوق اساسی هر فرد در جامعه، حفاظت از حریم خصوصی اوست. حریم خصوصی مرزهای شخصی هر فردی است. از جسم او گرفته تا روانش که می‌خواهد از ورود سایرین به آن جلوگیری کند. ممکن است درمورد حدود حریم خصوصی در افراد مختلف دیدگاه‌های متفاوتی وجود داشته باشد؛ اما در اصل احترام به حریم خصوصی تردیدی وجود ندارد. در منشورهای بین‌المللی و قواعد حقوق بین‌الملل هم از حریم خصوصی به‌عنوان یکی از حقوق اساسی افراد نام‌ برده شده است؛ چرا‌که لازمه حفظ کرامت انسانی، حفظ حریم خصوصی افراد است».

او با اشاره به اینکه در قوانین داخلی، به صورت پراکنده به موضوع حریم خصوصی اشاره شده است، می‌گوید: «این موضوع درمورد بیمار بسیار مهم و متفاوت است. هر فرد حقی بر بدنش دارد. بیمار برای حفظ حریم شخصی‌اش باید مطمئن شود که وقتی به پزشک مراجعه می‌کند، محتوای پرونده پزشکی‌اش محرمانه می‌ماند و کسی از نتیجه معاینه و مشاوره‌اش مطلع نمی‌شود. در واقع پزشک ملزم به رازداری در مقابل بیمار است».

این حقوق‌دان معتقد است حق بر بدن و حفظ حریم بیمار را از چند بعد می‌توان مورد توجه قرار داد: «بعد جسمانی یکی از مهم‌ترین این ابعاد است. بیمار حق دارد نخواهد بدنش در معرض دید دیگران قرار بگیرد یا در حضور افرادی که ضرورتی ندارد، برهنه نشود. گاهی حتی اگر بیمار تمایل هم نداشته باشد، بخشی از بدن او در معرض دید پزشک قرار می‌گیرد و متأسفانه گاهی افراد غیرضروری نیز در این موقعیت حضور دارند. برخی پزشکان به صورت چند نفری بیماران را پذیرش می‌کنند. به‌خصوص پزشکان زنان که در مطب‌شان چند نفر در حال آماده‌شدن برای معاینه هستند؛ بنابراین حریم و حق خصوصی فرد بر بدنش نقض می‌شود و در معرض نگاه و حتی قضاوت دیگران قرار می‌گیرد».

حریم خصوصی بیمار نسبت به اطلاعات و مشاهدات بالینی‌اش بعد دیگری است که نادی به آن اشاره می‌کند: «ممکن است فرد مایل نباشد دیگران از بیماری او و روند درمانی‌اش مطلع شوند. در‌حالی‌که در معاینه‌های جمعی زمانی که پزشک روند درمان را برای بیمار توضیح می‌دهد، بیماران دیگر در حال آماده‌شدن برای معاینه یا انجام سونوگرافی و... هستند».

این وکیل دادگستری می‌گوید که در قوانین ما ضمانت اجرائی لازم برای مقابله با این روند وجود ندارد: «حریم خصوصی به نسبت برخی مفاهیم دیگر، مفهومی نوین در قوانین است. در مقررات پزشکی و منشور حقوق بیمار و آیین‌نامه‌های داخلی وزارت بهداشت، ویزیت فردی و تک‌نفره بیماران شناخته و حفظ حریم خصوصی افراد شناسایی شده است؛ اما در ساز‌وکارهای اجرائی نظارتی بر رعایت این موارد وجود ندارد. فقط اگر گزارشی از سوی بیماران منتقل شود، ممکن است به پیگیری‌های انتظامی منجر شود؛ اما این موضوع به صورت سیستماتیک در مطب پزشکان پیگیری نمی‌شود».

 او واکنش بیماران را هم در برابر چنین تخلفاتی بسیار مهم می‌داند: «افراد کمی حاضر به اعتراض هستند. یا آگاهی نسبت به حفظ حقوق و حریم شخصی کم است یا اگر آگاهی هم باشد، تمایلی برای اعتراض و ابراز آن وجود ندارد. معمولا افراد کمی اعتراض خودشان را اعلام می‌کنند؛ در‌حالی‌که حق بیمار است که در محیطی امن و به دور از هر فرد دیگری با پزشک درباره روند درمانش صحبت کند».

نادی نیز ویزیت چند‌نفری بیماران در مطب را تخلف انتظامی می‎‌داند: «اگر مطالبه‌گری وجود داشته باشد، این موضوع قابل پیگیری و پیگرد است. برخی افراد حتی پزشکشان را عوض می‌کنند یا اساسا از رفتن به نزد پزشک منصرف می‌شوند، اما نمی‌خواهند خودشان را وارد اصلاح این روند کنند. در این شرایط شاهد تکرار این پروسه خواهیم بود؛ آن‌هم با توجه به خلأهایی که هم در قانون و هم در فرهنگمان شاهد آن هستیم».

 دردسرهای ویزیت گروهی

موضوع ویزیت هم‌زمان چند بیمار در مطب گرچه ممکن است در ظاهر ساده به نظر بیاید، اما می‌تواند مشکلات و دردسرهای زیادی ایجاد کند. ندا حبیبی، پزشک، در‌این‌باره به «شرق» می‌گوید: «گاهی مردم به این دلیل که مثلا فلان پزشک خیلی خاص و خوب است، حاضر به ویزیت جمعی در مطب می‌شوند، اما به هر طریقی که بتوانند اعتراضشان را نشان می‌دهند. مثلا بلند می‌شوند در را می‌بندند. معمولا تمام متخصص‌ها به صورت جمعی ویزیت می‌کنند و این موضوع تنها در حیطه پزشک زنان نیست، اما پزشک زنان چون ممکن است درباره روابط جنسی یا اندام‌های خصوصی صحبت کند یا معاینه انجام دهد، شرایط برای بیمار سخت‌تر می‌شود».

او معتقد است گرچه این موضوع رواج زیادی دارد، اما عرف پذیرفته‌شده‌ای در میان مردم نیست: «ویزیت جمعی اوج بی‌اخلاقی یک پزشک است. معمولا چون مطب‌ها شلوغ است و پزشک می‌خواهد تعداد بیشتری از بیماران را ویزیت کند، این اتفاق می‌افتد. البته در بیمارستان‌ها منشور حقوق بیمار را گذاشته‌اند، اما باز هم خیلی‌ها اعتراض نمی‌کنند».

این پزشک به درس اخلاق پزشکی که تمام پزشکان آن را گذرانده‌اند، اشاره می‌کند: «در این درس کاملا به این موضوع اشاره شده است. حتی بیمار می‌تواند مدعی شود در هنگام ویزیت جمعی، اسرار او فاش شده است. بنابراین این مسئله برای پزشک تبعاتی خواهد داشت. با‌این‌حال، خیلی از پزشک‌ها این موضوع را توجیه می‌کنند. مثلا اینکه مطب شلوغ است یا همین است که هست».

علاوه بر نقض حریم خصوصی بیمار، موضوع مهمی که ممکن است در ویزیت‌های جمعی رخ دهد، خطای پزشکی به دلیل نداشتن تمرکز کافی پزشک است. حبیبی از تجربه یکی از همکاران خود در این زمینه یاد می‌کند: «همکار باردارم که خودش هم پزشک است، به یک متخصص زنان مراجعه کرده بود. این پزشک بیمارانش را چند‌نفری ویزیت کرده و داروی عفونت بیمار دیگری را برای همکارم تجویز کرده بود. اگر این فرد به موضوع آگاه نبود ممکن بود این دارو را مصرف کند و سلامتش به خطر بیفتد».

او می‌گوید: «حتی ممکن است پزشک اشتباه کند و آزمایش بیماران را جابه‌جا بنویسد. یک بار زمانی که نسخه‌ها در دفترچه نوشته می‌شد، یکی از بیماران تعریف می‌کرد که در دوران نامزدی به پزشک زنان مراجعه کرده بوده و به دلیل ویزیت هم‌زمان چند نفر، پزشک سونوگرافی بارداری فرد دیگری را به اشتباه در دفترچه او نوشته بوده است. بیمار متوجه نشده بود و نامزدش دفترچه را دیده بود. این موضوع برایش دردسر بزرگی درست کرده بود. می‌گفت نامزدم باور نمی‌کرد که اشتباه شده و فکر می‌کرد من واقعا باردار هستم».

 نقص قوانین درباره حریم خصوصی

گرچه در صورت اعتراض و اعلام شکایت بیماران از روند ویزیت گروهی پزشکان، امکان پیگرد آن وجود دارد، اما به گفته نادر جعفری، وکیل دادگستری، این موضوع چندان پیگیری نمی‌شود. او به «شرق» می‌گوید: «بیشترین پرونده‌های قضائی در حوزه پزشکی مربوط به قصور پزشکی است. اما درباره موضوع حریم خصوصی قواعد ما بسیار ناقص است و به نظر می‌رسد اراده‌ای هم برای اصلاح این قوانین و به‌روزرسانی آنها وجود ندارد».

او به ماده 648 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) اشاره می‌کند. در این ماده آمده است: «اطبا و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به چهل‌و‌پنج روز و دوازده ساعت تا شش ماه حبس یا به یک‌میلیون‌و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شوند».

جعفری می‌گوید: «قاعدتا وقتی پزشک چند بیمار را هم‌زمان ویزیت می‌کند، این اتفاق می‌افتد، اما کسی شکایت نمی‌کند. شکایت از پزشک به قوه قضائیه برای بیمار هم چندان به‌صرفه نیست. علی‌رغم هزینه وکیل، ممکن است قاضی به بیمار بگوید افشای اسراری در کار نبوده است. شما که وضعیت را دیدی، می‌توانستی مسئله را مطرح نکنی. این‌طور نبوده که مشکلت را بگویی و پزشک برود این موضوع را به دیگران بگوید. این ماده هم درباره افشای اسرار حرف می‌زند و مشخصا به نقض حریم خصوصی اشاره ندارد». اما جعفری راهکار دیگری برای پیگیری این موضوع مطرح می‌کند: «این مسئله را از طریق پیگیری صنفی می‌توان دنبال کرد. این موارد تخلف صنفی محسوب می‌شود و سازمان نظام پزشکی مجازات‌هایی برای آن در نظر می‌گیرد که عمدتا صنفی هستند؛ مثلا درج در پرونده یا بدترین حالت ابطال پرونده طبابت».

 ورود نظام پزشکی به تخلفات

در همین رابطه حسین کرمان‌پور، پزشک و مدیر سابق روابط‌عمومی سازمان نظام پزشکی، به «شرق» می‌‎گوید: «طبق اخلاق حرفه‌ای جامعه پزشکی، هر بیمار باید وقت اختصاصی داشته باشد و ویزیت هم‌زمان چند بیمار عملی کاملا غیرحرفه‌ای است و علاوه بر نقض حریم خصوصی بیمار، مغایر قانون است».

او درباره روند رسیدگی سازمان نظام پزشکی به اعتراض بیماران توضیح می‌دهد: «مبنای نظام پزشکی در رسیدگی به تخلفات ابتدا تذکر است. نه‌تنها در مورد این موضوع، بلکه در خیلی از موارد دیگر هم همین‌طور است. بعد از اخطاریه اگر تخلف پزشک ادامه پیدا کرد، پرونده وارد مراحل قضائی می‌شود. بنابراین در مراحل اولیه بر اساس قواعد حرفه‌ای به او تذکر داده می‌شود، ممکن است پزشک احضار شود، موضوع در پرونده‌ پزشکی‌اش درج شود و در نهایت به مراحل قضائی وارد شود. به‌راحتی پروانه مطب پزشکان ابطال نمی‌شود. مبنا بر اصلاح و تغییر روش است».

کرمان‌پور موضوع نظارت دانشگاه‌های علوم پزشکی را از سازمان نظام پزشکی تفکیک می‌کند: «معاونت‌های درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی بر سیستم درمان اعم از مطب، درمانگاه و بیمارستان نظارت دارند. اگر فردی از سیستم درمان شکایتی داشت، به معاونت پزشکی دانشگاه شکایت می‌کند و آنها بازرسی برای پیگیری موضوع اعزام می‌کنند. نظام پزشکی هم محل رجوع و رتق‌و‌فتق شکایات شخصی و عمومی است. مثلا بازرس دانشگاه علوم پزشکی ممکن است اعلام کند که فلان تخلف واقعا در حال انجام است. در این شرایط، به صورت دانشگاهی می‌تواند از پزشک مد‌نظر نزد نظام پزشکی شکایت کند تا با او برخورد حرفه‌ای شود. اگر هم فردی شاکی خصوصی بود، می‌تواند از پزشک مد‌نظر خود نزد نظام پزشکی شکایت کند و بعد نظام پزشکی پزشک متخلف را احضار کرده و موضوع را بررسی می‌کند».

او می‌گوید اعزام بازرس و نظارت توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی انجام می‌شود و سازمان نظام پزشکی اساسا امکان و نیرویی برای این کار ندارد.