به بهانه «روز ملی مهندسی»
اشتغال مهندسان
در ساخت‌وسازهای شهری به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های اشتغال و سرمایه‌گذاری در کشور، تنوعی از حرفه‌ها و مشاغل وجود دارد که بررسی آنها می‌تواند شناخت و اطلاعات مناسبی از روابط و مناسبات اداری، اجتماعی و اقتصادی کشور به دست دهد.
در ساخت‌وسازهای شهری به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های اشتغال و سرمایه‌گذاری در کشور، تنوعی از حرفه‌ها و مشاغل وجود دارد که بررسی آنها می‌تواند شناخت و اطلاعات مناسبی از روابط و مناسبات اداری، اجتماعی و اقتصادی کشور به دست دهد. در کنار مشاغل مرتبط با تولیدات کارخانه‌ای مصالح و کالاهای ساختمانی و مشاغل مهارتی کارگران، مهندسان بخش بزرگی از جمعیت فعال در ساخت‌وسازهای شهری را شامل می‌شوند. (صنعت ساختمان کشور دارای دو بخش «نظام فنی و اجرائی» و «ساخت‌وسازهای شهری» است که اولی مربوط به پروژه‌های ملی و دومی مربوط به ساختمان‌سازی در حوزه شهری و روستایی است. با توجه به شرایط اقتصادی کشور در یکی، دو دهه اخیر و فعالیت محدود پروژه‌های عمرانی، بیشتر مهندسان در ساخت‌وسازهای شهری مشغول بوده‌اند). طبق قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، قانونی که به تنظیم امور حرفه‌ای مهندسی ساختمان و نحوه تأمین کیفیت ساختمان‌ها می‌پردازد، همه شاغلان حوزه ساخت‌وساز باید از سوی دولت احراز صلاحیت شوند. مهندسان از طرف وزارت راه و شهرسازی و کارگران از سوی وزارت کار. طبق قانون رشته و صلاحیت‌های مختلفی برای مهندسان تعریف شده است. رشته‌های مهندسی مثل سازه، معماری و تأسیسات و صلاحیت‌هایی مانند طرح، اجرا و نظارت. در‌حال‌حاضر برای تهران حدود 75 هزار مهندس و برای کشور حدود 400 هزار مهندس برای ارائه خدمات در ساخت‌وسازها از طرف وزارت راه و شهرسازی احراز صلاحیت شده است. فارغ از نحوه احراز صلاحیت مهندسان که بررسی جداگانه‌ای می‌طلبد، می‌توان نحوه ارائه خدمات مهندسان را مورد‌بررسی و دقت نظر قرار داد. طبق قانون یادشده، یکی از وظایف سازمان نظام مهندسی ساختمان، نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسان شاغل در ساخت‌وسازهاست. فارغ از اینکه بخواهیم عملکرد این سازمان را مورد نقد و نکوهش قرار دهیم، چه این سازمان نیز عضوی از همین جامعه است و در جو حاکم بر نظام اداری کشور به فعالیت می‌پردازد، در سوابق این سازمان حتما اسناد و مدارک و چک‌لیست‌هایی وجود دارد که «حسن انجام خدمات» و کیفیت کار مهندسان را بررسی و کنترل کرده، در صورت بروز عارضه‌های عمومی، آسیب‌شناسی و چاره‌اندیشی کرده، مراتب را به مراجع دولتی و قانون‌گذاری منعکس می‌کند. میزان اثرگذاری دانش مهندسی و مهندسان شاغل در طرح و اجرای ساخت‌وسازها، میزان واقعی و صوری‌بودن خدمات، نحوه اخذ و انجام پروژه‌ها، میزان درآمد به حسب کیفیت خدمات، میزان رضایت کارفرمایان از خدمات دریافت‌شده، روابط کاری و تعامل مهندسان با نهادهای متولی مثل شهرداری‌ها، تأثیر تجربه و سابقه کار بر کیفیت کار مهندسی، تأثیر تجربه و سابقه بر میزان درآمد، نحوه به‌روزرسانی دانش مهندسان، بررسی زمینه به‌کارگیری فناوری‌های نوین و نحوه آشنایی مهندسان با آنها، تناسب دانش و تخصص با زمینه و ظرفیت کاری مهندسان طبق قانون و... مواردی است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. با دقت نظر در هریک از مراحل خدمات در رویه‌های جاری نظام مهندسی به شکل موجز و مختصر موارد زیر قابل مشاهده است. با وجود اهمیتی که طراحی و محاسبه مصنوعات در علوم مهندسی دارد، طرح و محاسبه ساختمان‌های شهری برای عموم مهندسان نه جذاب است و نه درآمدزا. نقشه‌هایی که از اکثر دفاتر مهندسی خارج می‌شود، نیز باکیفیت نیست. به‌طور معمول نقشه‌های ساختمانی به دست افرادی فاقد پروانه اشتغال به کار مهندسی و صلاحیت طراحی و تهیه می‌شود. اجرای ساختمان مهارت و صلاحیتی چندوجهی است. هم نیازمند تسلط به دانش مهندسی ساختمان است، هم توانایی‌های مدیریتی و ارتباطی لازم دارد، هم اطلاع از قوانین و مقررات حقوقی و هم شناخت بازار و مصالح و کالاهای ساختمانی. در عرف رایج این صنعت در شرایط نرمال، بیشترین درآمد از ارائه انواع خدمات مهندسی برای مهندسان مجری حاصل می‌شود؛ اما امروز در کشور ما اکثر ساختمان‌‌سازی‌ها بدون حضور مؤثر مجریان احراز صلاحیت‌شده صورت می‌گیرد. در اکثر پروژه‌ها آنکه زمین و سرمایه برای ساخت می‌آورد، اجرای ساختمان را نیز در انحصار می‌گیرد. مسائل حقوقی، جزئیات فنی و فناوری‌های امروزی نیاز به آموخته‌های دانشگاهی و کسب صلاحیت‌های رسمی دارد که اکثر مالکان و سرمایه‌گذاران ساختمانی فاقد آنها هستند. در ساخت‌وسازهای شهری مهندسان ناظر به‌عنوان مأمور و بازرس از طرف شهرداری‌ها مسئول کنترل و نظارت بر اجرای ساختمان‌ها هستند؛ اما نحوه ارجاع کار و میزان حق‌الزحمه نظارت به گونه‌ای است که بیشتر ناظران متعهد به حرفه و دارای حسن انجام خدمات پس از مدتی عطای نظارت را به لقایش می‌بخشند و از چرخه کار خارج می‌شوند. باید درخصوص شرایط فعلی نظام مهندسی و به‌طور کلی نظام اداری کشور بحث و بررسی صورت گیرد که استعدادها و توانایی حرفه‌مندان کجا بروز و ظهور می‌یابد؟ تلاش و تعهدات حرفه‌ای متخصصان کجا برایشان مزیت رقابتی ایجاد می‌کند؟ این مزایا چگونه برایشان منجر به موفقیت و رفاه می‌شود؟ و در نظر گرفت چگونه صنعتی که از حضور متخصصان مستعد و توانمند خالی می‌شود، می‌تواند کیفیت و استانداردهای لازم را حفظ کند؟