«شرق» از برخورد با فیلم‌های توقیفی در دولت جدید گزارش می‌دهد
معمایی حل‌نشده در سینمای ایران
به‌تازگی مجوز نمایش بین‌المللی فیلم سینمایی «قاتل و وحشی» به نویسندگی و کارگردانی حمید نعمت‌الله صادر شده است. روح‌الله سهرابی مدیرکل نظارت بر عرضه و نمایش سازمان سینمایی در خبری اعلام کرده که با توجه به برخی حواشی چند سال اخیر فیلم «قاتل و وحشی» که از سال ۱۳۹۸ به دلیل مسائل مربوط به نوع پوشش بازیگر زن در وضعیت بلاتکلیفی قرار داشت، نهایتا با تدبیر رئیس سازمان سینمایی و همکاری تهیه‌کننده و کارگردان فیلم در اعمال اصلاحات و مساعدت شورای پروانه نمایش سینمایی، صرفا برای نمایش خارج از ایران مجوز گرفت. اگرچه مضمون فیلم دارای فضایی ملتهب و خشن بوده و مخاطب خاصی را جلب خواهد کرد، اما وحشت و خشونت حاکم بر فیلم، علت نمایش‌ندادن این اثر نبوده و تنها تصاویر بازیگر زن با موی تراشیده این امکان را از اثر سلب کرده است.
شرق: به‌تازگی مجوز نمایش بین‌المللی فیلم سینمایی «قاتل و وحشی» به نویسندگی و کارگردانی حمید نعمت‌الله صادر شده است. روح‌الله سهرابی مدیرکل نظارت بر عرضه و نمایش سازمان سینمایی در خبری اعلام کرده که با توجه به برخی حواشی چند سال اخیر فیلم «قاتل و وحشی» که از سال ۱۳۹۸ به دلیل مسائل مربوط به نوع پوشش بازیگر زن در وضعیت بلاتکلیفی قرار داشت، نهایتا با تدبیر رئیس سازمان سینمایی و همکاری تهیه‌کننده و کارگردان فیلم در اعمال اصلاحات و مساعدت شورای پروانه نمایش سینمایی، صرفا برای نمایش خارج از ایران مجوز گرفت. اگرچه مضمون فیلم دارای فضایی ملتهب و خشن بوده و مخاطب خاصی را جلب خواهد کرد، اما وحشت و خشونت حاکم بر فیلم، علت نمایش‌ندادن این اثر نبوده و تنها تصاویر بازیگر زن با موی تراشیده این امکان را از اثر سلب کرده است. سهرابی با اشاره به مسبوق به سابقه بودن حضور زن با موی تراشیده در تعدادی از آثار سینمایی مانند «سرب»، «زندان زنان»، «شیفتگی» و... خاطرنشان کرد: «با وجود اینکه در گذشته چنین اتفاقی در برخی از آثار رخ داده است، اما به دلیل حساسیت‌های مختلف، تاکنون از نمایش این فیلم جلوگیری شده بود. با وجود این، شورای پروانه نمایش سینمایی صرفا با اکران بین‌المللی «قاتل و وحشی» موافقت کرد و از این پس تهیه‌کننده اثر مجاز به نمایش این فیلم در خارج از کشور خواهد بود».
صدور مجوز نمایش بین‌المللی فیلم «قاتل و وحشی» از لحظه انتشار حواشی بسیاری در پی داشت؛ اینکه به چه دلیل مخاطب ایرانی سال‌ها از دیدن این فیلم محروم شده و به چه دلیل این مجوز برای مخاطب غیر‌ایرانی صادر شده است؟
هرچند در ماه‌های گذشته فیلم توقیفی دیگر، «برادران لیلا» به کارگردانی سعید روستایی نیز چیزی شبیه به این موضوع را تجربه کرد. تکلیف نمایش این فیلم در داخل ایران همچنان مبهم است، اما ماه‌ها است که در بیرون از مرزهای کشور این فیلم در سالن‌های سینما به نمایش گذاشته شده است.
سهرابی مدتی قبل درباره چرایی بلاتکلیفی اکران فیلم‌های توقیفی نیز به ایسنا گفت: «طبیعی است که هیچ فیلمی برای توقیف ساخته نمی‌شود و عوامل فیلم‌ها هم پیگیر حل‌وفصل موضوع هستند. ما هم تلاش‌مان را کرده‌ایم. مشکلات حاشیه‌ای گریبان فیلم‌ها را گرفته است. طبیعتا پیگیر اکران این فیلم‌ها خواهیم بود و خود صاحبان آثار هم در حل‌وفصل گره‌های اغلب کوری که افتاده، تأثیر دارند».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره «کاناپه» ساخته کیانوش عیاری که سال‌هاست مُهر توقیف خورده است، گفت: «این فیلم ازجمله آثاری است که پوشش خانم‌های فیلم موضوع اصلی است و مربوط به این دوره هم نمی‌شود. در دوره قبل تولید شده و اگر می‌توانست حل شود، در دوره‌های قبل این اتفاق رخ می‌داد. ما هم طبیعتا باید به این سمت برویم که ببینیم چه راهکاری را می‌توان تعریف کرد. اگر بخواهم صریح و صادقانه صحبت کنم، چشم‌انداز روشنی درباره این فیلم مثل فیلم‌های دیگر وجود ندارد. موضوع بحث پوشش خانم‌هاست و بحث قانون جمهوری اسلامی که صراحتا در‌این‌باره ملاحظات دارد. شاید باید با مراجع مختلفی رایزنی شود تا ببینیم امکان حل‌وفصل این فیلم چگونه است. یا حتی با ابزارهای کامپیوتری که شاید بشود فکری برای این فیلم کرد که البته این بحثی است که نمی‌توان مشخصا درباره آن صحبت کرد».
ماه‌ها پیش کانون کارگردانان سینمای ایران در حمایت از اکران فیلم «قصیده گاو سفید» و دیگر فیلم‌های توقیفی سینما، بیانیه‌ای منتشر کرد. در بخش‌هایی از این بیانیه تأکید شد: «باز هم بر موضع صریح و همیشگی کانون کارگردانان مبنی بر لزوم اکران همه فیلم‌های توقیفی سینمای ایران تأکید می‌کنیم. از کاناپه (کیانوش عیاری) و قاتل و وحشی (حمید نعمت‌الله) و ارادتمند، نازنین، بهاره، تینا (عبدالرضا کاهانی) و صد سال به این سال‌ها (سامان مقدم) و شیشلیک (محمدحسین مهدویان) و چپ راست (حامد محمدی) و... تا فیلم‌های افتخارآفرین سینمای ایران از کارگردانان صاحب‌نامی مانند آقایان جعفر پناهی، محمد رسول‌اف، سعید روستایی (برادران لیلا) و دیگر کارگردانان بین‌المللی که مردم ایران حق دیدن آن فیلم‌ها را دارند و حتی فیلم «قصیده گاو سفید» ساخته آقای بهتاش صناعی‌ها که متأسفانه برخلاف فیلم‌های یادشده، دچار سوء‌تفاهمی عجیب شده است».
مواضع وزارت ارشاد در برخورد با فیلم‌های توقیفی
مدتی قبل محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در جلسه‌ای با فعالان فرهنگی و هنری استان قزوین اعلام کرد در یک سال اخیر در حوزه پخش و اکران فیلم، حتی یک مورد توقیفی نداشتیم؛ چون ملاک‌ها را درست تعیین کرده‌ایم. محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی نیز در حاشیه نشست با اهالی فرهنگ و هنر استان کرمانشاه، در جمع خبرنگاران به محتوای سطح پایین بسیاری از تولیدات سینمایی و سیاه‌نمایی در آنها اشاره کرد و گفت: «محتوای فیلم‌ها دغدغه ما و تمام خانواده‌هاست؛ چراکه هر محصول فرهنگی تأثیرات عمیقی بر جامعه دارد و در درازمدت متوجه می‌شویم که محتوای نامناسب چه بلایی بر سر فرهنگ جامعه می‌آورد. متخصصان، استادان و نیروهای انقلابی همگی در این حوزه دغدغه مشترک دارند؛ بنابراین از این پس نظارت بر ساخت و تولید فیلم‌های سینمایی و محتوای آنها تشدید می‌شود».
خزاعی خاطرنشان کرد: «البته 170 فیلم مربوط به دوران کرونا از سال‌های گذشته باقی مانده که هنوز اکران نشده که این فیلم‌ها بر اساس سیاست‌های دولت تولید نشده‌اند. در‌حال‌حاضر نمی‌توان این فیلم‌ها را توقیف کرد و به دنبال آن هستیم که بتوانیم با انجام اصلاحاتی زمینه اکران این فیلم‌ها را فراهم کنیم. در مجموع نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی که خانواده‌های ایرانی نسبت به محتوای فیلم‌ها دارند، در سازمان سینمایی کشور وجود دارد و نمی‌توانیم به محصولاتی اجازه تولید دهیم که امید مردم جامعه را نسبت به کشور خود ناامید کرده و فقط سیاه‌نمایی می‌کنند». او افزود: «در ایران هم مانند همه کشورها در ساخت فیلم‌های سینمایی باید و نبایدهایی وجود دارد و رعایت مسائل اخلاقی و شرعی برای ساخت فیلم در اولویت ما خواهد بود».
از سویی دیگر، مدتی قبل اخباری مبنی بر اینکه سازمان سینمایی اجازه ساخت فیلم به کارگردان‌هایی که فیلم توقیفی دارند، نمی‌دهد حتی اگر به‌ظاهر پروانه ساخت برایشان صادر کند، فضای سینمای ایران را ملتهب کرد که حبیب ایل‌بیگی، معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی، در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرد خبر مجازنبودن فیلم‌سازان دارای فیلم توقیفی به ساخت فیلم جدید به‌هیچ‌عنوان صحت ندارد و از اساس غلط است.
او در گفت‌وگویی دیگر با ایسنا در پاسخ به اظهارات عباس رافعی کارگردان که این خبر را رسانه‌ای کرده بود و اینکه اگر قانونی برای ممنوعیت فعالیت یک فیلم‌ساز که فیلم دارای مشکل در شورای پروانه نمایش دارد، درست باشد، پس چرا مثال نقض آن، فیلم جدید کیانوش عیاری است که با وجود فیلم توقیفی «کاناپه» این روزها مشغول ساخت فیلم جدید است؟ گفت: «به نظر می‌رسد این موضوع به درستی منتقل نشده و اینکه هر کسی که فیلم توقیف‌شده دارد نمی‌تواند فیلم بسازد، اشتباه است. منظور این بوده که اگر یک کارگردان فیلمی در شورای پروانه نمایش دارد، باید ابتدا تکلیف آن را روشن کند». او با اشاره به اینکه وقتی فیلمی پروانه ساخت دارد پس کارگردانش می‌تواند آن را بسازد، گفت: «ما همیشه (از فیلم‌سازان) می‌خواهیم تکلیف فیلم قبلی را روشن کنند. البته برای معدود افرادی این اتفاق می‌افتد که فیلم‌شان در شورای پروانه نمایش هنوز تعیین تکلیف نشده است».
ایل‌بیگی در پاسخ به اینکه مشکل فیلم «غیبت موجه» عباس رافعی چیست و چرا مشکل آن برطرف نمی‌شود؟ گفت: «این فیلم اصلاحیه دارد و نکته درباره فیلم این است که وقتی کسی پروانه ساخت می‌گیرد، باید طبق فیلم‌نامه‌ای که مصوب شده فیلم خود را بسازد. اگر فیلم‌نامه را در موقع ساخت تغییر دهند و این تغییرات بیش از حد معقول باشد که تغییر ماهوی زیادی صورت گیرد، تخلف خواهد بود. ما هم بالاخره حدی از تغییرات را در حین ساخت می‌پذیریم».
او در پاسخ به اینکه آیا موضوع مطرح‌شده از طرف عباس رافعی مبنی بر اینکه هر کسی که فیلم مشکل‌دار برای پروانه نمایش دارد، نمی‌تواند فیلم جدید بسازد صحت دارد یا خیر؟ گفت: «اگر این‌طور بود که ما پروانه ساخت نمی‌دادیم. منعی برای ساخت ندارند اما معمولا می‌گوییم مسئله قبلی را حل کنند».
معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی در پاسخ به این پرسش که آیا باید این‌طور نتیجه‌گیری کرد که ادعای نادرستی مطرح شده است؟ گفت: «خیر، این‌طور نیست؛ چراکه ایشان نقل‌قولی را از طرف آقای خزاعی مطرح کردند و من می‌دانم که منظور آقای خزاعی توصیه بوده تا کار قبلی جمع شود و پرونده‌ای باز نماند و بعد فیلم جدید ساخته شود. منظور این نبوده که منعی برای فیلم‌سازی وجود داشته باشد».
در‌این‌باره عباس رافعی هم در گفت‌وگویی تازه با ایسنا با اشاره به اینکه ماجرای فیلم «سلوک» کمی پیچیده است، چون در اصل شهریور سال قبل پروانه ساخت «سلوک» صادر شده بود ولی مجوزهای لازم برای شروع کار داده نشد، بیان کرد: «از من خواسته شد ابتدا مشکل فیلم «غیبت موجه» را حل کنم ولی من پاسخ دادم که این مشکل را خود سازمان سینمایی باید حل کند؛ چراکه این فیلم در دوران مدیریت قبلی سازمان سینمایی در شورای پروانه نمایش تأیید شد و اصلاحاتی که خواسته بودند انجام شد، منتها باید شورا تشکیل می‌شد تا صورت‌جلسه شود، ولی پس از تغییر دولت، در شورای جدید، تأییدیه قبلی برای صدور مجوز را قبول نکردند و اصلاحات جدیدی وارد شد. آنچه درباره تغییرات نسبت به فیلم‌نامه‌ای که پروانه ساخت داده شده، پذیرفتم و بر همان اساس هر اصلاحیه‌ای که شورای فعلی پروانه نمایش خواست، انجام دادم اما باز هم از صدور مجوز خبری نیست».
اظهارات جنجالی نوباوه درباره فیلم‌های توقیفی
بیژن نوباوه نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی که در چند سال اخیر اظهاراتش درباره سینما جنجال‌برانگیز بوده است نیز مدتی قبل در گفت‌وگویی با ایسنا تأکید کرد: «در‌حال‌حاضر هیچ فیلمی در سینما وجود ندارد که به دلیل محتوا در توقیف باشد، بلکه برخی فیلم‌ها هستند که مقررات مربوطه را رعایت نکردند و مشکل قانونی دارند».
او با تأکید بر اینکه مشکلات قانونی این فیلم‌ها به عوامل آنها اعلام شده است، گفت: «در روزهای گذشته آخرین اطلاعات را درباره فیلم‌های سینمایی که در فرایند اکران متوقف شده‌اند از سازمان سینمایی دریافت کردم. بر اساس این اطلاعات، همه این فیلم‌ها مشکلات قانونی دارند. درباره برخی مشکل در عدم همخوانی فیلم‌نامه با پروانه ساخت است؛ شورای صدور پروانه ساخت سینمایی بر اساس یک فیلم‌نامه‌ای پروانه ساخت داده اما فیلم‌نامه حین ساخت تغییر کرده است. درباره برخی دیگر ازجمله فیلم «برادران لیلا» مشکل در این است که باید پیش از اکران در خارج از کشور از شورای پروانه نمایش، پروانه نمایش می‌گرفتند، اما این کار را انجام ندادند؛ یعنی تخلفات مقرراتی و رفتار اداری دارند و علت توقف پروسه اکران آنها به دلیل محتوای آنها نیست».
نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: «درباره برخی از فیلم‌هایی که اکران نشده‌اند نیز موضوع مشکلات قانونی مطرح نیست، بلکه عوامل فیلم از اکران آنها صرف‌نظر کرده‌اند؛ مثلا درباره فیلم «خیابان‌های آرام» ارشاد می‌گوید که آقای سیدمحمود رضوی به‌عنوان تهیه‌کننده این فیلم اعلام کرده قصدی برای اکران و پخش ندارد. درباره یکی از فیلم‌ها موضوع مسائل قومیتی و درباره یکی دیگر نیز مسائل شرعی و عدم رعایت شئونات مطرح است؛ در این فیلم از ابتدا تا انتها زنان بدون حجاب هستند، در آخر فیلم گفته شده که همه اینها کلاه‌گیس به سر داشته‌اند».
نوباوه با بیان اینکه «تنها یک تا دو فیلم هستند که به دلیل عدم رعایت مقررات مربوطه از شورای پروانه نمایش در دوره فعلی مجوز نگرفته‌اند»، افزود: «برخی از این فیلم‌ها از سال ۱۳۸۸ به دلیل مشکلاتی از این دست با مشکل مواجه شده‌اند و نمی‌توان گفت که همه فیلم‌هایی که در روند اکران آنها وقفه افتاده، مربوط به این دوره شورای پروانه نمایش هستند».
او در پایان اظهار کرد: «آنچه وجود دارد این است که جلوی همه این فیلم‌ها بر اساس قانون گرفته شده است. در دولت جدید معاونت سینمایی تلاش کرده نظارت قانونی خود را در جمع مراحل اخذ پروانه ساخت تا تولید فیلم اعمال کند تا از ضرر و زیان تولیدکنندگان به علت پخش‌نشدن فیلم‌های‌شان جلوگیری کنند».
بی‌تردید در سال‌های اخیر توقیف فیلم‌های سینمایی حواشی بسیاری ایجاد کرده و ضرر مالی بسیاری را متوجه صاحبان آنها کرده است. این حواشی گاهی باعث شده تا فیلمی که به‌هیچ‌وجه پتانسیل فروش در گیشه را نداشته، به اثری پرفروش تبدیل شود و برخی دیگر از آثار نیز بعد از رهایی از توقیف، برخلاف تصور مدیران فرهنگی، سبب‌ساز تنش و کج‌فهمی میان مخاطبانش نشده است. با‌این‌حال، این روند همچنان در سینمای ما جاری است و فیلم‌هایی به دلایل گوناگون همچنان در توقیف به سر می‌برند و باید دید در آینده چطور با این فیلم‌ها برخورد خواهد شد.
