سیلاب پس از زلزله‌های جنوب ترکیه

مهدی زارع: وقوع سیلاب در تاریخ 24 اسفند 1401 در پهنه زلزله‌زده 17 بهمن جنوب ترکیه موجب 17 نفر کشته به‌ویژه در استان‌های آدیامان و شانی‌اورفا شد. در بازدیدی که از این منطقه از 18 تا 24 اسفند با همکارانم دکتر حق‌شناس و دکتر بسطامی به‌عنوان تیم شناسایی مناطق زلزله‌زده پژوهشگاه زلزله داشتیم، نکته فوق‌العاده وجود حجم وسیع آوار در این منطقه در داخل و اطراف شهرهای زلزله‌زده بود. زلزله در مناطق شهری مقدار درخور‌توجهی آوار بر جای می‌گذارد که خدمات امدادی و بازسازی را به تأخیر می‌اندازد. امدادرسانی بدون حذف آوار از جاده‌های اصلی دسترسی به مناطق تخریب‌شده غیرممکن است. اجرای صحیح این تلاش مستلزم مدیریت آوار است.

در زلزله ششم فوریه به بزرگی 7.8 و سپس زلزله دوم به بزرگای 7.5 در جنوب ترکیه و 9 استان در جنوب این کشور، حدود 70 هزار ساختمان ویران شد و در کل به حدود 200 هزار ساختمان آسیب رسید. کانون زلزله در نزدیکی غازیانتپ محل زندگی هزاران پناه‌جوی سوری است. در 14 تا 15 مارس بارندگی شدید استان‌های آدیامان و شانلیورفا 17 نفر جان خود را از دست داده‌اند که از این تعداد 15 نفر در شانلیورفا (111 میلی‌متر باران در 24 ساعت گذشته) و دو نفر دیگر در آدیامان (136 میلی‌متر باران در 24 ساعت) جان خود را از دست داده‌اند. طبق گزارش ریاست مدیریت حوادث و فوریت‌های اضطراری (AFAD) و رسانه‌ها، حداقل پنج نفر (سه نفر در آدیامان و دو نفر در سانلیورفا) همچنان مفقود هستند. عملیات جست‌وجو و نجات انجام‌شده توسط مقامات ملی در منطقه ادامه دارد. در این دو استان تحت اثر زلزله‌هایی که یک‌ ماه و نیم اخیر رخ داد، سه‌میلیون‌و 320 هزار نفر با تخلیه یا ترک منطقه (با وسایل خود) به استان‌های دیگر و همچنین 800 هزار نفر در داخل به روستاهای مربوطه آواره شدند. تا اول مارس، بیش از 11 هزار پس‌لرزه رخ داد. پیش‌بینی می‌شود پس‌لرزه‌ها در آینده قابل پیش‌بینی ادامه داشته باشند. در 20 فوریه زلزله (پس‌لرزه) با بزرگای 6.4 در هاتای سه کشته و 213 زخمی بر جای گذاشت. در 27 فوریه نیز زمین‌لرزه‌ای به بزرگای 5.6 در نزدیکی مالاتیا باعث فروریختن ساختمان‌های آسیب‌دیده و کشته‌شدن حداقل یک نفر شد.

ساختمان‌های آسیب‌دیده در معرض خطر بالایی از ریزش هستند. پسماند زلزله در پیرامون و داخل شهرها مورفولوژی سطحی در گستره‌های شهری را تغییر داده و بخشی از این پسماند در آبراهه‌ها و کنار رودخانه‌ها ریخته شده است. جریان‌های زباله پس از زلزله یک ریسک مهم به دنبال زمین‌لرزه‌های بزرگ هستند که در سیلاب‌های بعد از زلزله توده وسیع آوار را که وارد جریان آب می‌شود، فراهم می‌کند. چنین وضعی خسارت را برای سال‌ها پس از توقف زلزله افزایش می‌دهند. مواد حاصل از آواربرداری از یک زمین‌لرزه در یک کانال شیب‌دار، زباله‌های ناپایداری هستند که در اولین بارش پس از زمین‌لرزه در جنوب ترکیه در 24 اسفند روان شدند. جریان‌های زباله -که به‌صورت دوغاب‌های روان متشکل از سنگ، گل و آب هستند برای جوامعی که در مسیرشان قرار دارند، خطرات مرگباری ایجاد می‌کنند. جابه‌جایی رسوبات اشباع‌شده به‌عنوان جریان زباله، یک حلقه مهم در زنجیره «خطرات آبشاری» است که در پی زمین‌لرزه‌های بزرگ، آتش‌سوزی‌ها و سیل‌ها دنبال می‌شود. در ماه‌ها و سال‌های بعد نیز بارندگی‌های شدید ممکن است این زباله‌ها را به حرکت درآورد.

در میان کشته‌شدگان سیلاب یک کودک یک‌ساله نیز دیده می‌شود. یک خانه کانتینری در توت، جایی که بازماندگان زلزله در آن زندگی می‌‌کردند، در سیل جابه‌جا شد و دو نفر کشته شدند و چهار نفر دیگر مفقود شدند. در شانلیورفا، جسد پنج شهروند سوری در داخل یک خانه در زیرزمین در مسیل پیدا شدند، درحالی‌که دو جسد دیگر از یک ون محبوس در زیرگذر بیرون آورده شدند. علاوه‌ بر این، چهار نفر کشته شدند و دو آتش‌نشان مفقود شدند. سیل خسارات زیادی به بار آورد و چندین نفر از یک کمپینگ که در آن بازماندگان زلزله در چادرها پناه گرفته بودند، تخلیه شدند. در شانلی‌اورفا، بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان آموزشی و تحقیقاتی ایوبیه دچار سیل شد و 25 بیمار مجبور به تخلیه شدند. سیل ترافیک را تحت تأثیر قرار داد. یک زیرگذر در منطقه هلیلیه زیر آب رفت و بسیاری از مردم در وسایل نقلیه محبوس شدند. نزدیک به دو هزار خانه و اداره در این استان آسیب دید.

توجه شود که ترکیه هم‌اکنون در یکی از شدیدترین خشک‌سالی‌ها، تبعات سنگین تغییرات اقلیمی را تحمل می‌کند. در چنین وضعی، رخداد بارش‌های سنگین در پی بازه‌های طولانی خشکی قابل انتظار است. چنین وضعی در منطقه زلزله‌زده در جنوب ترکیه و شمال غرب سوریه به‌مراتب سخت‌تر است؛ چرا‌که بارش‌های شدید موجب سیلاب‌های ناگهانی

 flash flood خواهد شد و وجود آوار و نخاله‌های دپو‌شده در اطراف شهرهای زلزله‌زده، این شهرها را مستعد سیلاب‌های ناگهانی بیشتر در ماه‌های آینده کرده است.