جولان مقاله‌سازی در میدان فریب‌ اینترنتی

تولیدات علمی از تحقیقات پژوهشی تا مقالات و حتی همکاری‌های بین‌المللی و فعالیت محققان یکی از معیارهای توسعه‌یافتگی کشورهاست. این‌چنین هم در بررسی این تولیدات، شاخص‌های مختلفی از جمله چاپ مقاله در مجلات معتبر بین‌المللی، استنادات، اعتبار مجلات و میزان بهره‌وری و تأثیرگذاری علمی دانشمندان به صورت کمی و کیفی قابل ارزیابی است. این مهم وقتی حاصل می‌شود که محقق و دانشمند عرصه علم، در فضای آکادمیک و در بستر عدالت پژوهشی بتواند آثار، تحقیقات علمی و پژوهش‌های کاربردی‌اش را براساس نیاز واقعی جامعه روز خود ترتیب اثر دهد.

وقتی حرکت پژوهشی منطبق با اصول علمی دانشگاه و جامعه آکادمیک باشد، طبیعتا خروجی علمی‌اش هم زیرساخت‌های جامعه را بهبود می‌بخشد و چرخ توسعه را به حرکت درمی‌آورد؛ درنهایت نیز جامعه را به سوی پیشرفت و تعالی سوق می‌دهد. شاید از همین بابت است که فردریش نیچه متفکر مغرب‌زمین می‌گوید که «ما روح دانشگاه را از دست دادیم و به همین دلیل، جامعه آلمانی را از دست دادیم». آسیبی که گویا امروز دامن جامعه ما را نیز گرفته است؛ آنچه آمارها مشاهده می‌شود خروجی علمی در قالب مقاله، پژوهش، کتاب، سمینار و امثال آن از دل جامعه اصیل دانشگاهی نیست، بلکه بسیاری از آنان از رانت‌های پژوهشی ارگان‌ها، نهادها و برخی مدیران اجرایی برآمده که سودای دانشمندی در سر دارند. اینها نیز عمدتا یا فاقد بار علمی‌اند یا در نیازسنجی ضروریات پژوهشی برای کشور، محلی از فایده ندارند.

در کنار این آسیب بهتر است از پایان‌نامه‌هایی یاد کنیم که اصطلاح «میدان انقلابی» بر خود دارند. کافی است برای سفارش پایان‌نامه یا مقاله به خیابان انقلاب تهران یا برخی سایت‌های اینترنتی سری بزنید تا با خیل بی‌شماری مواجه شوید که عنوان پژوهشگر بر خود دارند، درحالی‌که اینها گاه سارقان علم هستند که در اندک زمانی یک پژوهش علمی را برای سفارش‌دهنده آماده می‌کنند و نام دانشجو و استادان واقعی هم برآن می‌گذارند و این‌گونه هم عنوان دیگری به عناوین مقالات و تولیدات علمی کشور افزوده می‌شود. چه‌بسا شاهد ارتقای علمی برخی استادان مذکور و تعدد مقالات علمی در کشور هم می‌شویم که عمدتا هم بی‌ارزش‌اند. تکنولوژی‌های اینترنتی و البته ترفندهای ارجاع‌دهی، رنکینگ و مشاهده و... نیز با موضوع محل بحث، ادغام می‌شود تا نهایتا چرخه معیوب پژوهش در کشور تکمیل و سره و ناسره پژوهش و پژوهشگر در غبار مدیریت‌های غلط گنگ و گم شود.

اما سهم واقعی ما از کلان‌روندهای دانش در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، تجربی، فناوری، ریاضی و... چقدر است؟ وقتی پژوهش‌ها بعضا نه براساس نیازهای واقعی کشور و نه به‌دست متخصصان و صاحب‌نظران بلکه توسط عده‌ای صاحب منصب نوپا و نوظهور می‌چرخد که فقط قابلیت آنها جذب رانت‌های پژوهشی است، دیگر چه جای دفاع از بار علمی جامعه دانشگاهی؟ باید به ارزیابی نشست که چرا فلان صاحب پُست و مقام اجرایی، در یک بازه زمانی کوتاه چگونه چندین مقاله و کار علمی تولید می‌کند، درحالی‌که روخوانی فنی و یک نظارت علمی بر آنها نیز وقت بسیار بیشتری هم مصروف خود خواهد کرد.

بنابراین به جای دلخوش‌بودن به تعداد و کمیت مقالات و پژوهش‌ها، آنچه اهمیت دارد، اصالت علمی و کاربردی‌بودن یک پژوهش و نیز عاری‌بودنش از تکنیک‌های فریب‌دهی اینترنتی است تا سرقت‌های علمی از موضوعیت علمی کشور کم‌رنگ شود. مقام دانشگاه و پژوهشگران اصیل و دغدغه‌مند قابل احترام است، پس سخن با آن بخشی است که با رانت‌های پژوهشی نه‌تنها ثروت‌اندوزی می‌کنند بلکه با پژوهش‌سازی خودشان را در زمره پژوهشگران برتر و گاه استادن یک‌درصد جای می‌دهند.