متهمان ردیف اول تصادفات جادهای
حوادث و سوانح حمل‌ونقل جزء اولین دلایل مرگومیر قابل پیشگیری در ایران به شمار می‌رود. در این سال‌ها، ارتقای ایمنی به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی بخش حمل‌ونقل و سلامت مطرح است، اما همچنان آمار تصادفات و قربانیان آن بالاست.
امیرمهدی افشار: حوادث و سوانح حمل‌ونقل جزء اولین دلایل مرگومیر قابل پیشگیری در ایران به شمار می‌رود. در این سال‌ها، ارتقای ایمنی به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی بخش حمل‌ونقل و سلامت مطرح است، اما همچنان آمار تصادفات و قربانیان آن بالاست.
احمد رحیمی، کارشناس حوزه ترافیک، درباره علل تصادفات جادهای می‌گوید: بی‌احتیاطی در رانندگی، صحبت‌کردن با تلفن همراه، استفاده از مواد مخدر و مشروبات الکلی و رعایت‌نکردن فاصله مجاز ازجمله دلایل تصادفات است که کاهش این خطا‌ها نیاز به آموزش و فرهنگ‌سازی دارد. اولین اقدام در موقع وقوع حادثه رانندگی اطلاع‌رسانی به اورژانس و پلیس برای امدادرسانی است و به رانندگان توصیه می‌شود تا جایی که امکان دارد در موقع تصادفات رانندگی از خروج غیراصولی مصدوم از داخل خودرو جلوگیری کنند. وجود تصادفات و آمار بالای کشته‌ها و مجروحان و آسیب‌های ناشی از تصادفات در کشور، بیانگر آن است که در تمام بخش‌های اجرا و بهره‌برداری راه‌ها، ساخت خودروها، آموزش و... ضعف‌هایی وجود دارد. در حوزه راهداری نصب حفاظ‌ها، به‌کارگیری تکنولوژی‌های به‌روز و نصب علائم هشداردهنده و لغزنده برای جلوگیری از خواب‌آلودگی در اولویت است. در سال‌های گذشته کشور در حوزه زیرساخت‌ها توسعه خوبی داشته است، ولی به لحاظ نگهداری نامناسب، اغلب روکش جاده‌ها دچار آسیب و باعث ایجاد حوادث شده است.
او به آمار بالای آتش‌سوزی خودروها حین تصادفات جادهای اشاره می‌کند و شمار جان‌باختگان در این شرایط را بسیار بیشتر از آمار کشته‌شدگان بر اثر تصادف مستقیم می‌داند.
این کارشناس حوزه ترافیک، تصادفات را اصلی‌ترین معضل اجتماعی کشور و مانعی بر سر راه توسعه و نیز دلیلی برای گسترش فقر در کشور معرفی می‌کند و می‌گوید: سازمان‌های مسئول باید با در نظرگیری اولویت با این دشمن خاموش اجتماعی برخورد کنند. ایمن‌بودن جاده‌ها و استاندارد‌بودن وسیله نقلیه در کاهش جان‌باختگان تأثیر گذار هستند. جاده باید بخشنده باشد و نباید با کوچک‌ترین خطای انسانی، رانندگان بلافاصله جان خود را از دست بدهند. در این بین، جاده‌ها و خودروها ایمنی لازم را نداشته و استاندارد نیستند. در اولین برخورد میان خودروها در جاده‌های بین شهری، بلافاصله دچار آتش‌سوزی می‌شوند و شمار جان‌باختگان در این شرایط بسیار بیشتر از برخورد اولیه است.
سعید غلامی، کارشناس حوزه حمل‌ونقل جادهای نیز درباره تصادفات جادهای می‌گوید: کیفیت جاده‌های ما پایین است. یکی از عوامل آن، قوانین معاملات دولتی است که کیفیت را فدای قیمت می‌کند و با واقعیت در حوزه‌های عمرانی سرمایه‌گذاری نمی‌شود.
او با اشاره به اینکه در حمل‌ونقل جادهای خودروهای سنگین، عمده تصادفاتی که رخ می‌دهد بیشتر خطای انسانی خود راننده همچون خواب‌آلودگی، میزان بار بیش از حد مجاز، نقص فنی خودرو و... مطرح می‌شود، می‌گوید: به نظر من خود راننده در تصادفات سهم بسزایی دارد؛ چرا‌که وقتی رانندگان می‌دانند چه وسیله نقلیه بی‌کیفیت یا دارای نقصی را سوار شده‌اند و اینکه در چه جاده بی‌کیفیت و پرنقصی رانندگی می‌کنند، باید احتیاط بیشتری کنند.
بر اساس اعلام پلیس، هزارو 800 سامانه ثبت تخلف ثابت جادهای در جاده‌های اصلی کشور استقرار دارند که این دوربینها بر اساس تعریف سرعت آزادراهی-بزرگراهی کنترل سرعت رانندگان را انجام و تخلف رانندگان را با محاسبه سرعت متوسط ثبت می‌کنند. دوربین‌های ثبت تخلف سرعت جادهای میانگین سرعت خودرو (حدفاصل دوربینها) را مورد بررسی قرار داده و رانندگانی که با رؤیت دوربین و پلیس سرعت خود را کاهش داده و پس از عبور از دوربین، اقدام به رانندگی با سرعت غیرمجاز می‌کنند، توسط این دوربینها اعمال قانون خواهند شد. بیش از سه هزار دوربین لیزری متحرک نیز در جاده‌ها وجود دارد که کنترل سرعت را به‌صورت لحظه‌ای ثبت می‌کنند. در ۸۰ درصد تصادفات، عوامل انسانی سهیم هستند و عامل ۴۰ درصد تصادفات بی‌توجهی به جلو است. از نظر علمی انسان‌ها برای اینکه در شرایط عادی عکس‌العمل درستی داشته باشند، نیاز به نیم‌ثانیه زمان دارند که متأسفانه در زمان استفاده از تلفن همراه این زمان به یک تا دو ثانیه افزایش می‌یابد و فرد نمی‌تواند عکس‌العمل خوبی داشته باشد و منجر به وقوع تصادف می‌شود.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، عواقب مالی سوانح ترافیکی نیز فراوان بوده و در کشورهای با درآمد کم و متوسط، مرگومیر ناشی از سوانح ترافیکی، بین دو تا هفت درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد.
نتایج تحقیق مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی تصادفات رانندگی در کشور ما بالغ بر هشت درصد تولید ناخالص داخلی است. هزینه مذکور برای سال ۹۰ فقط معادل ۵۱۹ هزار میلیارد ریال بوده است.
یک نفر در هر 24 ثانیه در جاده‌های دنیا می‌میرد
نگاهی کوتاه به حوادث رانندگی در دنیا نشان می‌دهد مرگومیر ناشی از سوانح ترافیکی یکی از دغدغه‌های اصلی دولت‌هاست و بار بزرگی ازجمله مرگ، ناتوانی و هزینه‌های بسیاری را در مقیاس وسیع به کشورها تحمیل می‌کند. برابر گزارش سال ۲۰۱۸ سازمان جهانی بهداشت، هرساله یک‌میلیون‌و 350 هزار نفر بر اثر سوانح ترافیکی جان خود را از دست می‌دهند که این موضوع بیانگر کشته‌شدن یک نفر در هر ۲۴ ثانیه در جاده‌های دنیا‌ست.
سالانه بین ۲۰ تا ۵۰ میلیون نفر نیز به نحوی مصدوم می‌شوند. این حوادث مهم‌ترین عامل مرگومیر در کشورهای با درآمد کم و متوسط است. با اینکه کمتر از نیمی از وسایل نقلیه دنیا در این کشورها وجود داشته، ولی بیش از ۹۰ درصد مرگ‌ومیرهای ناشی از سوانح ترافیکی در این کشورها رخ می‌دهد. مطابق گزارش سازمان بهداشت جهانی، عواقب مالی سوانح ترافیکی نیز فراوان بوده و در کشورهای با درآمد کم و متوسط، مرگومیر ناشی از سوانح ترافیکی، بین دو تا هفت درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد. هزینه سنگین و رو به رشد تلفات، جرح و مصدومیت و از بین رفتن اموال، هزینه‌های عمیق روحی روانی و فرهنگی و اجتماعی تصادفات بسیار بالاست.
به‌طور‌کلی در تصادفات رانندگی سه عامل انسان، خودرو و جاده نقش دارند که بر اساس میزان تأثیر در وقوع حادثه سهم تقصیر تصادفات مشخص می‌شود. اگر چه سهم عامل انسانی بیشتر از بقیه عوامل بوده، ولی در رویکرد نوین سیستمی، در نگاه به حوادث رانندگی، به اشتراک سهم عامل انسانی با راه و خودرو نیز پرداخته شده و به‌صورت کامل‌تر علاوه بر سهم کاربران راه یعنی راننده، سرنشین و عابر، به سهم مسئولان و طراحان راه و خودرو نیز پرداخته شده است.
در این نگاه جدید صحبت این است که برای هر انسانی احتمال ارتکاب خطا در رانندگی وجود دارد، ولی نباید با این وجود کشته یا مصدوم شود. در این زمان در صورتی که خودرو ایمنی کامل داشته باشد و راه هم دارای استانداردهای ایمنی باشد، باید بتواند در ابتدا از خطا و وقوع حادثه جلوگیری کند و در صورت وقوع حادثه کمترین آسیب به راننده و سرنشینان وارد شود. یکی از علت‌های رواج‌نیافتن این نگاه در کشور ایران، مقاومت خودروسازان برای اصلاح و ایمن‌سازی تولیدات خود است که ادامه این روند تداوم تلفات رانندگی و از بین رفتن سرمایه‌های کشور است.
هرچند اقداماتی در این زمینه صورت گرفته؛ ولی در مقایسه با استانداردهای دنیا و به منظور دستیابی به کاهش تصادفات راه درازی در پیش است. اصطلاح راه بخشنده که به‌تازگی در کشورهای پیشرفته رواج یافته، حاصل نگاه جدید به حوادث رانندگی است. منظور این است که اگر راننده خطا و تخلفی در جاده انجام داد، مانند حواس‌پرتی و خواب‌آلودگی و... نباید با مرگ مجازات شود و جاده باید بتواند با حداقل خسارت از راننده و خودرو محافظت کند. جاده‌های بخشنده، ایمن با به‌کارگیری سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل، از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها بوده و ازجمله زیرساخت‌های حیاتی کشور است که بر بستر آن همه ابعاد سیاسی و اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... قرار می‌گیرد.
نقاط حادثه‌خیز را بشناسید
شناسایی نقاط حادثه‌خیز و رفع خطر کردن یکی از راهکارهایی است که برای کاهش آمار تصادفات در کشور دنبال می‌شود.
رضا اکبری، معاون راهداری سازمان راهداری و حمل‌ونقل جادهای، هم درباره برنامه آن سازمان برای رفع نقاط حادثه‌خیز در سال جاری با اشاره به اینکه سال گذشته در مجموع حدود ۶۰۰ نقطه حادثه‌خیز رفع خطر و ایمن‌سازی شد، می‌گوید: برای سال جاری تکمیل ۳۰۰ پروژه نیمه‌تمام باقی‌مانده از سال‌های گذشته در برنامه اصلاح است که این اصلاحات در جاده‌ها و مسیر شامل اصلاح نقاط تقاطع، احداث تقاطع و تعریض جاده است.
او ادامه می‌دهد: علاوه بر تکمیل ۳۰۰ پروژه نیمه‌تمام در تفاهم با پلیس در اسفندماه سال گذشته مقرر است تا در دولت سیزدهم ۸۷۸ نقطه حادثه‌خیز رفع خطر شود. طرح‌های رفع نقاط حادثه‌خیز در سازمان راهداری از ۱۹ فروردین در دست تهیه قرار گرفت و با همه استان‌ها جلسات کارشناسی برگزار شد. در برنامه است تا موارد کارشناسی‌شده با اولویت‌بندی در دستور کار قرار بگیرد که در دو ماه آتی این کار به‌مرور انجام خواهد شد.
معاون سازمان راهداری می‌گوید: در برنامه است تا در سال جاری از ۴۰۰ نقطه پرخطر رفع خطر انجام شود. تلاش خواهیم کرد تا این نقاط اولویت‌دار پرخطر در سال‌جاری رفع خطر شود.
او پیش‌بینی کرد تا رفع خطر از این نقاط هشت هزار میلیارد تومان هزینه داشته باشد.
اکبری یادآوری می‌کند: با تأکید وزیر راه و شهرسازی ۸۷۸ نقطه حادثه‌خیز در کشور تا پایان دولت سیزدهم رفع خطر خواهد شد. اما در تهران کدام بزرگراه‌های تهران را می‌توان بزرگراه مرگ نامید؟ براساس آمار منتشر‌شده از سوی مدیران شهری دو بزرگراه آزادگان و امام علی بیشترین آمار مرگومیر تصادفات را به خود اختصاص داده‌اند.
مناطق ۱۸ و ۱۹ که درگیر بزرگراه آزادگان هستند و همچنین مناطق ۱۵ و ۱۶ بیشتر تصادفات در آنها ثبت شده است، نوع تصادف در بزرگراه آزادگان برخورد خودرو با عابر پیاده است و سهم عابران پیاده در فوتی‌های این بزرگراه بیشتر است؛ به‌همین‌دلیل نصب پل عابر پیاده و ایمن‌سازی مسیرهای ورودی و خروجی بزرگراه آزادگان در دستور کار قرار گرفته تا تصادفات با اصلاح هندسی کاهش یابد که این موارد به مناطق ابلاغ شده و امیدواریم با انجام این اقدامات تصادفات کاهش یابد.
بزرگراه امام علی دومین بزرگراهی است که بیشترین تصادفات در آن رخ می‌دهد و آمار فوت‌شدگان تصادفات در آن بالا است، بررسی‌ها نشان داده است که راکبان موتورسیکلت بیشترین سهم در فوتی‌های این بزرگراه را دارند که در بازدید مشترک با پلیس راهور علل وقوع حوادث بررسی و نقاط حادثه‌خیز شناسایی و در راستای افزایش امنیت معابر تصمیماتی ارائه شد که این تصمیمات در قالب بخش‌نامه‌ای به مناطقی که بزرگراه امام علی از آن عبور می‌کند، ابلاغ شد. به طور متوسط در هر منطقه ۳۰ الی ۳۵ نقطه که احتمال بروز حادثه را داشته باشد یا برای افزایش ایمنی نیاز به اصلاح هندسی دارد، مشخص می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بزرگراه‌ها با کمبود علائم و تابلوهای ترافیکی مواجه هستیم؛ به گونه‌ای که اگر این کمبود رفع شود، رانندگان با آگاهی بیشتر در بزرگراه تردد، ورود یا خروج می‌کنند و رانندگی ایمن‌تر خواهیم داشت و امیدواریم این تابلوها از طرف سازمان حمل‌ونقل ترافیک تکمیل شود؛ اما در معابر غیربزرگراهی، مناطق نسبت به رصد و پایش، تجمیع، کاهش و یا افزایش تابلوها اقدام می‌کنند و درصورتیکه کمبودی ملاحظه شود این موضوع را در کمیته‌ای بررسی و تأیید می‌کنند.
مجتبی خالدی، سخنگوی اورژانس کشور، هم درباره آمار تصادفات گفته است: متأسفانه در بسیاری از تصادفات که رخ می‌دهد، برخی از رانندگان مقصر نبوده و به دلیل رفتارهای ناایمن دیگر رانندگان و ناایمن‌بودن خودروها دچار سانحه و معلولیت می‌شوند. در هر تصادف سه رکن خودرو، جاده و راننده مؤثر است که در کشور ما متأسفانه خودروسازان درباره ایمنی و کیفیت خودروها پاسخ‌گو نبوده و نیستند که این مهم قابل پیگیری است و می‌توانیم خودروهای بخشنده‌ای در کشور داشته باشیم. در بسیاری از جاده‌های کشور اجازه تردد بسیاری از خودروها نباید داده شود و هر جادهای برای تردد هر خودرویی جایز نیست. در برخی جاده‌های کوهستانی نباید اجازه تردد خودروهای شهری مانند پراید داده شود. رانندگان نیز در وقوع تصادفات بیشترین نقش را دارند و باید چنانچه رانندگان احساس می‌کنند در برخی جاده‌ها نمی‌توانند رانندگی کنند یا خودرو را کنترل کنند، نباید رانندگی کند. مهارت راننده در رانندگی امر بسیار مهمی است، دلیل اغلب تصادفات سه عامل انحراف به چپ، تجاوز از سرعت مجاز و عدم مهارت رانندگی در کنترل وسیله نقلیه است.
با توجه‌به آمار سالانه ۱۶ تا ۱۷ هزار کشته در تصادفات و هزینه پنج میلیاردی برای هر نفر کشته مردم باید تصادفات را جدی بگیرند؛ ولی متأسفانه شاهد افزایش آمار تصادفات هستیم و این افزایش به دلیل رعایت‌نکردن خود مردم و کیفیت پایین خودروها است.
کشورهای پیشرفته به این نتیجه رسیده‌اند که در تصادفات حتی یک نفر فوتی هم نداشته باشند و تعداد کشته‌های ناشی از سوانح در برخی از کشورها فقط ۲۰۰ نفر است. این امر نشان‌دهنده قابل پیشگیری بودن تصادفات است که باید برای پیشگیری و کاهش تصادفات به قانون‌گذاری اهمیت داده شود و قوانین جدی گرفته شود و الزاما نباید فقط از تنبیه استفاده شود و می‌توان از ابزار تشویق هم در آموزش و فرهنگ‌سازی بهره برد. بسیاری از جاده‌های ما دوطرفه است و درصورتیکه رانندگان یک ثانیه غفلت کنند، تعداد فوتی‌ها و تصادفات بسیاری را در پی خواهد داشت که باید این موارد اصلاح شود.
آذر سلیمی، متخصص پزشکی قانونی و کارشناس اداره کل معاینات، هم معتقد است: در کشور ما قوانین و اجرای قوانین ضعیف است و با افرادی که در جاده‌ها بد رانندگی می‌کنند و با رفتارهای ناایمن جان بسیاری از افراد را به خطر می‌اندازند، برخورد جدی صورت نمی‌گیرد. متأسفانه ما در شناسایی و تشخیص و برخورد با این افراد مشکل داریم. در قوانین موجود کشور برای مصرف مواد محرک قوانین سخت‌گیرانه‌ای وجود ندارد و متأسفانه برخی از رانندگان تحت تأثیر مصرف الکل، مواد و... هستند که امید می‌رود قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای جلوگیری از این مسائل تدوین و اجرا شود. پزشکی قانونی دستگاهی است که نقش مداخله‌ای در حمل‌ونقل جادهای و بین‌شهری ندارد و فقط در هنگام آسیب، افراد به پزشکی قانونی مراجعه می‌کنند. در هنگام مراجعه افراد بسیاری از نقاط حادثه‌خیز و مکان‌های خاص تصادفات مشخص است که باید این نقاط حادثه‌خیز رفع شود. متأسفانه میزان آموزش فرهنگ ترافیکی در کشور نسبت به گذشته بسیار کاهش یافته و در گذشته صداوسیما در آموزش قوانین ترافیکی نقش مؤثری ایفا می‌کرد.
