جهان در تنور

شرق: خورشید نشسته در نقطه ثقل آسمان و بی‌رحمانه جولان می‌دهد. این روزها موج گرما در کشورهای مختلف می‌گردد و دمار از روزگار بسیاری درآورده است. برخی گزارش‌ها حاکی از این است که در اروپا، دمای هوا تقریبا دو برابر میانگین جهانی افزایش یافته است و روند مرگ‌و‌میر بر اثر گرما نگران‌کننده و هشدارآمیز شده است. در ایران نیز تیر ماه با گرمای درخور‌توجهی سپری شد و دما در برخی شهرها و استان‌ها به 50 درجه سانتی‌گراد رسید؛ اما ماجرا وقتی بحرانی‌تر می‌شود که روند افزایش دما با توفان گرد‌و‌خاک و آلودگی هوا همراه شود. این گزارش مروری است بر روند افزایش دما در سال‎‌های اخیر و نقش انکارناپذیر انسان در این پروسه و البته تأثیر موج گرما بر افزایش نابرابری‌های اجتماعی و حتی سلامتی انسان‌ها.

 

به‌تازگی یورونیوز در گزارشی نوشته است که کشورهای جنوبی اروپا از‌ جمله ایتالیا، یونان و اسپانیا با موج گرمای شدید روبه‌رو هستند؛ تا جایی که در روزهای گذشته وزارت بهداشت ایتالیا برای ۱۶ شهر این کشور به دلیل گرمای شدید هشدار قرمز صادر کرد. بی‌بی‌سی نیز در گزارشی از موج گرمای شدید و بی‌سابقه اروپا با نام «سربروس» یاد کرده و گفته که این موج مناطقی از جنوب اروپا را فراگرفته است و به گفته کارشناسان هواشناسی، افزایش دمای هوا در روزهای آینده در برخی مناطق رکوردشکنی می‌کند. در این گزارش آمده که موج گرمای «سربروس» که از سوی انجمن هواشناسی ایتالیا با نام «هیولای سه سر نام‌گذاری شده است، می‌تواند شرایط شدید و طاقت‌فرسایی را به همراه داشته باشد.

سِربِروس یکی از موجودات افسانه‌ای در اساطیر یونان باستان است. سگی با سه سر و در برخی تفاسیر با 50 و حتی تا صد سر، با پنجه‌هایی مانند شیر و ماری به‌ جای دُم که نگهبان دروازه جهان زیرین یا جهان مردگان بود و به ارواح اجازه ورود می‌داد و مانع خروج‌شان از جهان زیرین می‌شد.

پیش‌بینی‌کنندگان آب‌وهوای ایتالیا هشدار داده‌اند که بعد از سِربِروس، موج گرمای بعدی به نام «شارون» دمای هوا را در رم به 43 درجه سانتی‌گراد و در جزیره ساردینیا به 47 درجه سانتی‌گراد افزایش دهد. شارون قایق‌رانی از اساطیر یونان است. در اساطیر آمده که وقتی مردگان وارد دنیای زیرین می‌شدند، ابتدا باید با قایقی از سیاه‌آب یا باتلاق آخرون عبور می‌کردند که قایق‌ران آن، پیرمرد منحوسی بود به نام شارون یا خارون که برای عبور هر نفر، یک دینار طلا (اوبولوس) می‌گرفت. اگر مرده‌ای نمی‌توانست هزینه عبورش را بپردازد، به صورت روحی سرگردان درمی‌آمد که محکوم بود در کنار آخرون پرسه بزند، بدون آنکه هرگز به آرامش برسد، همین سرنوشت در انتظار دفن‌نشدگان بود.

چنانچه گفته شد، چند روز پیش مناطق وسیعی از جنوب و شرق اروپا در وضعیت هشدار قرمز موج گرما قرار گرفتند. هم‌زمان، سازمان جهانی هواشناسی درباره افزایش خطر مرگ‌ومیر ناشی از وضعیت آب‌وهوایی نامتعارف در آسیا و آمریکا هشدار داد. یورونیوز در گزارشی تازه نوشت که مقامات در اروپا پس از آنکه دومین موج گرما در چند هفته اخیر منطقه مدیترانه را در بر گرفت، به ساکنان و گردشگران هشدار دادند تا در گرم‌ترین ساعات روز در خانه بمانند. هم‌زمان حداقل سه کشور اروپایی یونان، اسپانیا و سوئیس با آتش‌سوزی‌های جنگلی دست‌وپنجه نرم کردند.

سازمان جهانی هواشناسی (WMO) هم‌زمان با گرمای سوزان، آن‌هم در اوج فصل گردشگری در تابستان اروپا اعلام کرد که موج گرما در نیم‌کره شمالی تشدید خواهد شد. تخمین زده شده که سال گذشته در اروپا بیش از ۶۰ هزار نفر بر اثر موج گرما جان خود را از دست دادند.

در ادامه گفته شده که مرکز هماهنگی واکنش اضطراری اتحادیه اروپا برای اغلب مناطق ایتالیا، شمال شرق اسپانیا، کرواسی، صربستان، جنوب بوسنی و هرزگوین و مونته‌نگرو وضعیت هشدار قرمز صادر کرده است. در پی موج گرمای تابستان امسال دمای هوای در دره مرگ کالیفرنیا به ۵۳ درجه و در شمال غرب چین به ۵۲ درجه سانتی‌گراد رسید؛ گرمایی که علاوه بر آتش‌سوزی‌های جنگلی از یونان تا کوه‌های آلپ سوئیس با سیل مرگ‌بار در هند و کره جنوبی هم‌زمان شده است.

سازمان جهانی هواشناسی می‌گوید گرمی هوا در آمریکای شمالی، آسیا و سراسر آفریقای شمالی و مدیترانه برای چند روز متوالی در هفته گذشته بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد بود. همچنین انتظار می‌رود حداقل دمای شبانه به بالاترین حد جدید خود برسد و باعث افزایش موارد حملات قلبی و مرگ‌ومیر شود.

‌ مرگ  بیش از   ۶۱  هزار  نفر  بر  اثر  گرما

هفته گذشته یورونیوز به نقل از نشریه «نیچر مدیسن» نوشته بود که برآوردهای انجام‌شده از سوی کارشناسان مؤسسه فرانسوی تحقیقات سلامت و مؤسسه سلامت جهانی «بارسلون» نشان می‌دهد که بدون واکنش مؤثر، قاره اروپا تا سال ۲۰۳۰ میلادی با بیش از ۶۸ هزار مرگ مازاد ناشی از گرما در تابستان و بیش از ۹۴ هزار مرگ تا سال ۲۰۴۰ میلادی مواجه خواهد شد.

در این گزارش آمده بود که تابستان سال گذشته میلادی گرم‌ترین تابستان ثبت‌شده در اروپا بود که با موج گرمای بی‌سابقه رکورد دما، خشکسالی و آتش‌سوزی جنگل‌ها را شکست. در این گزارش روند این پژوهش توضیح داده شده بود. اینکه کارشناسان داده‌های دمای هوا و مرگ‌ومیر ناشی از آن را برای دوره زمانی ۲۰۱۵-۲۰۲۰ در ۸۲۳ منطقه از ۳۵ کشور اروپایی با جمعیتی بالغ بر ۵۴۳ میلیون نفر، تجزیه و تحلیل کردند. سپس آنها توانستند مدل‌های اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژیک برای پیش‌بینی مرگ‌ومیر ناشی از گرما را برای هر منطقه و هر هفته از تابستان سال گذشته ایجاد کنند. در مجموع این تجزیه و تحلیل نشان می‌دهد که بین ۳۰ می ‌تا چهارم سپتامبر سال گذشته میلادی، ۶۱هزار‌و ۶۷۲ مرگ ناشی از گرما در اروپا رخ داده است. بیشترین میزان این مرگ‌ومیر هم در ایتالیا، یونان، اسپانیا و پرتغال بوده است.

«نیچر مدیسن» نوشته که در این مدت، موج گرمای بی‌سابقه‌ای بین ۱۸ تا ۲۴ جولای رخ داد که طی آن در مجموع ۱۱هزارو ۶۳۷ مورد مرگ ناشی از گرمای بیش از حد اعلام شده است. «ایچم آچباک»، یکی از نویسندگان این تحلیل، گفته که «این تعداد مرگ‌ومیر، رقم بسیار بالایی است».

این گزارش تأکید کرده که انسان‌ها، سیاره زمین را حدود ۱.۱ درجه سانتی‌گراد گرم کرده‌اند؛ اما در اروپا، دمای هوا تقریبا دو برابر میانگین جهانی افزایش یافته است. اگر دولت‌ها از مردم در برابر هوای گرم‌تر محافظت نکنند و گازهای گلخانه‌ای کمتری منتشر نشود، موج گرما حتی مرگ‌بارتر هم خواهد شد.

بی‌بی‌سی اعلام کرده که براساس پیش‌بینی‌ها در ایتالیا، دمای هوا احتمالا به ۴۸.۸ درجه سانتی‌گراد می‌رسد و هشدار قرمز برای ۱۰ شهر از جمله رم، بولونیا و فلورانس صادر شده است. روزنامه‌های ایتالیا گزارش دادند به‌تازگی یک کارگر ۴۴ساله بر اثر گرما در شمال ایتالیا جان خود را از دست داده است.

همچنین به مردم توصیه شده است که حداقل دو لیتر آب در روز بنوشند و از نوشیدن مایعاتی مانند قهوه که باعث کم‌آبی بدن می‌شود، پرهیز کنند. گروهی از گردشگران در خیابان‌های رم به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که با استفاده از آب‌پاش‌ها سعی می‌کنند خود را خنک نگه دارند. چندین گردشگر هم در ایتالیا پیش‌تر به دلیل گرمازدگی جان خود را از دست داده‌اند.

‌ تهدید   سلامت   عمومی

مجله وکس به‌تازگی در گزارشی درباره شکل‌گیری امواج گرما و اثرات تغییرات آب‌وهوایی بر آنها نوشته که امواج گرمایی تهدیدی برای سلامت عمومی هستند و می‌توانند نابرابری را تشدید کنند، باعث فروپاشی زیرساخت‌ها و تشدید مشکلات دیگر گرمایش جهانی شوند. این گزارش تأکید کرده که گرمای شدید ممکن است به اندازه توفان یا سیل چشمگیر به نظر نرسد؛ اما سرویس ملی هواشناسی آن را به طور میانگین مرگ‌بارترین پدیده آب‌وهوایی در ایالات متحده در 30 سال گذشته در نظر گرفته است.

در طول تابستان در نیم‌کره شمالی، نیمه شمالی سیاره به سمت خورشید متمایل می‌شود که باعث افزایش ساعات روز و گرم‌شدن نیم‌کره می‌شود. تأثیر این قرارگرفتن در معرض تابش خورشیدی تجمعی است، به همین دلیل است که دما معمولا هفته‌ها پس از طولانی‌ترین روز سال به اوج خود می‌رسد.

در بخش دیگری از این گزارش آمده که امواج گرما با یک سیستم پرفشار به‌عنوان آنتی سیکلون شروع می‌شود، یک ستون هوای فرورفته ایجاد می‌کند که فشرده شده، گرم و اغلب خشک می‌شود. هوای غرق‌شده به‌عنوان یک کلاهک یا گنبد حرارتی عمل می‌کند و گرمای نهان را که قبلا جذب شده است، به دام می‌اندازد. این سیستم پرفشار همچنین جریان‌های هوای خنک‌تر و سریع‌تر را بیرون می‌کشد و ابرها را می‌فشرد و به خورشید یک خط دید بدون مانع به زمین می‌دهد.

سپس زمین - خاک، ماسه، بتون و آسفالت - در زیر نور خورشید پخته می‌شود و در روزهای طولانی و شب‌های کوتاه تابستان، انرژی گرمایی به‌سرعت جمع می‌شود و دما افزایش می‌یابد.

امواج گرما به‌ویژه در مناطقی که درحال‌حاضر خشک هستند، مانند صحرای جنوب غربی و در ارتفاعات بالا که سیستم‌های فشار بالا به‌راحتی تشکیل می‌شوند، رایج است. رطوبت در زمین می‌تواند اثرات گرما را کم‌رنگ کند، مثل تبخیر عرق که می‌تواند بدن را خنک کند.

در این مقاله همچنین ذکر شده که گرمای شدید می‌تواند در مکان‌هایی که رطوبت زیادی دارند نیز ایجاد شود. در واقع، به ازای هر درجه سانتی‌گراد گرم‌شدن هوا (1.8 درجه فارنهایت)، می‌تواند حدود هفت درصد آب بیشتری جذب شود که این ترکیب خطرناکی از گرما و رطوبت ایجاد خواهد کرد. مناطق شهری این گرم‌شدن را تشدید می‌کنند؛ چون جاده‌ها، پارکینگ‌ها و ساختمان‌ها مناظر طبیعی را می‌پوشانند. شهرهایی مانند لس‌آنجلس و دالاس در نهایت گرمای بیشتری نسبت به محیط اطراف خود جذب می‌کنند و می‌توانند تا 20 درجه فارنهایت گرم‌تر شوند. این پدیده‌ای است که به‌عنوان اثر جزیره گرمایی شهری شناخته می‌شود. امواج گرما معمولا حدود پنج روز طول می‌کشد؛ اما اگر سیستم پرفشار در جای خود مسدود شود، می‌تواند بیشتر طول بکشد.

‌ انسان‌ها؛ از  مقصران  اصلی

بخش دیگر این گزارش به این موضوع می‌پردازد که چگونه تغییرات آب‌وهوایی امواج گرما را وخیم‌تر می‌کند. تغییرات آب‌وهوایی ناشی از گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی، موج گرما را طولانی‌تر، شدیدتر و مکررتر می‌کند. زمان می‌برد تا گردوغبار روی امواج گرما یک لحظه مشخص بنشیند تا دانشمندان بتوانند میزان مشارکت انسان در این مشکل را ارزیابی کنند.

اما محققانی که به رویدادهای گذشته و سایر نقاط جهان نگاه می‌کنند، دریافته‌اند که انسان‌ها بخش بزرگی از تقصیر را بر عهده دارند. پس از آنکه موج گرمای تابستان 2019 عامل مرگ دوهزارو 500 نفر در اروپای غربی بود، یک مطالعه نشان داد که تغییرات آب‌وهوایی احتمال گرما را پنج برابر بیشتر از زمانی می‌کند که گرم نشده بود. امواج گرما در اقیانوس‌ها 20 برابر بیشتر از میانگین دما افزایش یافته و محققان گزارش دادند که موج گرمای سال 2020 در سیبری 600 برابر بیشتر به دلیل تغییرات آب‌وهوایی بود.

در گزارش وکس گفته شده که مکانیسم این فرایند ساده است: سوزاندن سوخت‌های فسیلی گازهای گلخانه‌ای را به اتمسفر اضافه می‌کند و انرژی گرمایی بیشتری را به دام می‌اندازد و دمای متوسط را بالا می‌برد و به نوعی باعث افزایش دمای شدید می‌شود.

یورونیوز نیز در گزارشی اعلام کرده است که دانشمندان مدت‌هاست هشدار داده‌اند که تغییرات آب و هوایی ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای که عمدتا خود ناشی از سوختن سوخت‌های فسیلی است، توالی موج‌های گرما را بیشتر، شدیدتر و کشنده‌تر می‌کند. این دانشمندان سال‌هاست که می‌گویند دولت‌ها باید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اقدامات جدی انجام دهند.

«سرویس تغییرات آب و هوایی کوپرنیک اتحادیه اروپا» می‌گوید: سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۱ میلادی گرم‌ترین تابستان‌های تاریخ این قاره بوده است و بالاترین دما دو سال پیش با ۴۸.۸ درجه سانتی‌گراد در «سیسیل» ایتالیا ثبت شد.

‌فقرا  در  معرض  گرمای  بیشتر

اواخر سال 1400 مدیسن نت پیش‌بینی کرد که تا پایان قرن، قرار‌گرفتن در معرض امواج گرما برای ۲۵ درصد از فقیرترین افراد در سراسر جهان، درمجموع برابر با بقیه جمعیت جهان خواهد بود. «مجتبی صادقی»، سرپرست این مطالعه و اقلیم‌شناس در دانشگاه ایالتی آیداهو، توضیح داده: «انتظار وجود یک اختلاف را داشتیم اما مشاهده اینکه یک‌چهارم جهان به همان اندازه که سه‌چهارم دیگر در معرض گرما قرار دارند، در معرض گرما است، شگفت‌آور بود».

در این گزارش آمده که به گفته محققان تا سال ۲۱۰۰، فقیرترین مردم جهان ۲۳ روز بیشتر از ثروتمندترین افراد با موج گرما مواجه خواهند شد؛ «بسیاری از مناطق پرجمعیت و کم‌درآمد در مناطق گرمسیری واقع شده‌اند و انتظار می‌رود جمعیت آنها افزایش یابد که این امر باعث افزایش نابرابری‌های اقتصادی در مواجهه با امواج گرما می‌شود. این یافته‌ها نشان می‌دهد که کشورهای کم‌درآمد بیشترین آسیب را از تغییرات اقلیمی متحمل می‌شوند؛ هرچند این کشورهای پردرآمد هستند که اکثر گازهای گلخانه‌ای را منتشر می‌کنند».

‌ارتباط  آثار  موج  گرما  با  سلامتی  و  درآمد

آثار موج گرما می‌تواند بر اساس موقعیت مکانی، سلامتی و حتی درآمد افراد متفاوت باشد. در گزارشی که در وکس منتشر شده، توضیح داده شده که دماهای بالا از نظر سلامتی و اقتصادی تلفات زیادی به همراه دارند. امواج گرما آثار مستقیم و غیرمستقیم عمده‌ای بر سلامتی دارند: بر اساس گزارش سرویس ملی هواشناسی، گرمای شدید سالانه به‌طور متوسط بین سال‌های 1991 تا 2020 باعث مرگ 138 نفر در ایالات متحده شده است. همچنین دمای بالا می‌تواند احتمال گرمازدگی و فشار خون را افزایش دهد، برخی داروها را کم‌اثر و شرایط عصبی بیماری‌هایی از جمله‌ ام‌اس را بدتر کند. آلودگی هوا نیز بدتر می‌شود، زیرا افزایش دما باعث افزایش سرعت تشکیل مخاطراتی مانند ازن می‌شود و چنین آلاینده‌هایی به نوبه خود مشکلات قلبی و ریوی را تشدید می‌کنند.

افزایش دمای شبانه به‌ویژه برای سلامت عمومی نگران‌کننده است. افرادی که در یک موج گرما زندگی می‌کنند، بدون خنک‌شدن زیاد در طول شب، استرس گرمایی تجمعی بالاتری را تجربه می‌کنند. این حالت خطر مشکلاتی مانند کم‌آبی و اختلال در خواب را افزایش می‌دهد و می‌تواند خستگی و استرس ناشی از دمای بالا را بدتر کند.

در کنار گرما، یکی دیگر از عوامل مهمی که برای سلامت انسان باید در نظر گرفته شود، رطوبت است. میزان رطوبت موجود در هوا بر میزان تبخیر عرق از بدن و خنک‌شدن آن تأثیر می‌گذارد. در برخی از نقاط جهان، مانند جنوب غربی ایالات متحده، امواج گرما خشک‌تر شده‌اند اما در مناطق دیگر مانند خلیج فارس و جنوب آسیا، دمای بالاتر در عوض باعث افزایش رطوبت می‌شود.

محققان در سال 2020 دریافتند که از سال 1979، این شرایط خطرناک در چندین منطقه جهان، از جمله جنوب آسیا و خلیج فارس دوبرابر رایج شده است. آنها هشدار دادند که گرم‌شدن بیشتر در این قرن می‌تواند بسیاری از پرجمعیت‌ترین نقاط جهان را در گرم‌ترین زمان‌های سال غیرقابل سکونت کند.

موضوع مهم دیگر آسیب‌پذیری بیشتر برخی گروه‌ها و اقشار در برابر موج گرماست. این گزارش می‌گوید که افراد مسن و کودکان بسیار خردسال با برخی از بالاترین خطرات ناشی از گرمای شدید روبه‌رو هستند. افراد مبتلا به بیماری‌های خاص مانند فشار خون بالا و مشکلات تنفسی نیز با آسیب بیشتری مواجه‌اند اما حتی اگر افراد سالم برای مدت طولانی در معرض امواج گرما قرار گیرند، مانند کشاورزان یا کارگران ساخت‌وساز می‌توانند در برابر امواج گرما آ‌سیب‌پذیر شوند.

امواج گرما نابرابری‌های ساختاری را هم تشدید می‌کند. در‌حالی‌که شهرها می‌توانند سریع‌تر از محیط اطراف خود گرم شوند، محله‌های فقیرتر معمولا گرم‌تر می‌شوند. این محله‌ها اغلب پوشش درختی و فضای سبز کمتر و سطوح سنگفرش بیشتری دارند که گرما را جذب می‌کنند. درعین‌حال ساکنان کم‌درآمد ممکن است برای تأمین سرمایش مشکلات بیشتری داشته باشند. این گزارش تأکید می‌کند که این الگوی نابرابری گرمایی، در مقیاس بین‌المللی دیده می‌شود. به‌طوری‌که کشورهای کم‌درآمد در‌حال‌حاضر با هزینه‌های بهداشتی و اقتصادی بالاتری از امواج گرما مواجه هستند.

‌گرمای  خطرناک  در  شب

سازمان جهانی بهداشت در بیانیه‌ای که به تازگی منتشر کرده درباره خطرات احتمالی افزایش دما در شب هشدار داده است؛ «در‌حالی‌که بیشتر توجهات روی حداکثر دمای روز متمرکز است، این دمای شبانه است که بیشترین خطرات را برای سلامتی به‌ویژه برای جمعیت‌های آسیب‌پذیر دارد. سازمان‌های گردشگری گمان می‌کنند که گرما در اروپا باعث تغییر دائمی عادات گردشگران خواهد شد و آنها مقاصد خنک‌تری را انتخاب می‌کنند و به‌جای تابستان در بهار یا پاییز سفر خواهند کرد.

در اسپانیا و در آستانه انتخابات پیش‌رو در روز یکشنبه، سیاست‌مداران با تغییر مکان و زمان کمپین‌ها یا محدود‌کردن مبارزات انتخاباتی خود در فضای باز و روی‌آوردن به شبکه‌های مجازی آنلاین، خود را با گرمای سوزان وفق داده‌اند».

‌دمای   قابل‌  تحمل   برای   بدن

خبرنامه علوم اعصاب انگلیسی‌زبان به نقل از انجمن زیست‌شناسی تجربی در مقاله‌ای نوشته که محققان دمای بحرانی بالایی را برای انسان کشف کرده‌اند که احتمالا بین 104 تا 122 درجه فارنهایت (40 درجه سانتی‌گراد تا 50 درجه سانتی‌گراد) است. تحقیقات آنها نشان می‌دهد که میزان متابولیسم بدن انسان در حالت استراحت، که نشان‌دهنده مصرف انرژی است، در شرایط گرم و مرطوب افزایش می‌یابد.

محققان این موضوع را مهم می‌دانند. چون درک دمایی که باعث افزایش متابولیسم انسان می‌شود و اینکه چگونه این دما برای افراد مختلف متفاوت است، می‌تواند پیامدهای زیادی برای کارگران، ورزشکاران، مسافران و پزشکان داشته باشد.

جمعیت‌های آسیب‌پذیر مانند سالمندان، کودکان، زنان باردار، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن و کسانی که دسترسی محدودی به منابع خنک‌کننده دارند، اغلب بیشتر در معرض تأثیرات منفی دمای بالا هستند. ضمن اینکه قرار‌گرفتن در معرض گرمای شدید می‌تواند باعث بیماری‌هایی مانند گرمازدگی، خستگی و سکته گرمایی شود. علاوه بر این، آنها گرمای شدید می‌تواند شرایط قلبی و تنفسی افراد را بدتر کنند.

پروفسور لوئیس هالسی، محقق دانشکده زندگی و سلامت در دانشگاه روهمپتون می‌گوید وقتی بدن بیش‌از‌حد گرم شود، ماهیت پروتئین‌های بدن شروع به تغییر می‌کند و عملکردشان متوقف می‌شود و رشته‌های عصبی نیز به خوبی کار نمی‌کنند. این کار روی قلب تأثیر می‌گذارد، زیرا قلب به خودی خود یک عضله است. این کار می‌تواند منجر به ایجاد یک ریتم غیرطبیعی در فعالیت قلب شود و در نتیجه خون به‌طور مؤثر در سراسر بدن پمپاژ نشود و درنهایت سطح اکسیژن در بدن کاهش یابد.

اگر سطح اکسیژن به‌ویژه در مغز کاهش یابد، آن‌گاه فرد به‌طور جدی دچار مشکل خواهد شد و گاه این وضع به مرگ می‌انجامد. پروفسور هالسی می‌گوید در دنیایی که در‌ حال گرم‌شدن است، این یافته‌ها درباره حداکثر دمای قابل تحمل توسط هر فرد، ارزش زیادی دارد.

‌قوانین  اروپا  و  کار   در   شرایط «بیش از حد گرم»

یورونیوز در گزارشی نوشته است که در سطح اتحادیه اروپا، هیچ قانون مشترکی برای تعیین سقف دمای مجاز در محیط‌های کاری وجود ندارد اما برخی از کشورها دستورالعمل‌های مختص به خود را اجرا می‌کنند. در شرایطی که کارگران و کارمندان با گرم‌تر‌شدن هوا در تابستان به کار خود ادامه می‌دهند، به نظر می‌رسد قوانین در کشورهای اروپایی خیلی هم با شرایط موجود مطابقت ندارد.

تابستان گذشته پس از آنکه انگلیس برای اولین بار با هشدار گرمای شدید هوا مواجه شد، اتحادیه کارگری انگلیس (GMB) درخواست تصویب قانونی با عنوان «بیش از حد گرم برای کار» را مطرح کرد تا از کارگران در برابر دمای سوزان و خطرناک محافظت شود.

این درخواست تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است؛ چراکه هنوز هیچ دمایی به عنوان حداکثر دمای مجاز برای محل کار در مقررات انگلیس تعریف نشده است. هرچند چیزی تحت عنوان «حداقل دمای توصیه‌شده» وجود دارد.

دستورالعمل‌های ایمنی و بهداشتی انگلیس این است که محل کار باید «راحت» باشد، بااین‌حال در این قوانین تنها کف دمایی تعریف شده است. به این معنی که دما در محیط کاری نباید از ۱۶ درجه سانتی‌گراد، یا اگر کار از نظر فیزیکی سخت است از ۱۳ درجه سانتی‌گراد، پایین‌تر بیاید.

در این قانون هیچ اشاره‌ای به حد بالای دمای مجاز وجود ندارد. امری که احتمالا چند دهه پیش ضروری تلقی نمی‌شد اما اکنون به دلیل افزایش دما در تابستان‌ها تبدیل به یک موضوع داغ شده است.

به علاوه کشورهایی در اتحادیه اروپا که به‌طور عمومی گرم‌تر از انگلیس هستند، لزوما آمادگی بهتری برای مقابله با موج گرما ندارند.

این گزارش به فرانسه هم اشاره کرده است. در فرانسه قانون کار یا همان «Code du Travail» حداکثر و حداقل دمای محیط کار را تعیین نمی‌کند، با وجود این به موجب یک بند قانونی کارفرمایان ملزم هستند اطمینان حاصل کنند که کارمندان آنها می‌توانند وظایف محوله خود را در شرایط ایمن انجام دهند. این بند می‌تواند شامل محافظت از کارکنان در برابر خطرات ناشی از گرمای شدید باشد. طبق یک ماده از قانون کار فرانسه، کارفرمایان در بخش ساختمان باید دست‌کم سه لیتر آب در روز برای کارکنان خود تأمین کنند.

ماده دیگری به کارمندان اجازه می‌دهد در صورت ترس از خطر فوری جانی، کار را متوقف کنند. اما اینکه آیا این ماده شامل موج گرما نیز می‌شود یا خیر، قابل تفسیر است و به صراحت توسط قانون این کشور تعریف نشده است.

قانون کار در ایتالیا حداکثر دمای مجاز در محل کار را تعریف نمی‌کند اما مانند فرانسه کارفرمایان را ملزم می‌سازد اطمینان حاصل کنند که کارمندان می‌توانند کار خود را در ایمنی کامل انجام دهند. بر اساس حکمی که در سال ۲۰۱۵ توسط بالاترین دادگاه تجدیدنظر این کشور صادر شد، اگر کارفرما شرایط ایمن را برای کارگران تأمین نکند یا آنها را در درجه حرارتی فلج‌کننده مجبور به کار در خارج از خانه کند، آنها حق دارند کار را متوقف کنند بدون اینکه نگران ازدست‌دادن درآمد یا اخراج باشند.

در سال ۲۰۱۵، دادگاهی در ایتالیا درباره یک پرونده مربوط به شکایت از دمای بسیار سرد در محیط کار رأی صادر کرد. به‌لحاظ تئوری، همین حکم می‌تواند مبنای احکام درمورد دماهای بسیار گرم قرار گیرد.

در پرتغال، درجه حرارت در محل کار به طور قانونی باید بین ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد باشد، اگرچه در شرایط خاص می‌تواند حداکثر به ۲۵ درجه سانتی‌گراد هم برسد. نکته مهم این است که رطوبت محیط کار نیز باید تحت کنترل باشد و باید بین ۵۰ تا ۷۰ درصد باشد.

این قانون که چندین دهه است در پرتغال در حال اجراست، بر وظیفه کارفرمایان برای اطمینان از سلامت و ایمنی کارگران خود صحه می‌گذارد اما به کارکنان این اجازه را نمی‌دهد که زمانی که محل کارشان خیلی گرم است بتوانند دست از کار بکشند.

‌معافیت   از   کار   در   گرما؟

مانند بسیاری از کشورهای اروپای غربی، در آلمان دما در سال‌های اخیر شروع به افزایش کرده و بسیاری از ساکنان این کشور با خود فکر می‌کنند وقتی شرایط به گونه‌ای می‌شود که دانش‌آموزان می‌توانند به دلیل هوای گرم در تابستان، مدرسه را ترک کنند، پس حق و حقوق آنها درمورد وضعیت «معافیت از کار در گرما» یا به اصطلاح «Hitzefrei auf der Arbeit» چیست؟

آلمان به صورت کلی حداکثر دمای محل کار را در شرایط عادی ۲۶ درجه سانتی‌گراد تعریف می‌کند اما این محدودیت در قانون ذکر نشده است. اگر دما از ۲۶ درجه سانتی‌گراد بیشتر شود، شرکت‌ها باید اطمینان حاصل کنند (از جمله با توزیع آب آشامیدنی) که کارگران به طور ایمن به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

در این کشور اگر دماسنج عدد ۳۰ درجه سانتی‌گراد را نشان داد، کارفرمایان باید اجازه توقف کار و استراحت کارگران و کارمندانشان را صادر کنند.

زمانی که دمای محیط کار به بالاتر از ۳۵ درجه سانتی‌گراد برسد، مطابق تعریف شرایط برای کار «نامناسب» در نظر گرفته می‌شود مگر اینکه اقدامات اضافی انجام شود. در نتیجه این بدان معنا نیست که کارگران اجازه دارند به خانه بروند، بلکه کارفرمایان باید از خنک‌شدن محل کار اطمینان حاصل کنند.

اسپانیا که در مجموع کشور گرمی به شمار می‌رود، بیش از سایر کشورهایی که در بالا ذکر شد بر تنظیم مقررات دمایی تأکید داشته است. «مؤسسه ملی بهداشت و ایمنی در محل کار»، دمای بین ۱۷ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد را برای کار در دفتر ضروری دانسته است. بنا بر مقررات این نهاد، آن دسته از کارهایی که نیاز به تلاش فیزیکی سبک‌تر دارند باید در دمای بین ۱۴ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد انجام شوند.

اگر کارفرما از این الزامات پیروی نکند، کارگران می‌توانند این تخلف را به سازمان «بازرسی کار و تأمین اجتماعی» یا اتحادیه کارگران گزارش دهند تا آنها کارفرما را ملزم به رعایت قانون کنند.

مسلما در هر شش کشور مورد اشاره، دستورالعمل‌هایی در سطوح ملی وجود دارد که کارفرمایان را موظف به مراقبت از کارکنان خود می‌کنند و حتی برخی از آنها به کارگران اجازه می‌دهند در صورت افزایش خطرناک دما، دست از کار بکشند.

یورونیوز تأکید کرده است که با این حال شرایطی که به کارگران اجازه می‌دهد در گرمای بالا دست از فعالیت بکشند همچنان به طور دقیق معین نشده است و به نظر نمی‌رسد این نوع از حفاظت قانونی در برابر گرما در محیط کار در کشورهای اروپایی با سرعت گرم‌شدن سیاره زمین همگام بوده باشد.

‌ افزایش   ناامیدی

گاردین به تازگی در گزارشی نوشته است که جیمز هنسن، دانشمند شناخته‌شده در علوم آب و هوای ناسا که از بیانیه او در سال ۱۹۸۸ در مجلس سنای ایالات متحده به‌عنوان اولین افشاگری جنجالی در مورد گرمایش جهانی یاد می‌شود، اکنون در بیانیه‌ای به همراه دو دانشمند دیگر هشدار می‌دهد که جهان در حال حرکت به سمت یک «مرز آب و هوایی جدید» است. در این وضعیت جدید پیش‌بینی شده، زمین به دمایی بالاتر از هر زمان در طول میلیون‌ها سال گذشته می‌رسد و رسیدن به چنین گرمای بی‌سابقه‌ای، اثراتی مانند توفان‌هایی شدید، موج‌های گرما و خشک‌سالی را به همراه دارد.

او می‌گوید: پیش‌تر، از زمان صنعتی‌شدن، این هشدار داده شده بود که به واسطه صنعتی‌شدن، دمای زمین ۱.۲ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر می‌شود و این افزایش دما، ۲۰ درصد، گرمای شدید تابستانی را موجب می‌شود. اکنون، شاهد این هستیم که این گرما و افزایش دما در بسیاری از نقاط نیم‌کره شمالی احساس می‌شود.

این دانشمند ۸۲ساله، معتقد است: «این ابرتوفان‌ها پدیده‌های نوظهوری هستند که در نتیجه فعالیت انسان رخ می‌دهند. در واقع، ما آگاهانه به سوی این واقعیت جدید حرکت می‌کنیم، چراکه هشدارها داده شده بود و ما می‌دانستیم که چنین وقایعی ممکن است یک روزی از راه برسند».

گاردین نوشته هنسن یک دانشمند آب و هوای ناسا بود که به قانون‌گذاران درباره افزایش گرمایش جهانی هشدار داد و از آن زمان در تظاهراتی در کنار فعالان و دوست‌داران محیط زیست شرکت کرد تا بی‌توجهی و عدم اقدامی مؤثر برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را اعلام و محکوم کند.

این دانشمند ناسا درمورد واکنش بشریت نسبت به بحران آب و هوا، گفته است: گویا ما باید طعم این حوادث زیست‌محیطی را بچشیم تا واقعیت را باور کنیم، به نظر می‌رسد امسال گرم‌ترین سالی باشد که تا به حال در سطح جهان به ثبت رسیده است. موج گرمایی بی‌سابقه‌ای که در هفته‌های اخیر ایالات متحده، اروپا، چین و مناطق دیگر را فرا گرفته است، باعث افزایش احساس ناامیدی شده است. متأسفانه ما دانشمندان، رهبران و مدیرانی را انتخاب نکردیم که قادر باشند در برابر چنین بحران‌هایی اقدامی انجام دهند و پاسخ هوشمندانه و عاقلانه‌ای ارائه دهند.

‌ روند  افزایش  دما  در  ایران

این روزها وضعیت گرما در آسیا هم بهتر از اروپا نیست. کشورهای سراسر آسیا از اوایل فروردین (آوریل) به این سو با چندین دوره گرمای بی‌سابقه مواجه شده‌اند. شرایط سخت آب و هوایی نگرانی‌هایی را درخصوص ظرفیت این کشورها برای انطباق با وضعیت دشوار اقلیمی ایجاد کرده است.

ایران در کمربند گرم و نیمه‌خشک دنیا واقع شده و تحت تأثیر پدیده گرمایش زمین قرار گرفته است. توفان‌های گردوخاک و ریزگردها در جنوب و جنوب غرب کشور، خشک‌شدن دریاچه ارومیه، خشک‌شدن و کاهش سطح آب رودخانه‌ها، کاهش آب ورودی به پشت مخازن سدها به علت کاهش بارش و افزایش تبخیر از اثرات این پدیده است.

اردیبهشت امسال، سحر تاجبخش مسلمان رئیس سازمان هواشناسی کشور خبر داد که میانگین افزایش دما در ایران با سرعتی دو برابر روند جهانی پیش می‌رود. او با اشاره به گزارش سازمان جهانی هواشناسی درباره وضعیت دمای میانگین آسیا براساس شش مدل مختلف و با استفاده از داده‌های باز تحلیل و دیدبانی گفت که بر اساس این گزارش، سرعت گرمایش اقلیم زمین از دهه ۷۰ به بعد افزایشی بوده است؛ «در ایران، کشوری که شمال و جنوب آن به ترتیب در عرض‌های میانی و جنب حاره‌ای قرار داد، تغییرات اقلیمی بیش از میانگین تغییرات جهانی است.

دمای میانگین کشور در پنج دهه گذشته و با استفاده از درون‌یابی داده‌های دیدبانی ایستگاه‌های هواشناسی معرف افزایش دمای دهه‌ای تقریبا با شیب ۰.۴ درجه سلسیوس است که حدود دو برابر آهنگ افزایش جهانی است و بیانگر گرمایش محیط و تغییر اقلیم کشور با سرعت بیش از میانگین جهانی است».

در روزهای گذشته و در نخستین ماه تابستان امسال، روند افزایش دما در برخی نقاط ایران به قدری زیاد شد که در برخی استان‌ها به بیش از 50 درجه رسید؛ از جمله خوزستان و ایلام. روند افزایش دما در ایران در حالی است که هم‌زمان برخی شهرها با آلودگی هوا نیز دست و پنجه نرم می‌کنند.

گرچه این روزها گرمای هوا دمار از روزگار پایتخت‌نشینان هم درآورده است اما 31 تیر ماه مازیار غلامی، مدیرکل اداره هواشناسی استان تهران در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به افزایش دمای هوا و ماندگاری آن در هفته اول مرداد گفت: «با توجه به آمارهای ثبت‌شده از بیشینه دمای تهران در بلندمدت، این گرمای هوا بی‌سابقه نیست و از رکورد دما عبور نکرده است». او ادامه داد: «بیشترین دمای ثبت‌شده در شهر تهران ۴۳ درجه سلسیوس است و در صورتی که گرمای هوا از این میزان بیشتر شود، در آن صورت می‌توانیم بگوییم گرمای بی‌سابقه بوده و رکورد دما در شهر تهران شکسته شده است. بیشینه دمای ثبت‌شده دوره آماری در شهر تهران ۴۳ درجه سلسیوس در ۱۲ تیر ۱۳۳۷ ،۲۳ تیر ۱۳۵۲ و ۱۵ تیر ۱۳۵۴ و بیشینه دمای بلندمدت در استان مربوط به ورامین با دمای ۴۵.۶ درجه سلسیوس در ۲ مرداد سال ۱۳۹۲ ثبت شده است. بنابراین در تهران در حال حاضر رکورد دما شکسته نشده و گرمای هوا بی‌سابقه نیست».

بهلول علیجانی، کارشناس هواشناسی معتقد است که مصرف بی‌رویه سوخت فسیلی و از بین رفتن پوشش گیاهی سبب شده افزایش دمای زمین ادامه داشته باشد، اما باید یک جهان دست به دست هم بدهند تا گرمای زمین افزایش پیدا نکند. او 

در این باره به خبرآنلاین گفته است: «با وجود این متأسفانه این اتفاق نمی‌افتد، خیلی از کشورها که می‌خواهند توسعه پیدا کنند چندان تمایلی به کاهش مصرف سوخت فسیلی ندارند، طوری‌که توسعه و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند، حل این مسئله طولانی‌مدت است، و کل کشورها باید تصمیم بگیرند مصرف سوخت فسیلی را پایین بیاورند و به‌ جای آن از انرژی خورشیدی یا بادی و مواردی از این دست استفاده کنند».

او ادامه می‌دهد: «دمای زمین نسبت به سال ۱۸۵۰ به طور متوسط چیزی حدود ۱.۲ درجه گرم‌تر شده است، کشورها در کنفرانس پاریس تصویب کردند که اجازه ندهند متوسط افزایش گرمای جهانی بیشتر از ۱.۵ درجه شود، اما با این روند موجود چنین هدفی امکان ندارد، برای همین کشورها در تلاش هستند این افزایش دما در نهایت به ۲ درجه برسد، اما متأسفانه دمای هوا روز به روز گرم‌تر می‌شود و کنفرانس‌های جهانی هم نمی‌توانند کاری انجام بدهند، آنها فقط چیزهایی را روی کاغذ تصویب می‌کنند، درحالی‌که برای کاهش مشکلات مردم باید سازگاری و صرفه‌جویی کنند، دولت‌ها هم باید برنامه‌های توسعه را طوری برنامه‌یزی کنند که مصرف سوخت فسیلی کاهش پیدا کند».

ایمنا در گزارشی نوشته است که براساس آمار و اطلاعات مرکز ملی خشک‌سالی کشور، دمای ایران در ۵۰ سال اخیر حدود دو درجه گرم‌تر شده است. این افزایش دما، تنها به معنای پایان زمستان‌های سرد و گرم‌ترشدن تابستان‌ها نیست. افزایش دما در کشور می‌تواند پیامدهای مختلفی همچون افزایش احتمال بارش سیل در برخی مناطق تا بیشترشدن آتش‌سوزی جنگل‌ها و خشک‌سالی به همراه داشته باشد.

یکی از واضح‌ترین پیامدهای گرما، افزایش تبخیر و در نتیجه کاهش منابع آب در سراسر کشور است، براساس اطلاعات مرکز ملی خشک‌سالی میزان تبخیر و تعرق هم در ٥٠ سال گذشته با افزایش دما بیشتر شده است. هر درجه‌ای که دما زیاد شود، حدود شش درصد پتانسیل تبخیر بیشتر می‌شود. از سوی دیگر با گرمایش زمین، نیاز آبی گیاهان هم بیشتر می‌شود.

طبق اطلاعات مرکز ملی خشک‌سالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، روند افزایش دما در ایران سرعت بیشتری نسبت به میانگین جهانی داشته است. براساس این اطلاعات، دمای ایران از سال ۱۴۵۰ تا ۱۳۹۸، ۲.۱ درجه سلسیوس افزایش داشته و در سال ۱۳۹۶ هم ایران گرم‌ترین سال خود را در رکورد هواشناسی تجربه کرده است. همچنین از سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۷۰ تنها یک بار دمای میانگین ایران به عدد ۱۸ درجه سلسیوس رسیده؛ در حالی که طی پنج سال اخیر دمای ایران اصلا کمتر از ۱۸ درجه نشده است.