رایزنی در جده، تنش در دریای سیاه

اولین روز نشست جده برای پایان‌دادن به جنگ اوکراین در حالی پایان یافت که امید چندانی به خروجی این نشست و تأثیرگذاری واقعی آن بر جنگ اوکراین وجود ندارد. نمایندگان ارشد حدود ۴۰ کشور در نشست بین‌المللی دوروزه جده در عربستان سعودی که از روز شنبه آغاز شد، به دنبال یافتن راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای پایان‌دادن به جنگ ۱۸ماهه در اوکراین هستند. این نشست روز گذشته پایان یافت و همان‌طور که انتظار می‌رفت، نتیجه ملموسی برای پایان‌دادن به جنگ اوکراین در پی نداشت. کی‌یف طرح صلح ۱۰‌ماده‌ای خود را به این نشست ارائه داده بود. عرب‌نیوز به نقل از یک منبع اوکراینی گزارش داده که این طرح حمایت چند کشور را جلب کرده، اما بعید است حمایت تمام شرکت‌کننده‌ها را جلب کند. این نشست دوروزه به ابتکار محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، بخشی از فشار دیپلماتیک اوکراین محسوب می‌شود که هدف از آن جلب حمایت جامعه بین‌الملل، فراتر از متحدان و حامیان غربی خود است.

پیش‌تر آسوشیتدپرس به نقل از آندری یرماک، رئیس دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین، نوشت اجرای طرح صلح ۱۰ماده‌ای نه‌تنها تضمین‌کننده صلح برای اوکراین است، بلکه تدابیری را برای مقابله با درگیری‌های احتمالی بعدی در جهان پیش‌بینی می‌کند. در طرح صلح ولودیمیر زلنسکی علاوه بر درخواست خروج نیروهای روسیه از اوکراین، احیای تمامیت ارضی اوکراین و بازگشت به مرزهای قبل از جنگ، تشکیل دادگاهی برای عاملان تجاوز به خاک کشور، تضمین امنیت اوکراین در آینده و بازگرداندن تمام زندانیان و کودکان ربوده‌شده به اوکراین نیز گنجانده شده است. اوکراین و متحدانش امیدوارند در نشست بین‌المللی جده که با حضور مشاوران امنیت ملی و مقام‌های ارشد حدود ۴۰ کشور برگزاری می‌شود، بر سر «اصول کلیدی» درباره چگونگی پایان‌دادن به جنگ توافقی به‌ دست آید.

نشست جده دو ماه پس از مذاکرات کپنهاگ برگزار می‌شود؛ مذاکراتی غیررسمی که در آن استقبال چندانی از طرح صلح زلنسکی نشد. کی‌یف امیدوار است طرح مذکور در جده از حمایت بیشتری برخوردار شود.

محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، اوایل ماه مارس آمادگی خود را برای میانجیگری میان روسیه، اوکراین و تمام طرف‌های درگیر در جنگ اعلام کرد. پس ‌از آن در ماه می، جده میزبان رئیس‌جمهوری اوکراین بود. همان‌جا او در نشست سران کشورهای عربی برخی از رهبران را متهم کرد که «چشم خود را بر روی وحشت ناشی از تهاجم روسیه به این کشور بسته‌اند». مقام‌های ارشد نزدیک به ۴۰ کشور ازجمله ایالات متحده، چین و هند در جده امیدوارند در این نشست بر سر اصول مهم پایان‌دادن صلح‌آمیز جنگ روسیه در اوکراین به توافق برسند.

چین که پیش ‌از این تمایلی به حضور در مذاکرات صلح اوکراین نشان نداده بود، در چرخشی درخور توجه تصمیم گرفت به مذاکرات بین‌المللی جده بپیوندد؛ چرخشی که رویترز به نقل از تحلیلگران آن را حاکی از تغییر احتمالی در رویکرد پکن و نه در حمایت از مسکو می‌داند. چین از محکوم‌کردن مسکو به دلیل حمله نظامی به اوکراین امتناع کرده و طرح صلح ۱۲‌ماده‌ای خود را برای پایان‌دادن به جنگ پیشنهاد داده است؛ طرح صلحی که از نظر یون سون، مدیر برنامه چین در اندیشکده مرکز استیمسون، به نظر می‌رسد با استقبال غرب روبه‌رو نشود.

با‌این‌حال، پکن که در مذاکرات کپنهاگ حضور نداشته، نمی‌خواهد در دیگر ابتکارهای صلح معتبر که از سوی کشورهای غیرغربی رهبری می‌شود، غایب باشد؛ کشورهایی در جنوب که چین تمایل به رهبری آنها دارد. از سوی دیگر، به باور برخی تحلیلگران حضور چین در این مذاکرات می‌تواند از سرعت شکست یا عقب‌نشینی روسیه در برابر غرب بکاهد. چین و هند در زمره معدود کشورهای بزرگ جهان به‌ شمار می‌روند که حاضر نشدند به قطع‌نامه مجمع عمومی سازمان ملل در محکومیت تهاجم نظامی روسیه به اوکراین رأی دهند.

 تنش در دریای سیاه

در همین حال وزارت دفاع روسیه اعلام کرد یک فروند جنگنده سوخو ۳۰ برای جلوگیری از نقض حریم هوایی از طریق یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی بر فراز دریای سیاه به پرواز درآمده است. هم‌زمان آسوشیتدپرس به نقل از منابع دولتی روسیه از دومین حمله پهپادی به یک نفتکش روسیه در آب‌های دریای سیاه خبر داد.

خبرگزاری فرانسه در گزارشی به‌ نقل از منابع نظامی روسیه نوشت: «یک فروند جنگنده سوخو ۳۰ ارتش روسیه، پهپاد نظامی ریپر ام‌کیو ۹ آمریکا را بر فراز دریای سیاه شناسایی و رهگیری کرده است». به‌ گفته وزارت دفاع روسیه، با نزدیک‌شدن جنگنده روسی، «پهپاد شناسایی خارجی» تغییر مسیر داد و از منطقه خارج شد. بر اساس گزارش منابع روسی، هیچ‌گونه نقض حریم هوایی گزارش نشده و جنگنده روسی هم به سلامت به پایگاه بازگشته است. تنش‌ها و رویارویی‌های نظامی میان ارتش‌های آمریکا و روسیه بر فراز دریای سیاه قبلا هم تکرار شده است. در ماه مارس گذشته یک جنگنده سوخو نیروی هوایی روسیه با یک پهپاد نظامی ارتش آمریکا بر فراز دریای سیاه، در حریم هوایی بین‌المللی، برخورد کرد. از زمان شروع تهاجم نظامی روسیه به اوکراین در فوریه سال ۲۰۲۲، تنش‌ها و رویارویی‌های نظامی نیروی هوایی ارتش روسیه با کشورهای عضو ناتو در مناطق مختلف، به‌ طور مشخص در آسمان سوریه یا بر فراز دریای بالتیک، افزایش یافته است. مقام‌های نظامی آمریکا پیش‌تر خلبان‌های روسیه را متهم کرده‌اند که با رفتارها و اقدام‌های غیرحرفه‌ای ممکن است در نهایت زمینه یک درگیری نظامی ناخواسته را فراهم کنند. وزارت دفاع ایالات متحده تاکنون چند ویدئو از اقدام‌های تحریک‌آمیز و ناامن خلبان‌های روسیه منتشر کرده‌ است.

با تقویت توان نظامی اوکراین در دریای سیاه، این منطقه در حال تبدیل‌شدن به یک میدان نبرد تازه میان طرفین است.

 شهرک‌سازی در ماریوپل

با وجود رایزنی‌ها با هدف یافتن راهی دیپلماتیک برای پایان‌دادن به جنگ اوکراین، روسیه به شهرک‌سازی در مناطق اشغالی اوکراین ادامه می‌دهد. شهر ماریوپل اوکراین یکی از این مناطق است و یک سال است که پس از جنگی سخت و برجای‌گذاشتن ویرانی‌های بسیار از طرف نیروهای مسکو، به اشغال روسیه درآمده و اکنون به ویترینی برای کرملین بدل شده تا روس‌های بیشتری را برای ساکن‌شدن در آن جذب کند. روسیه مدعی است ماریوپل را به همراه سایر مناطق اشغالی، به خاک خود الحاق کرده است. حدود ۹۰ درصد از ساختمان‌های شهر در یک محاصره طاقت‌فرسای دوماهه بر اثر گلوله‌باران روسیه آسیب دیده یا ویران شدند و بنا بر اعلام سازمان ملل، از جمعیت ۴۳۰‌هزارنفری قبل از جنگ حدود ۳۵۰ هزار نفر باقی مانده‌اند. با‌این‌حال، اشغالگران برنامه روسی‌سازی ماریوپل را آغاز کرده‌اند. علائم و تابلوهای راهنمایی و رانندگی به زبان روسی نصب شده، برنامه درسی مدارس برای سال تحصیلی جدید نیز بر پایه زبان روسی اعلام شده و ساکنان باقی‌مانده به هر بهانه‌ای برای دریافت پاسپورت روسی تحت فشار قرار دارند. هم‌زمان گروهی از روس‌ها نیز تحت تأثیر تبلیغات کرملین قرار گرفته و با فروش خانه‌های خود در شهرهای دیگر، قصد عزیمت به ماریوپل را دارند.

میلیون‌ها روس در یک سال گذشته مدام در رسانه‌های تحت کنترل کرملین از شکسته‌شدن رکورد بازسازی یک شهر و سرعت فزاینده بازگشت جریان عادی زندگی به ماریوپل شنیده‌اند. ازجمله شبکه تلویزیونی دولتی «راسیا۱» به‌تازگی گزارشی پخش کرد که در آن تأکید شد همه امکانات و زیرساخت‌های ماریوپل با مدرن‌ترین فناوری‌ها در حال بازسازی است. دولت روسیه به طور رسمی اعلام کرده کسانی که خانه‌هایشان ویران یا تخریب شده است، می‌توانند برای دریافت آپارتمان در املاک نوساز در حال ساخت، درخواست دهند.

تلویزیون دولتی روسیه هم پشت سر هم تصاویری از تحویل خانه‌های نوساز به مردم خوشحال را پخش می‌کند. با‌این‌‌حال، بسیاری از مردم محلی، در شبکه‌های اجتماعی گزارش می‌دهند که روند بازسازی شهر به‌شدت کُند است و در تحویل آپارتمان‌های ساخته‌شده نیز محدودیت‌های اعمال‌شده چنان زیاد است که بخشی از ساختمان‌های جدید نیمه‌خالی مانده‌اند. گروهی از مردم محلی می‌گویند آپارتمان‌ها «به تعداد کم و بسیار گزینشی» به افرادی واگذار می‌شود که «به‌وضوح دیدگاه‌های حامی ولادیمیر پوتین و روسیه دارند». همچنین بنا بر گزارش آنها مجتمع‌های مسکونی و شهرک‌هایی که تصاویر آن از طرف رسانه‌های دولتی پخش می‌شود، عمدتا در حاشیه شهر ماریوپل ساخته شده یا در حال ساخت هستند تا حریمی به دور شهر باشند.

قیمت یک واحد آپارتمانی با مساحت ۳۵ مترمربع در این مجتمع‌ها و شهرک‌های حاشیه شهر ۳.۵ میلیون روبل (حدود ۳۳.۵ هزار یورو) اعلام شده که موجب وسوسه‌شدن گروهی از شهروندان روسیه شده است؛ به‌ویژه آنهایی که عاشق زندگی در شهری ساحلی هستند. روس‌هایی که همچنان تحت تأثیر پروپاگاندای کرملین قرار می‌گیرند، معتقدند که ماریوپل شهر آینده‌‌داری است و روزهای پررونق‌تری نسبت به دورانی که تحت حاکمیت دولت اوکراین قرار داشت، در انتظار آن است. این گروه در حال عزیمت به ماریوپل برای اسکان در مجتمع‌ها و شهرک‌های حاشیه آن هستند.