گروسی چند ساعت بعد از سخنان اسلامی، مواضع خود را در قبال فعالیت های هسته ای ایران قبل از نشست شورای حکام مطرح کرد
تناقض‌های رافائل
همان‌طور‌که پیش از این هم عنوان شد بدیهی بود که با نزدیک‌شدن به موعد برگزاری نشست فصلی شورای حکام موضع‌گیری از سوی مقامات تهران و آژانس صورت گیرد که چراغ اول را محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی روز یکشنبه روشن کرد. اما تنها به فاصله یک روز بعد رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به تبیین وضعیت کنونی فعالیت‌های هسته‌ای ایران پرداخت که شاید بتوان تحلیل کرد که از موضع رضایت سخن نگفت.
عبدالرحمن فتح‌الهی: همان‌طور‌که پیش از این هم عنوان شد بدیهی بود که با نزدیک‌شدن به موعد برگزاری نشست فصلی شورای حکام موضع‌گیری از سوی مقامات تهران و آژانس صورت گیرد که چراغ اول را محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی روز یکشنبه روشن کرد. اما تنها به فاصله یک روز بعد رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به تبیین وضعیت کنونی فعالیت‌های هسته‌ای ایران پرداخت که شاید بتوان تحلیل کرد که از موضع رضایت سخن نگفت. گروسی روز دوشنبه در مؤسسه امور بین‌الملل سوئد به این نکته اشاره کرد که شاید وضعیت دراماتیک موجود در اوکراین و بسیاری مسائل دیگر که توجه جهان را به خود اختصاص داده‌اند، باعث شده باشد که مانند من گمان کنید که وضعیت ایران در رسانه‌ها و در نظر سیاست‌مداران کمی به حاشیه رانده شده باشد. متأسفم که نتوانسته‌ایم به نقطه‌ای برسیم که بگوییم همه‌چیز روبه‌راه است. مدیر کل آژانس در ادامه همین نگاه رجعتی به برجام داشت و دوباره تکرار کرد که از کل توافق هسته‌ای تنها پوسته‌ای باقی مانده است. در راین راستا گروسی گفت که اگر یادتان بیاید در سال ۲۰۱۵ به توافقی دست یافتیم. آن توافق برجام بود که ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد. این باعث شد که ایران نیز به مرور زمان آن را رها کند. با اینکه این توافق مرده اعلام نشده، به پوسته‌ای خالی بدل شده است. چون به باور گروسی هیچ‌کدام از طرفین توافق هسته‌ای دیگر هیچ تعهد و وظیفه‌ای را در این توافق انجام نمی‌دهند. با ذکر این جمله، گروسی در فراز مهمی از سخنان خود به غنی‌سازی در ایران اشاره کرد و عنوان داشت که تهران در تأسیسات خود در حال غنی‌سازی ۶۰ درصدی است. ما در ماه ژانویه از آبشاری نمونه‌برداری کردیم و شاهد غنی‌سازی ۸۴ درصدی بودم. مدیر کل آژانس در یک اتهام‌زنی و ادعایی متناقض عنوان کرد که ایران مواد هسته‌ای لازم برای چندین سلاح هسته‌ای را دارد، اما به گواه خود او، باید تأکید کرد که ایران در حال حاضر هیچ سلاح هسته‌ای ندارد و در سایه این تناقض‌گویی، دیپلمات ارشد آژانس با بیان یک تمییز تأکید کرد که «باید میان داشتن تسلیحات هسته‌ای و داشتن توانایی ساخت این سلاح‌ها تمایز قائل شویم. این مسئله‌ای بسیار حائز اهمیت است. مهم است که به نقطه‌ای برسیم که در آن این برنامه ثبات داشته و شرایط دیپلماتیک و سیستم برای حصول اطمینان از این بابت، مهیا شده باشد». مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بدون اشاره به همکاری‌های گسترده ایران با آژانس و برخلاف آنچه که محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز یکشنبه گفته بود، باز هم تکرار کرد که تهران درخصوص برخی مسائل شفاف‌سازی نکرده و این مایه نگرانی است.
گروسی در ادامه سخنانش سعی کرد از مواضع تقابلی و ضدایرانی مقامات اسرائیلی و شخص نتانیاهو علیه برنامه هسته‌ای ایران به نفع خود سوء‌استفاده کند، چراکه مدیر کل خاطرنشان کرد «شاید شاهد بوده باشید که برخی در خاورمیانه که از آنها نامی نمی‌برم، گفته باشند که درصورتی که شرایط در ایران از نظر آنها غیرقابل قبول باشد، اقداماتی انجام خواهند داد. تمامی اینها باید نشان‌دهنده لزوم احیای سیستم یا برنامه‌ای باشد که به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه دهد که دید واضحی از آن برنامه داشته باشد؛ چه برجام باشد چه تفاهمی دیگر. کسی خواست ایرانیان مبنی بر غنی‌سازی را به چالش نمی‌کشد». گروسی این درخواست را هم خطاب به ایران مطرح کرد که «اگر آنها (ایران) می‌خواهند غنی‌سازی کنند باید تضمین‌های معتبری به جامعه بین‌المللی بدهند». البته به موازات این گفته‌ها، دیپلمات ارشد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این را هم متذکر شد که «ما باید با همتایان ایرانی خود به تفاهمی برسیم تا گفت‌وگوها به طور کامل به هم نخورده‌اند». گروسی به سفر اخیر خود به تهران و توافق‌های دوجانبه با ایران هم پرداخت و گفت «من در ماه مارس در تهران بودم که در آن با رئیس‌جمهور رئیسی و وزیر خارجه امیرعبداللهیان و همچنین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران دیدار کردم». مدیر کل این را هم مطرح کرد که «آژانس همیشه پیشنهاداتی درخصوص مسیر پیش‌رو و همچنین ابتکاراتی ارائه می‌دهد و سعی می‌کند درها و مسیرهایی برای دیپلماسی باز کند».
هیچ چیزی قطعی نیست؟
قبل‌تر عنوان شده بود که اگر رافائل گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مواضع و گزارش فصلی خود نکات مثبتی را مطرح کنند، نشان می‌دهد که روند همکاری سه‌ماهه دو طرف مثبت بوده؛ در غیر این صورت این روند همکاری پشت پرده و چراغ‌خاموش، نتیجه و خروجی لازم را در پی نداشته است. حالا در سایه تحلیل این گفته‌ها به نظر می‌رسد روند مثبت مورد نظر ظاهرا تاکنون شکل نگرفته است چراکه مواضع گروسی و اسلامی تا حدودی همدیگر را نقض می‌کنند. البته کاملا بدیهی و طبیعی است که با نزدیک‌شدن به برگزاری نشست فصلی شورای حکام، طرفین دوباره اظهارنظر، مصاحبه و سخنرانی درخصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشته باشند و هر‌کدام از طرفین (تهران و آژانس)، از منظر منافع خود دست به موضع‌گیری بزنند.
اتفاقا در همین راستا، کوروش منصوری در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت به تشریح جزئی‌تر مواضع رافائل گروسی و مقایسه شباهت‌ها و نقاط اختلافی آن با گفته‌های محمد اسلامی پرداخت و به این نکته حائز اهمیت اشاره کرد که «واقعا در سایه این دو دست موضع‌گیری تهران و آژانس طی ۷۲ ساعت گذشته نمی‌توان به هیچ گزاره قطعی‌ای رسید، اما این کارشناس در عین حال یاآور می‌شود که از دل آنچه گروسی و اسلامی گفتند، نمی‌توان به قطعیتی پیرامون توافق بزرگ‌تر بین ایران و ایالات متحده آمریکا رسید، چون به باور منصوری، از یک‌سو رئیس سازمان انرژی اتمی صراحتا از ادامه غنی ۶۰ درصدی در تأسیسات هسته‌ای خبر داد و در سوی دیگر هم رافائل گروسی اذعان داشت که هنوز خبری در خصوص توقف غنی‌سازی ۶۰ و حتی رقیق‌سازی بخشی از این غنی‌سازی ۶۰ درصدی در تأسیسات ایران مطرح نیست. البته کوروش منصوری این را هم متذکر می‌شود که برای اظهارنظر قطعی‌تر باید منتظر انتشار گزارش فصلی رافائل گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود تا به شکل دقیق‌تر و جزئی‌تر در این رابطه سخن گفت. البته در راستای ارزیابی‌های این کارشناس،
مدیر کل آژانس اتمی در نشست روز دوشنبه «اندیشکده امور بین‌الملل سوئد، اگرچه سفر اسفندماه خود به تهران را یک کار دیپلماتیک تخصصی تلقی کرد، به توافق با تهران برای نصب مجدد تجهیزات نظارتی منجر شد اما به اذعان او، «روند همکاری‌های دوطرفه بین تهران و آژانس خیلی خیلی کند پیش می‌رود. خیلی خیلی کند!»، در نتیجه کوروش منصوری تکرار و تأکید می‌کند که به نظر نمی‌رسد واقعا خبری از توافق بزرگ‌تر و انفعال ایران در فعالیت‌های هسته‌ای‌اش باشد.
پالس برجامی رافائل گروسی به ایران!
با این حال علی قدسی‌پور دیگر کارشناسی است که در گفت‌وگوی خود با «شرق» از منظری متفاوت با کوروش منصوری به تحلیل گفته‌های رافائل گروسی می‌پردازد و زاویه دید خود را روی «پالس برجامی مدیر کل آژانس به جمهوری اسلامی ایران» قرار می‌دهد، چراکه از دیدگاه این کارشناس حوزه بین‌الملل در سخنان روز دوشنبه مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در استکهلم، او از برجام به عنوان پوسته‌ای توخالی یاد کرد و در ادامه به ضرورت احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ یا یک تفاهم جدید به عنوان یک راهکار و راه‌حل جایگزین اشاره کرد.
ازاین‌رو قدسی‌پور تأکید دارد که اکنون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند به عنوان ریل‌گذاری در جهت تحمیل برنامه‌های دولت بایدن به تهران برای ترسیم توافقی با ایران عمل کند که در گام نخست سعی دارد غنی‌سازی ایران را در یک بازه مشخص متوقف کند. در سایه این نکته تحلیلگر حوزه بین‌الملل، رافائل گروسی هم در نشست روز دوشنبه استکهلم به این نکته اشاره کرده بود که ایالات متحده آمریکا از همان ابتدا به دنبال یک توافق جامع‌تر و طولانی‌تر با جمهوری اسلامی ایران بود. در همین راستا و در گزارش‌های قبلی «شرق» هم عنوان شده بود که به موازات انتشار اخباری دال بر حصول توافق بین ایران و آمریکا بر سر تبادل زندانیان در بعدازظهر ۱۹ مرداد/ ۱۰ آگوست، روزنامه نیویورک‌تایمز هم به نقل از دو مقام ارشد دفاعی صهیونیست‌ها گزارش داد که تبادل زندانیان درواقع نتیجه توافقاتی است که میان ایران و آمریکا در جریان مذاکرات غیرمستقیم در راستای تلاش دولت جو بایدن برای حل مسئله هسته‌ای حاصل شده است. نیویورک‌تایمز در ادامه گزارش خود در این زمینه آورده بود که توافق‌نامه زندانیان می‌تواند دیپلماسی بیشتر بین دو کشور را تسهیل کند. براساس ادعای مطرح‌شده مقامات اسرائیلی، توافق بر سر تبادل زندانیان با توجه به اینکه دولت بایدن به دنبال ممانعت ایران از دستیابی به تسلیحات هسته‌ای است، می‌تواند منجر به تسهیل دیپلماسی میان دو کشور شود. نیویورک‌تایمز در ادامه به نقل از مقامات رژیم صهیونیستی افزوده که با توافق میان دو طرف بر سر زندانیان، یکی از گره‌های موجود در روابط تهران و واشنگتن برطرف می‌شود. هم‌زمان وال‌استریت‌ژورنال نیز در گزارشی درباره توافق تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا مدعی شد که این می‌تواند گام اول در راستای احیای دست‌کم بخشی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ باشد. دراین‌میان رسانه‌هایی مانند رویترز، فایننشال‌تایمز، آسوشیتدپرس، سی‌ان‌ان و... در گزارش‌هایی از توافقی گفتند که ذیل آن ایران علاوه بر آزادی پنج زندانی دوتابعیتی اقدام به توقف غنی‌سازی ۶۰ درصد، تضمین‌هایی هم برای کمک به آرامش منطقه و نوع ارتباط با روسیه داده است. با توجه به این نکات، قدسی‌پور در ادامه ارزیابی‌های خود معتقد است که شاید از دل گزارش آتی آژانس بین‌المللی و نیز تحلیل بین سطور گفته‌های روز دوشنبه رافائل گروسی به عنوان یک پالس برجامی به این گزاره احتمالی هم رسید که آژانس هم بی‌میل به حصول توافقی بین تهران - واشنگتن نیست. با این خوانش، تحلیلگر حوزه بین‌الملل تأکید دارد که در واقع پالس برجامی روز دوشنبه گروسی تلاشی برای ترسیم مسیر مدنظر با هدف حصول یک توافق، تفاهم یا توافق بدون توافق بین تهران و واشنگتن باشد که هم ایالات متحده و دولت جو بایدن در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ به برگ برنده سیاسی و دیپلماتیک دست پیدا کند و هم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سایه این تفاهم احتمالی دو طرف، به شرایط بهتری برای افزایش نظارت‌ها بر تأسیسات و فعالیت‌های هسته‌ای ایران دست پیدا کند یا حداقل به این تضمین برسد که افزایش غنی‌سازی بیشتر از ۶۰ درصد در داخل این تأسیسات صورت نخواهد گرفت.
البته کوروش منصوری این تحلیل قدسی‌پور را درست نمی‌داند و به «شرق» می‌گوید که گفته‌های رافائل گروسی در سوئد به‌هیچ‌وجه به معنای پالس برجامی مدیر کل به تهران نیست، چراکه این مفسر حوزه بین‌الملل جایگاه و وزن سیاسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مدیرکل آژانس را آن‌قدر قوی نمی‌داند که بتواند در مناقشه و منازعه ایران و ایالات متحده آمریکا نقش‌آفرینی داشته باشد. ضمن آنکه به اعتقاد این تحلیلگر، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راستای اهداف و شرح وظایف فنی خود هیچ‌گاه ورود سیاسی و دیپلماتیکی به هیچ منازعه و مناقشه‌ای نخواهد داشت. البته منصوری در بخشی از گفته‌های خود همسو با قدسی‌پور معتقد است که بی‌شک رافائل گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بی‌میل به انجام یا حصول توافق یا تفاهمی بین جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا نیست که ذیل آن بتواند به شرایط بهتری برای افزایش نظارت‌ها یا تضمین سیاسی در جهت توقف فعالیت‌ها و غنی‌سازی‌ها در تأسیسات هسته‌ای ایران دست پیدا کند.
